F’din l-edizzjoni ta’ “Il-Malti” nsibu tiżwiqa ta’ xogħlijiet ta’ valur li jittrattaw diversi aspetti: l-aspett storiku, soċjokulturali, lingwistiku u letterarju.peer-reviewe

Azzopardi, Carmel

OAR@UM

l-editorjal Carmel Azzopardi F'din 1-edizzjoni ta' ll-Malti nsibu tizwiqa ta' xogblijiet ta' valur Ii jittrattaw diversi aspetti: 1-aspett storiku ,1-aspett socjokulturali, 1-aspett lingwistiku u 1-aspett letterarju. L-istudji jkopru medda wiesgba ta' zmien, mir-ricenti ddokumentat u rricerkat sa:l-zminijiet imbieghda. Xogbol ir-ricerkatur Ii jgbarbel dawn 1-abbar zmini jiet, iz-zminijiet imbieghda, forsi jitlob sforz akbar gbax 1-istud juz irid jistad gball-informazzjoni gbal sigbat twal, xogbol metikoluz u ta' pacenzja Ii bosta drabijballih bil-gewlaq vojtmingbajr 1-icken vopa. 11-kitbiet bikrin Iijitkellmu fuq Malta,fuq il-Maltinjew fuq 1-ilsienMalti,aktaru aktarjekkmiktubin bil-Malti,ma jinstabux bil-gzuz u lanqas jinstabu kif gieb u Iabaq. U gbax rari u mhux disponibbii jakkwistaw aktar vaiur, bbal frotta bnina fi stagun niexef qoxqox. F'dan iI-kuntest takkwista vaiur imprezzabbli I-Kantilena ta' Pietro Caxaro migjuba gbad-dawI minn patri MikieI Fsadni u Godfrey Wettinger. Hawnhekk m'gbandniex frotta wabdanija izoiata, imma sigra godlija mtaqqla bi frott bnin. Fiha m'gbandniex keima wabda, fra:lijew sentenza izda poezija sbiba ta' gboxrin vers miktuba f'nofs is-seklu bmistax. Hi gawhra imprezzabbii Ii toffri lill-istudjuz mhux biss tagbrif siewi fuq I-ilsien Malti f'din il-fazi bikrija taI-evoiuzzjoni tiegbu, tagbrif fuq iI-grammatika, iI-Iessiku, iI-fonoiogija, 1-influss tar-Rumanz u 1-idjoma, izda wkoll iI-possibiita Iijislet tagbrif importanti Iijitfa' dawl fuq I-aspett storiku u socjokulturaii taI-perjodu u fuq 1-ewwel tentattiv ta' kilba leiierarja. Ma jistax jonqos Ii I-Kantilena tohrog bbala 1-primadonna fost il-kitbiet Ii jittrattaw iz-zminijiet imbieghda. Minbarra 1-accenn Ii jagbmel gbaliha Carmel Cassar fl-istudju "11-Malti fi Zmien il-Kavallieri ta' San Gwann" fejn jgbid Ii 2 11-MALTI 1-Malti miktub fil-Kantilena jirrifletti 1-Malti miktub tal-perjodu, f' dinl-edizzjoni ta' Il-Malti nsibu zewg studji lijitkellmu fuq il-Kantilena jew fuq aspetti marbutin maghha: "Pietru Caxaro, Uliedu u Omm Uliedu" ta' Godfrey Wettinger u "ll-Kantilena ta' Pietru Caxaro: Bejn Lingwa u Storja" ta' Stanley Fiorini. Godfrey Wetting er jaghtina dettalji interessanti dwar il-hajja socjali u 1-intricCi taghha fi zmien Caxaro, dwar it-trabi tan-nisa lsiera, dwar kif il-mara lsira hafna drabi kienet tintu:la bhala 1-konkubina tas-sid taghha; jaghtina taghriffuq 1-istess Caxaro, dwar il-fatt li minkejja li kellu t-tfal minn Mika, 1-ilsira tieghu, hu kien baqa' guvni u kien xtaq jiz:lewweg lil Francha de Biglera imma dan iz-zwieg baqa' ma sehhx. Dan it-taghrif fuq il-poeta Caxaro jista' jaghti hjiel dwar it-tifsira tal-istess Kantilena: possibbli li meta Caxaro fil-poezija tbekka d-dar li waqghetlu ghax kienet mibnija fuq ir-ramel kien qed jirreferi gha:l-zwieg tieghu li baqa' ma sehh qatt? Stanley Fiorini fl-istudju "11-Kantilena ta' Pietru Caxaro: Bejn Lingwa u Storja", filwaqt li jaghtina taghrif storiku siewi hafna, b'mod partikulari fuq il-hajja tal-istess Caxaro ,janalizza 1-poezija minn aspett lingwistiku u johrog numru ta' konkluzjonijiet. 