Din l-edizzjoni ta’ “Il-Malti” tagħlaq ċiklu ta’ sentejn fil-ħidma tal-Akkademja tal-Malti. Il-kitbiet li jidhru hawn huma frott it-tip ta’ riċerka li l-Akkademja tixtieq tara fil-qasam tal-Malti.peer-reviewe

Galea, Marco

L-awtur jiddedika dan l-editorjal f’ġieħ Ġużè Chetcuti li miet ftit tal-ġranet qabel.peer-reviewe

OAR@UM

NOVEMBRU 2006 I L-Editorjal Marco Galea ed nikteb dan I-editorjaI inqas minn gimgha mill-me wt ta' Guze Chetcuti, Ii Iilll~huwa ddedikat dan iI-voium. Mhijiex I-intenzjoni tieghi Ii hawnhekk nghaddi gudizzju fuq iI-karriera Ietterarja u akkademika ta' dan iI-kollega taghna u ghalliem ta' hafna minna. Dak iI-gudizzju jsir mill-kritici u mill-istoriCi, kemm taI-Iingwa kif ukoll taI-Ietteratura, u jsir biI-kaima. Madankollu, ma nistax inhalli dan I-avveniment jahrab minghajr ma nikkummenta dwar iI-figura ta' Chetcuti bhaia Ietterat Ii ddedika hajtu ghall-kawza tal-Malti u ghall-hidma letterarja, zewg attivitajiet Ii ghan-nies tal-generazzjoni tieghu ma setghux jinfirdu minn xulxin. Chetcuti kien konsistenti tul il-karriera kollha tieghu illi fiha ra 1-kitba bhala strument biex iwassal 'il quddiem dak kollu Ii kien jemmen fih, mid-devozzjoni lejn ii-Madonna sal-fiducja Ii kellu Ii 1-klassi politika kienet sa ssolvi 1-probiemi tal-klassijiet socjali emarginati. Il-poeziji, id-drammi u r-rumanzi tieghu jixhdu dan kollu. 1 Taqbel jew ma taqbilx mieghu trid tammira 1-kuragg Ii kellu Ii jipproponi 1-ideat tieghu bla habi. 11-kittieba attivi llum ghandhom sfidi Ii jistghu jidhru differenti. Per ezempju, m' ghadhomx jitqiesu mill-pubbliku bhala r-regolaturi tal-lingwa, u ghalhekkjistghu jesperimentaw bil-lingwa b'mod Ii 1-kittieba tal-generazzjoni 1 Ara, per ei:empju d-dramm 1919 (Malta, Ministeru ta' 1-Edukazzjoni u l-Ambjent, 1987), ir-rumanz Qabel Telgliet ix-Xemx (Malta, Sensiela Kotba Socjalisti, 1987), u 1-oratorju "Marija Immakulata" (1994). 2 11-MALTI ta' Chetcuti ma setghux. Il-kittieba ta' llum Ianqas ghadhomjghixu f'socjeta Ii tara Iiiha nnifisha bhaia wahda omogenja b'vaiuri komuni ghaI kulhadd u Ii huma jin:Zammu bhaia d-difensuri pubbiici taghhom. Dan jaghmel ix-xoghol tal-kittieba aktar facli f' certi aspetti imma aktar ikkumpiikat f'ohrajn. Il-kittieba ghandhom aktar Iiberta ta' espressjoni. Hadd ma jistenna fi zmienna Ii jisma' Ii t-taii awtur gie kkundannat mill-qorti ghaliex iI-vizjoni Ii ghandu taI-hajja rnhix pozittiva bizzejjed, bhaima darba gara IiI Gorg Pisani fis-sekiu Ii ghadda.2 Madankollu, bhaI kull Iiberta ohra, din iI-Iiberta ggib maghha responsabbiitajiet Ii aktarx iI-kittieba Ii ghexu qabiina ma kenux ihossu daqs iI-kittieba ta' zmienna. Il-kittieba Maitin illum ghandhom aktar ghai:Iiet individwaii x'jaghmiu. Hafna minn dawn I-ghai:Iiet huma stiiistici, imma ghandhom ukoll ghai:Iiet politici x'jaghmiu. Il-pubbliku ghadu jistennaii I-kittiebajservuh ta' kuxjenza, Ii jisfidawiu I-mod kif jahseb. Fi kiiem iehor, iI-qarrejja ghadhom iharsu Iejn iI-kittieba bhaia