11-Kantilena taghti hjiel tal-influwenza ta' kulturi barranin; il-Malti tas-seklu XV kien diga ddakkar rnir-Rumanz u fil-poezija nstabu qwiel ta' nisel Sqalli. Fl-analizi lingwistika tal-poezija Fiorini jsemmi li 1-Kantilena taghtina taghrif importanti dwar din il-fazi partikulari fl-evoluzzjoni tal-ilsien Malti. 11-Malti tal-Kantilena kien diga tbieghed mill-Gharbi klassiku imma kien ghadu 'l boghod mill-Malti tal-lum. Fost it-tibdiliet li sehhew isemmi 1-izvilupp minn mignallimin u mirammiti tal-Kantilena ghal mgnallmin u (i)mrammti tal-Malti ta' zmienna. Ghall-precizjoni, ta' min wiehed josserva li 1-vokali i tas-sillaba inizjali fil-kelmiet mignallimin u mirammiti rnhix vokali tal-lehen izda 1-vokali tal-Gharbi li zzomm postha. Hawn naraw li r-riduzzjoni fil-vokali li ssehh mill-Gharbi ghall-Malti f' din il-fazi kienet ghadha ma sehhitx. Dan jorbot ukoll ma' kumment iehor li jaghmel Fiorini dwar id-deCizjoni li niktbu gnasafar minflok aglisafar. L-istess bhal fil-ka:l ta' mignallimin u mirammiti hawnhekk m' ghandniex vokali tal-lehen imma vokali fl-ewwel sillaba li z:lomm postha. Mill-Gharbi gnasafir niktbu gnasafar. Interessanti li hawnhekk ir-riduzzjoni li ssehh f'forom ohra tal-istess binja, bhal fil-kelma mkatar, fil-kelma gliasafar ma ssehhx,jigifieri ma niktbux gnsafar. U ma ssehhx ghax is-sekwenza inizjali gns fil-Malti rnhix possibbli. F'ka:li bhal dawn (ez. gnamilt, gneluq) il-vokali tal-Gharbi dejjem izzomm postha. Kitba ohra li wkoll tittratta pe1jodu li jinkludi s-seklu XV, iz-zrnien meta nkitbet il-Kantilena, hu 1-istudju ta' Godfrey Wettinger, "Taghriffuq il-Kultura harga LXXXll 2011 3 Orali f'Malta Qabel ma Wasal 1-0rdni". Hawnhekk Wettinger jghid li mis-seklu XIV sal-wasla tal-ordni tal-Kavallieril-Maltin, bl-eccezzjoni ta' ftitprofessjonisti, kienu illitterati u ghalhekk il-kultura popolari kienet wahda orali. 11-qasam orali kien jidher 1-aktar fil-kant tal-knisja, ghalkemm hemm il-probabilita Ii dan kien jinkiteb ukoll u ghalhekk ma jibqax jaghmel parti ghalkollox mill-kultura orali, fl-ghana popolari li, 1-istess bhall-kant tal-knisja, jista' jkun li kien jinkiteb, u fil-kliem tas-snajja'. Mill-aspett kronologiku 1-istudju ta' Carmel Cassar "11-Malti fi Zmien il-Kavallieri ta' San Gwann" ikompli fejn halla Wettinger. Cassar janalizza fid-dettall il-qaghda tal-ilsien Malti f'dan il-perjodu storiku. 11-migja tal-kavallieri qorrbot lill-Malta lejn 1-Ewropa u b'mod partikulari lejn 1-Italja mhux biss minn aspett religjuz u kulturali imma wkoll minn aspett lingwistiku. L-attivifa fil-port u fil-bliet tal-qrib holqot il-htiega li tintu:la lingwa ohra minbarra 1-Malti u din il-lingwa franka kienet it-Taljan. Cassar ifisser li f' dan il-perjodu 1-gha:lla tal-ilsien mitkellem kienet ikkundizzjonata mill-kuntest: il-Maltin tal-kampanja kienu jitkellmu bil-Malti filwaqt Ii 1-Maltin ta' wara s-swar kienu jitkellmu bil-Malti bejniethom imma ju:law it-Taljan bi ex jikkomunikaw mal-barranin. 11-Malti tan-nies tal-irhula kien Malti safi filwaqt li 1-Malti tal-inhawi tal-port kien Malti korrott minhabba 1-interferenza ta' ilsna barranin. L-influwenza tat-Taljan tant kienet tinhass li kien hemm min anke wera 1-bi:la' li 1-Malti ghad jintilef. Minbarra taghrif siewi fuq 1-istat tal-Malti f' dan il-perjodu, Cassar jaghtina, bi ex nghid hekk en pass ant, taghrif interessanti fuq 1-aspett socjali u socjokulturali tal-epoka. Cassar jikkwota diversi kitbiet bil-Malti ta' din 1-epoka biex jaghti ezempju u jsahhah 1-argumenti tieghu u meta jaghmel dan jiddeskrivi 1-kuntest li fih intu:la dan il-Malti miktub. U f' din id-deskrizzjoni tal-kuntest insibu taghrif dettaljat fuq 1-intricci tal-hajja ta' kuljum, fuq 1-inkwizizzjoni u fuq is-sharijiet. Marbuta ma' perjodu aktar qrib lejna nsibu tliet studji: "L-Ghanjiet Maltin li Gabar Alberto Favara" ta' Anna Borg Cardona, "Vassalli u 1-Ambjent Borgian" ta' Olvin Vella u "11-Prietki Bikrin: Ghajn Ewlenija ghall-Istorja tal-Malti" ta' Reno Fenech. Fil-kitba taghhaBorgCardona,minbarrali taghti taghrifbijografiku siewi fuq Favara, titkellem fuq tliet ghanjietMaltin migburaminnu, tanalizzahom u anke tqabbilhom ma' ghanjiet ohra li jixbhuhom. Interessanti Ii, minbarra 1-analizi letterarja tal-ghanjiet, Borg Cardona, dejjem bis-sahha tax-xoghol li wettaq Favara, taghtina wkoll il-melodija muzikali, aspett interessanti li jitfa' dawl gdid fuq 1-ghana Malti bikri. Fil-kitba tieghu Olvin Vella jaghtina taghrif bijografiku siewi fuq Antonio Fulgoni, 1-istampatur ta' Vassalli u dwar il-Kardinal Stefano Borgia, wiehed 4 11-MALTI mill-kittieba awtorevoli u prominenti li kien jistampa ghand Fulgoni u kien anke jaflil Vassalli. Hawnhek:kVellajapplikal-qawlMalti "ghidlima' min taghmilha u nghidlek x'int" ghal Mikiel Anton Vassalli. Vassalli kien habib u midhla ta' nies importanti u prominenti fil-qasam kuiturali u din iI-konoxxenza u hbiberija tkompii tikkonferma I-istampa ta' Vassalli bhala bniedem kolt u studjuz li kellu ideat Ii kienu avanzati hafna ghalI-Maltin ta' zmienu. Reno Fenech jaghtina studju ddettaljat dwar is-sehem li kellhom iI-prietki fl-izviiupp tal-Malti miktub. Qabel I-ahharnofs tas-seklu tmintax il-prietki,ghall-inqas il-prietki Ii kienu jsiru ghall-popiu illitterat, kienu x' aktarx isiru biI-Malti, imma ma kinux jinkitbu. Kien hemm influwenza qawwija tal-kultura Taijana u fihom kien jidhol hafna kliem ta' nisel Rumanz. Minhabba Ii ma kienx hemm ortografija standard, hafna drabi 1-predikatur kien jikteb il-prietka bit-Taljan imbaghad jimprovvizza u jaqlibha ghall-Malti minn fuq il-pulptu. Wara nofs is-seklu tmintax, wara De Soldanis u Vassalli, il-prietki bdew jinkitbu aktar bil-Malti u kien proprju fil-qasam tal-predikazzjoni li 1-Malti bedajinkiteb ta' spiss u b'mod regolari. Fix-xoghoI ta' Fenech insibu