intellettwaii. Ghaihekk iI-kittieba huma obbiigati Ii jiehdu pozizzjoni. Fi zmien Dun Karm din iI-pozizzjoni kienet cara, favur il-Maiti, favur Malta, favur iI-Kattoiicizmu. Imma llum? Edward Said, fil-ktieb tieghu Representations of the Intellectual isostni Ii I-pozizzjoni Iijridu jiehdu 1-intellettwaii (u b' intellettwaii hafna drabi qed jifhem kittieba) hija Iijirrapprezentaw lil min fis-socjetaqed ibati, min hu fqir, blaiehen, bla rapprezentazzjoni, u bia poter.3 Ma jiswa xejn, hlief ghalihom infushom, Ii I-kittieba jirrepetu pozizzjonijiet maghrufa u dominanti Ii jaghmiuhom iI-benjamini ta' min ikun fil-poter. L-aghar haga Ii tista' tigriiu I-intellettwaii, ghallinqas skond Said, hija Ii jaghzeI Ii ma jitkellimx meta b 'dak li jista' jghid sa jwegga' IiI min jista' jaghmiu konsuient, iqieghdu f'kumitat prestiggjuz, u forsi xi darba jaghmiu ambaxxatur.4 Din nahseb Ii hi I-isfida Ii ghandhom quddiernhom iI-kittieba Maltin illum, Ii ma jaddottawx pozizzjonijiet komdi u popolari imma Ii jkunu dejjem Iesti Ii biI-kitbiet taghhom icaqaiqu, igieghiu Iin-nies jiddubitaw minn hwejjeg Ii ghaiihomkienu certezzi,jistaqsu mistoqsijiet skomdi. Naturaiment m'ghandhomx jistennew premju ghaI dan ix-xoghol. F'hafna pajjizi ohra I-kittieba jintbaghtu I-habs, jigu eziljati, jinqatlu ghaI dak Iijghidu. Ghall-grazzja t' Alla f'pajjizna I-kastig ghaI min idardar I-ilma s 'issa huwa zghir bhaima huwa zghir iI-premju ghaI min jaqdi IiI xi poter. Hu wa f' das-sens Ii jien ferhan Ii I-Akkademja taI-Malti tis ta' Hum tipprezenta gabra ta' xoghiijiet bhaimahi dikli ssibu f' din iI-harga. FiI-kompiessita taghhom 2 Ara Guie Aquilina,11-Polz ta' Malta, (Malta, Lux Press, 1948) 201. 3 Edward W. Said, Representations of the Intellectual, (Londra, Vintage, 1994) 84. 4 Said, 74 NOVEMBRU 2006 3 dawn ix-xoghlijiet juru li 1-kittieba Maltin, minbarra li jfittxu dak li hu sabih, huma impenjati wkoll li jipprovdu letteratura li tirreagixxi ghall-mistoqsijiet li 1-Maltin jistaqsu 1-hin kollu. Huwa fatt interessanti zgur li numru mhux hazin mill-kitbiet li gew sottomessi ghal din il-harga kienu b'rnodi differenti qed jikkummentaw fuq il-problema tar-razzizmu u 1-ksenofobija f'pajjizna, minkejja li din il-problema donnha ghadha mhix prijorita ghal min jikkontrolla 1-istituzzjonijiet u 1-mezzi tal-komunikazzjoni f'pajji:Z:na. Imma 1-kitbiet li ssibu hawnhekk mhumiex manifesti politici. Ghalhekk meta taqrawhom ghandkom tintebhu li 1-kittieba taghna qed jaghmlu sforz biex igebbdu 1-possibbiltajiet tal-lingwa. Ghal xi qarrejja ta' Il-Malti, uhud mill-esperimenti lingwistiCi jistghu jidhru eccessivi jew idarrsu. M'iniex sa naghmel apologiji. Nahseb li f'hajjitna, il-gdid, id-differenti, dejjern jinkwetana. Imma letteratura li ma thassibniex, x'uzu ghandha? Naturalment, m'iniex nghid li kull ma hu gdid u trasgressiv huwa tajjeb. Qed nghid biss li 1-letteratura tajba trid tfittex bilfors dak li hu gdid u tkun trasgressiva bil-mod awtentiku u intelligenti taghha. 