wkoll taghrif dettaljat u interessanti dwar il-prietki ingenerali, dwar il-generi differenti tal-prietka u dwar predikaturi Maltin Ii ghamlu isem. Insibu wkoll bosta referenzi bikrin ghall-prietki bil-Malti. Fl-ahhar faZ:i tal-mixja kronologika tul din 1-edizzjoni ta' Il-Malti nsibu tliet kontribuzzjonijiet Ii tnejn minnhom jittrattaw awturi kontemporanji. Fil-kitba "Frangisku Saverju Attard (1877 - 1937) u I-Festa ta' Marija Bambina 1918" Horatio Caesar Roger Vella jaghtina deskrizzjoni bijografika ta' buznannuh Frangisku Saverju Attard flimkien ma' analizi ta' wahda mill-poeziji tieghu. Zewg elementi jispikkaw f' Attard, u forsi wkoll fl-awtur tal-istudju nnifsu: 1-imhabba lejn Marija Bambina u 1-patrijottizmu jew, biex inkun aktar preciz, il-parrok:kjalizmu. Fix-xoghol innifsu jispikka mbaghad id-dettall moghti mill-awtur, imbuttat minn entuzjazmu genwin, kemm fil-parti bijografika kif ukoll fil-parti deskrittiva u analitika. Ghall-precizjoni, ta' min wiehed josserva Ii fl-analizi ddettaljata tal-poezija 1-awtur rnhux dejjem hu preciz. Nghidu ahna fl-analizi metrika jittratta I-vers tal-hamsa mtenni, tronk jew wati, bhala vers tad-disa' jew tal-ghaxra. Il-kontribuzzjoni ta' Emanuel Psaila: "Il-Letteratura u I-Poiitika" - Il-Pubblikazzjoni ta' Fil-Parlament ma Jikbrux Fjuri" tittratta xoghol ta' awtur kontemporan ju, Oliver Friggieri. L-istess titolu tal-istudju jaghti h jiel tad-dibattitu bejn il-Ietteratura fuq naha u 1-poiitika fuq ohra, bejn 1-inutiiita tal-Ietteratura li ma tbiddel xejn u bejn I-utilita taI-politika Ii tezegwi u timpiimenta. Friggieri, liarga LXXXll 2011 5 il-poeta, rumanzier u kritiku, Ii kien diga impenja ruhu politikament anke meta wera 1-interess tieghu Ii jipparteCipa fuq livell politiku u meta wera kif kien jahsibha dwar is-sitwazzjoni f'Malta fis-snin 70 u 80, isib kompromess f'din id-dikotomija billi jikteb rumanz politiku. Psaila jibqa' lura milli jikkomprometti ruhu u, aktar milli jesprimi fehmtu dwar il-valuri tal-kontenut tar-rumanz jew dwar kemm Friggieri mexxielu jikteb letteratura Ii tkun utli u ggib bidla, jikkoncentra fuq x 'qal haddiehor f' dan id-dibattitu, kultant jahraq, Ii qajjem ir-rumanz. Fil-fatt il-parti I-kbira tal-kontenut ta' Psaila hi ddedikata lil numru ta' kwotazzjonijiet minn diversi awturi, politici u hassieba Ii juru fehmithom, min favur ir-rumanz u min kontra. Xoghol iehor Ii jittratta awtur kontemporanju hu "Il-poezija ta' Maria Grech Ganado: Diwi ta' Lehen Femminiii" ta' Olivia Borg. F'dan 1-istudju dettaljat Borg tanaiizza x-xoghol letterarju tal-poetessa minn diversi aspetti. Titkellem fuq kif tinkwadra 1-poetessa fl-istampa tal-letteratura Maltija. Grech Ganado hi I-artista taz-zmien taI-lum Ii taghti Iill-mara vuCi kontemporanja. Titkellem ukoll dwar ir-relazzjoni bejn il-poetesa u 1-poezija taghha. Ghall-poetessa I-poezija hi zvog, I-istess hajjitha; hi tirrifletti 1-mumenti sbieh u koroh ta' hajjitha hafna drabi mcajpra bit-toqoI Iijissarraff' ghajta ta' protesta. Tanalizza wkoll iI-poezija