L-editorjal

L-Editorjal Marco Galea 1-edizzjoni ta' Il-Malti taghlaq ciklu ta' sentejn fil-hidma ta' 1-Akkademja tal-Malti. 11-kitbiet lijidhru hawnhekk huma frott it-tip ta' ricerka li 1-Akkademja tixtieq tarafil-qasam tal-Malti. Uhud mill-artiklihumar-rizultat dirett ta' attivitajiet Ii wettqet 1-Akkademja, meta stiednet studjuzi prominenti jitkellmu dwar il-qasam tar-ricerka taghhom. Fost 1-artikli 1-ohra hemm ukoll ix-xoghol ta' studjuzi aktarzghazagh,li aktarx se taqraw il-kitba taghhomghall-ewwel darba. Maghhom imbaghad hemm artikli ohra ta' studjuzi maghrufa sew fil-qasam tal-Malti. 11-bord editorjali ghamel sforz biex minbarra Ii l-artikli jkunu kollha ta' livell gholi, ikun hemm firxa wiesgha kemmjista' jkun ta' suggetti mill-oqsma kollha ta' l-istudji Maltin. Ninsabu sodisfatti Ii dawn 1-ghanijiet ilhaqniehom, ghalkemm naturalment inhallu lill-qarrejja jiggudikaw. L-esperjenza ta' dawn is-sentejn bhala editur ta' Il-Malti u president ta' l-Akkademja tal-Malti wrietni sitwazzjonijietli qabel makontx midhladaqshekk taghhom. Fi tmiem dan it-terminu nahseb li nista' nitkellem dwar ir-rwol ta' 1-Akkademja fil-kuntest socjali u politiku ta' zmienna, u f'relazzjoni ma' entitajiet ohra Ii jahdmu fil-qasam tal-Malti u tal-kultura. L-Ghaqda tal-Kittieba tal-Malti, Ii mbaghad saret 1-Akkademja tal-Malti, intrabtet f'mohh il-Maltin ma' l-alfabett, 1-ortografi ja, u 1-grammatika tal-Malti. Bir-ragun. M'hemmx dubju f'mohhi illi kieku ma kinitx il-hidma tal-pijunieri 2 11-MALTI ta' 1-Ghaqda kmieni fis-seklu ghoxrin, il-kitba bil-Malti Hum hija hafna inqas stabbli milli hi. lmma dan ix-xoghol irridu nqeghduh f'perspettiva usa'. In-nies Ii tawna 1-alfabett Ii nuzaw u stabbilew ir-regoli tal-grammatika kienu qed jahdmu fil-qafas ta' ghaqda Ii tirrapprezenta 1-kittieba. L-interess fl-ortografija qatt ma kien 1-ghan ewlieni ta' 1-attivita taghhom. Ki en biss il-mezz bi ex bhala kittieba Maltin ikunu jistghu jikkomunikaw. Imma 1-ewwel u qabel kollox kienu jqisu lilhom infusho~ bhala kittieba. Ftit aktar minn sentejn ilu, bit-twaqqif tal-Kunsill Nazzjonali ta' 1-Ilsien Malti,lill-Akkademja "ttehditilha''l-funzjoni Ii tkun il-kustodja ta' 1-ortografija u 1-grammatika. Naturalment, 1-Att dwar 1-Ilsien Malti, Ii permezz tieghu twaqqaf il-Kunsill, jirrikonoxxi x-xoghol Ii ghamlet 1-Akkademja fdan il-qasam, u minbarra Ii 1-Akkademja hija rrapprezentata fil-Kunsill imsemmi, trid tigi kkonsultata f'diversi sitwazzjonijiet. Imma r-responsabbilta 1-kbira ta' 1-izvilupp ta' 1-ortografija issa waqghet fuq il-Kunsill. Hafna nies Ii tul hajjithom taw sehemhom fl-Akk:ademja setghu raw dan 1-izvilupp bhala umiljazzjoni ghall-Akkademja. Immanahseb Ii nistghu nharsu lejn is-sitwazzjoni minn naha ohra. Ghal hafna snin in-nies kienu jharsu lejn l:Akkaqemj~bhalaistituzzjonilipijamarbutama'patrimonjuprezzjuzimmali qedi~sibha bi tqila biex tamministrah .. Jista' jkun illi kieku fis-snin Ii ghaddew l~Akkademja rriformat ruhha u dehret quddiem is-socjeta bhala istituzzjoni ' ,' <, ,' ,1, ' ' ., ' dinamika l,i tista' taghti direzzjoni lill-Maltin quddiem 1-isfidi.1-godda Ii sab qudcfi~mu l~Maiti bil-firxa tat-teknologija ta' 1-informazzjoni u bid-dhul ta' M~lta fl-Unj~ni Ewropeja, illum 1-Akkademja kien ikollha aktar kontroll fuq kif tiZviluppal-kitba tal-Malti. Imma minbarra Ii dan huwa. kollu argument inutli, ghaliex issa 1-istorja sehhet kif sehhet, fir-realfa 1-Akkademja riaqsitilha xihaga importanti mill-identita taghha b'dak Ii gara? Nissogra nghid Ii Hum i-Akkademja tinsab f'sitwazzjoni ahjar biex taghmelix-xqghol taghha. 11-missj~ni ewlenija taghha hija Ii ggib 'ii quddiem 1-i.nteressi tal-kittieba M~ltin. U x'jistghu jkunu dawn 1-interessi? L-ewwel interess ghandu jkun Ii. titjieb il~k~alifa tal-kitba taghna kemm jekk ahna studjuzi; poeti', rumanziera, tradutturijew gumalisti, u 1-bqija~ Qatt rria nistghu nghidu Ii ma nistghux naghmlu aktar biex niktbu ahjar. Ma nistghux inkunu kuntentili 1-Akkadem]a qed taghmel bizzejjed f' dan il-qasam. Fl-ahhar sentejn organizzajna numru ta' seininars ll tahditi~t Ii fihom ghadd ta' ric~rkaturi kellhorri ikpossibbilta lijiddiskutu r-ricerka taghhom ma' ricerkatu,ri ohra, studenti u inal~pubbliku interessat fis-suggett. Irridu nippruvaw naghmlu xi lia~a simili f' oqsm~ ohra. Irridu wkoll insibu m~.zzi biex il-kittieba Maltin ikollhom ~tar NOVEMBRU 2007 3 kuntatti ma' kittieba minn pajjizi ohra; kemm f'pajjizna kif ukon barra minn xtutna. Dan ghandna naghmluh kemm fuq liven individwali kif ukon bhala organizzazzjoni Ii tirrapprezenta lin-kittieba. L-Akkademja trid tahdem ukoll fuq il-prezenza u 1-vizibilita tal-kittieba u 1-kitba taghhom fis-socjeta. Ma nistghux nippretendu .Ii dak Ii ghandhom xi jghidu 1-kittieba jkun importanti daqs dak Ii jghidu 1-kantanti Ii nibaghtu ghan-Eurovision, imma rridu nippruvaw noholqu klima fejn il"kittieba; 1-istlidjuzi, il-gurnalisti serji, fi kliem iehor, il-kategoriji Ii f'ambjenti ohrajri jitqiesu bhala 1-intenettwali, in-nies Ii jahsbu, ikonhom·sehem ewl'ieni mill-mod kif tigi ffurmata 1-opinjoni pubblika f'pajjizna. Ma nistghux inwahhlu biss. fis-socjeta Ii mhix interessata fil-kittieba, irridu nsibu mezzi kif il-kitba (u b'kitba ma nifhimx biss il-letteratura, imma wkoll ir-ricerka u 1-gurnalizmu) issir aktar centrali ghan-hajja tal-pajjiz. Jekk l"Akkademja, Ii tirrapprezenta lill-kittieba, ma tibdiex diskussjoni bhal din; ma .nafx min jista' jkollu interess jibdieha. Din il-prezenza trid tibda fuq liven istituzzjonali. F'pajjizna, m'ghandna ebdaistituzzjonilihijaresponsabblimin-izvilupptal-letteratura.Jezistil-Kunsill tal-Ktieb, jezisti 1-Kunsill Malti ghan-Kultura u 1-Arti, hemm