ta' Grech Ganado mill-aspett stiiistiku; I-istil imhaddem fil-poezijajakkumpanja 1-kontenut; il-poezija hi analizzata bhala Iingwagg lijiddevja min-norma u minn din id-devjazzjoni tissawwar il-formazzjoni tal-mara tal-poetessa. Ma jistax jonqos Ii I-aktar element li jinghata spazju fl-analizi ta' Borg hu t-tema taI-femminizmu. Ghalkemm Grech Ganado tichad li hi femminista, ghalI-inqas fit-tifsira popolari tal-femminizmu,hi fil-fatt femminista, ghaikemm il-femminizmu taghha hu femminizmu kkwalifikat u distint. Il-poezija taghha hi sejha biex il-mara tiehu 1-jeddijiet taghha bla ma tippermetti Ii tkun zvantaggata u mxekkla. Hi ma tattakkax u ma teskludix is-sess oppost imma titkellem fuq il-maskulinita u 1-femminiiita bhala haga wahda; ghalkemm tinsisti fuq id-dilemma tal-mara Ii trid issib lilha nfisha, tghid Ii 1-mara ma tistax taghmeI dan minghajr is-sehem tar-ragel. Kif wiehed jista' josserva minn din il-harsa generaii Iejn il-kontenut, din 1-edizzjoni ta' ll-Malti hi moghnija b'numru ta' kontribuzzjonijiet ta' vaiur Ii jaghmiuha harga interessanti daqskemm valida. Nixtieq naghlaq billi nghid kelma ta' radd il-hajr, qabelxejn lill-awturi Ii taw il-kontribuzzjoni taghhom u mbaghad Iill-membri kollha tal-bord editorjali, b'mod partikulari lil Joseph P. Borg Ii ghen hafna biex din il-harga tasal f'idejkom. 

L-editorjal

F’din il-ħarġa letterarja ta’ “Il-Malti” nsibu x-xogħlijiet ta’ wieħed u tletin kontributur, xogħlijiet varji b’karatteristiċi partikolari tagħhom.peer-reviewe

L-editorjal Carmel Azzopardi ' din il-harga letterarja ta' "Il-Malti" nsibu x-xoghlijiet ta' wiehed u tletin kontributuru, minhabba n-numru konsiderevoli tal-kittieba li kollha ghandhom il-karatteristici partikulari taghhom, ma jistax jonqos li f' din il-harga tispikka 1-varjeta, ghalkemm tidher il-predominanza ta' xi oqsma fuq ohrajn. Nghidu ahna 1-generu tal-poezija ghandu prezenza aktar qawwija mill-proza; mill-wiehed u tletin kontributur sitta u ghoxrin kitbu poezija waqt li hamsa kitbu proi:a. Jidherukoll lihemm zbilanc qawwi favuril-kontributuri rgiel, ghalkemm f'dan ir-rigward wiehed iridjghid ukoll li bosta mill-poeti emergenti, u anke poeti ta' kwalita, huma nisa. F' din il-harga nsibu xoghlijiet ta' Jane Micallef, Claudia Gauci u Maria Grech Ganado. Iida fix-xena lokali hemm poetessi ohrajn li jispikkaw. lnsemmi fost ohrajn lil Rena Balzan, Clare Azzopardi u Simone lnguanez. Jidher Ii 1-epoka fejn 1-unika poetessa ta' kwalita kienet Mary Meilaq ghaddiet u 1-kontribuzzjoni tas-sess femminili f'dan il-qasam qed tizdied, anke f' dik li hi kwalita. F'din il-harga nsibu wkoll tizwiqa ta' awturi f'dawk li huma esperjenza, validita u notorjeta - minn awturi li qed jidhru fix-xena ghall-ewwel darba u ohrajn li ilhom jiktbu imma qatt ma waslu biex jippubblikaw sa awturi b' esperjenza kbira, li ppubblikaw diversi xoghlijiet, ilhom stabbiliti u isimhom se jibqa' mnizzel mal-elite tal-letteratura Maltija. Awturi bhal Oliver Friggieri, Achille Mizzi, Immanuel Mifsud, Victor Fenech, Trevor Zahra, Gorg Borg, Maria Grech Ganado, Adrian Grima, Paul P. Borg, Joe Friggieri, Alfred Massa 2 11-MALTI u maghhom anke 1-poetessa emergenti Claudia Gauci m' ghandhom b:lonn tal-ebda introduzzjoni u x-xoghlijiet taghhom bla dubju jarrikkixxu din il-harga letterarja. Hawn ma rridx nonqos mir-rispett lejn 1-awturi 1-ohra li ma semmejtx. Il-fatt li forsi awtur hu anqas maghrufmajfissirx Ii x-xoghol tieghu hu anqas validu. Xejn minn dan. Ta' min hawnhekkjghid li din it-tizwiqa fost 1-awturi taghmel hafna sens. "11-Malti" fil-fehma tieghi ghandu qabel xejn ifittex li jinkludi xoghlijiet ta' awturi validi u stabbiliti, imma ghandu wkoll iservi ta' vetrina fejn awturi goddajesponu x-xoghlijiet taghhom. It-trawwim ta' kittieba goddajservi biex il-letteratura Maltija tiggedded u tevolvi. Minbarra varjeta fil-generi (poezija u pro:la), insibu varjeta fl-effetti estetiCi mhaddma. Fil-poezija hemm ghadd ta' xoghlijiet li nistghu nsejhulhom tradizzjonali, kemm fil-forma u 1-metrika, kemm fit-tip ta' lingwagg u grammatikamhaddma ukemmfil-metaforali, sacertu punt, tis ta' tissejjahmejta jew skaduta. Izdahemm ukoll ghadd ta' xoghlijiet li nfatmu rnit-tradizzjonalizmu u fihom jispikka t-twarrib tal-forom u 1-metrika tradizzjonali. Jispikka wkoll it-twarrib tal-isterjotipi. Nislet bhala ezempji minn din il-harga "Baby Blues" ta' Immanuel Mifsud u anke n-novella-hrafa" Jack & Jill" ta' Trevor Zahra. Insibu wkoll it-thaddim ta' lessikumhux tradizzjonali. Nikkwota: 'ix-xita tiijen fil-katusi ', 'iwelldu l-kliem u jirrakkmawh ', minn "Kien hemm lejla u tmien nisa" ta' Claudia Gauci; 'xemx tixpakka f'salt, 'ir-rima tad-duMan ', minn "Andrew Jhebb in-nar" ta' Adrian Grima; 'ma' sidirha XXL', 'il-kantunieri kollha jnarsu bl-ikrah ', minn "Baby Blues" ta' Immanuel Mifsud; 'il-verbi tal-jien frammentat', minn Skeletru-Silwett....f'Realta Mohbija" ta' Stefano Farrugia; 'muntanjijirtiraw m 'gneluq kunvent il-lejl',minn "11-Mistohbija" ta' Manwel Cassar; 'il-qris tal-kwiekeb eternifuq l-gnadira ta'moMi', minn "Ut Videam" ta' Achille Mizzi. Dawn ix-xoghli jiet, li nistghu nsejhulhom moderni u xi whud anke postmoderni, huma mizghuda b 'metafora gdida, friska u hafna drabi antropomorfikajew animistika. Hafna drabi f' dawn 1-ghamliet ta' metafori nsibu devjazzjoni fil-grammatika. Aggettiv jew verb li fid-diskors komuni jikkwalifika jew jintrabat ma' nom li jmur mieghu, fil-poezija jikkwalifika jew jintrabat ma' nom li hu ostili, fis-sens li ma jmurx mieghu. Nghidu ahna fid-diskors komuni nsibu 1-frazi nbejza tajba, u hawn 1-aggettiv imur, jaqbel man-nom. Imma 1-frazi 'libejza hienja tikkostitwixxi devjazzjoni min-norma ghax 1-aggettiv hienja normalmentjintuza biexjikkwalifika bniedma u mhux oggett inanimat. Insibu diversi ezempji f' ghadd ta' poeziji ta' din 1-ghamla. Nisletxi ezempji. 