il-Kunsill Nazzjonali ta' 1-Ilsien Malti; ilkon ghandhom interess Ii jmexxu 'I quddiem il-letteratura Maltija u Ikon iwettqu inizjattivi f'dan is-sens, imma m'hemmx strategija cara ta' x'inhu mehtieg biex il-letteratura taghna titjieb fil-kwalita u tinfirex aktarfostil-Maltin u 1-barranin. Mhux qed nghid Ii dawn il-kunsilli ma jahdmux bizzejjed, ghaliex nafbic-cert Ii jaghmlu hafna izjed milli hu mistenni minnhom bil-fondi Ii jinghatawlhom. Qed nghid biss Ii hadd qatt ma haseb Ii fuq liven governattiv hemm bzonn politika koerenti Ii tghin il-letteratura tizviluppa. 11-kittieba, bhan-produtturi tal-patata, ghandhom b:Zonn appogg istituzzjonali biexjaghmlu xogholhom ahjar, u metajaghmluh, biex isibu suq ghalih, u meta jbighuh jithansu tieghu. Jghidu Ii 1-letteratura kbira tinholoq ukon f'sitwazzjonijiet diffiCli, u allura m'ghandhiex b:Zonn ghajnuna, imma ma nahsibx Ii ghandna 1-lussu li nhanu 1-politika taghna f'idejn xi Pinochet jew Stalin biex naraw x'jigri mil-letteratura taghna. Fil-qasam tar-ricerka s-sitwazzjoni mhix wisq ahjar. Id-Dipartiment tal-Malti ft-Universita huwa wiehed mill-izghar dipartimenti tal-lingwi f'termini ta' rizorsi umani minkejja Ii jilqa' numru kbir ta' studenti kun sena. Ghal ghadd ta' snin issa, id-dipartiment kenu effettivament professur wiehed tal-letteratura, waqt li per ezempju d-Dipartiment ta' 1-Ingliz ghandu erbgha, bejn professuri u ghalliema ohra specjalizzati fil-letteratura. Kif tista' ssir ricerka serja fil-qasam letterarju jek:k l-uniku dipartiment universitarju fid-dinja fejn suppost issir ir-ricerka dwar il-letteratura Maltija huwa daqshek:k fqir? Id-diskors dwar ir-relazzjoni ta' l-istituzzjonijiet mal-lingwa u l-letteratura Maltija jista' jibqa' sejjer. Imma nahseb li kollha kemm ahna nistghu ngibu ghexieren ta' ezempji li kollha kemm huma juru li jonqosna hafna biex nuru li l-oqsma marbuta mal-lingwa u l-letteratura Maltija nehduhom bis-serjeta Ii jisthoqqilhom. Imma fuq l-istituzzjonijiet l-influwenza taghna tista' tkun limitata. It-triq li forsi xi darba twassalna biex ikollna kultura li tqis il-Malti bhala riforsa u mhux xkiel ghall-izvilupp taghna bhala poplu tista' tufa lilna bhala kittieba, studjuzi, tradutturi, gumalisti, ghalliema u l-bqija li nhaddmu l-Malti biex naqilghu x' nieklu u ghaliex ghandnarabta intellettwali u emozzjonali mieghu. Imma biex dan jigri rridu nuru li bhala kategorija u bhala individwi ahna nies Ii nafu xogholna u li lesti nik:kontribwixxu biex is-socjeta li nghixu fiha timxi 'l quddiem. L-Ak:kademja nahseb li ghandha tkun is-simbolu ta' dan l-impenn. Jek:k ma tilqax din l-isfida, jitfaccaw formazzjonijiet ohrajn li jaghmluna irrilevanti. 

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/63992/1/L-editorjal.pdf

L-editorjal

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM

OAR@UM