'Kurituri elettroniCi ', minn "Blogger" ta' Charles Flores; 'ward harga LXXXIV 2012 3 mignun', 'ward iweriaq', minn "Mejju" ta' Joe P. Galea; 'siegfia bafinana', minn "Karnival Solitarju" ta' Patrick Sammut; 'irdieden irvellati', 'welding amplifikat', 'lanzakburija ', minn "Andrew Jhebb in-nar" ta' Adrian Grima;' blat qalil', 'dar ...... rieqda ', minn "Kien hemm lejla u tmien nisa" ta' Claudia Gauci. Nixtieq naghlaq biex nghid xi haga fuq it-traduzzjoni li hija forma ta' arti fiha nfisha, indipendentement mix-xoghol originali Ii jkun tradott. Insibu zewg xoghlijiet f' dan il-qasam, "Ghadbilura", novella fantaxjentifika tal-Amerikan Russel Davis maqluba ghall-Malti minn Toni Aquilina u erba' sunetti ta' William Shakespeare maqluba minn Oliver Friggieri. Huma jappartenu ghal zewg generi letterarji differenti imma wkoll ghaz-zewg lati opposti tal-estetika letterarja, wiehed traduzzjoni ta' poeziji klassici u 1-iehortraduzzjoni ta' novella moderna fantaxjentifika. Hawnhekk ghandna 1-importazzjoni tal-letteratura. U dan huwa qasam utli hafna, 1-aktar fil-kaz ta' xoghlijiet li nkitbu b'lingwa Ii ftit biss ghandhom access ghaliha, bhal, nghidu ahna, ir-Russu u 1-Portugiz. It-traduzzjoni letterarja hi arti li mhix faCli. U hawn wiehed irid jghid grazzi lil artisti bhal Aquilina, Friggieri, Victor Xuereb u bosta ohrajn Ii qed iwessghu 1-librerija letterarja taghna bl-importazzjoni ta' bosta xoghlijiet klassici u kapulavuri ta' zmienna. Hemm ukoll 1-esportazzjoni tal-letteratura Maltija. It-traduzzjoni ta' xoghlijietMaltin ghall-Ingliz u lingwi ohrahija utli daqs it-traduzzjoni minn ilsna barranin. Permezz taghha x-xoghlijiet Maltin u 1-awturi taghhomjigu esposti fil-vetrina barranija, x' aktarx Ewropea. Il-barranin jesperjenzaw il-letteratura taghna u 1-kittieb Malti jsir midhla ta' awturi barranin u jaqsam maghhom 1-esperjenzi tieghu. Tajjeb nghidu Ii dan 1-ahhar snin kien hemm caqliqa pozittiva f' dan il-qasam; diversi poeti u prozaturi raw ix-xoghlijiet taghhom jinqalbu ghal ilsna ohra. Insemmi lil Oliver Friggieri, Achille Mizzi, Adrian Grima, Maria Grech Ganado, Clare Azzopardi, Trevor Zahra u bosta ohrajn. u dan 1-iskambju letterarju qed kull ma jmur isir aktar accessibbli minhabba 1-ghajnuna finanzjarjali toffri 1-Unjoni Ewropea. Hemm fondi specjali allokati ghat-traduzzjoni. Kmieni fl-2011 kien hemm skema biex pubblikaturi Maltin japplikaw ghal fondi biex ikunu tradotti xoghlijiet minn ilsna ohra, hlief mill-Ingliz ghax hu lingwa ufficjali, u f'Novembru tal-2012 il-Kunsill Malti ghall-Kultura u 1-Arti nieda 1-iskema "Spreading Words" bhala parti mill-Malta Arts Fund biex awturi, tradutturi u pubblikaturi jinghataw appogg finanzjarju biex kitbiet bil-Malti jinqalbu ghal lingwi ohra. Marbut ma' dan, nixtieq nghid Ii wiehed mill-punti pozittivi tal-Premju Letterarju tal-Unjoni Ewropea hu 1-possibilta tat-traduzzjoni. Dan il-premju 4 11-MALTI jinghata lil awtur emergenti minnkull pajjiz lijkun qed jippartecipa u kull pajjiz jirbah il-premju darba kull tliet snin. Is-sena 1-ohra Malta pparteCipat ghall-ewwel darba u 1-premju rebhu Immanuel Mifsud bil-ktieb "Fl-isem tal-Missier (u tal-Iben)". Nixtieq niehu dinl-opportunita bi ex, f'iseml-Akkademja tal-Malti li, bhala membru tal-European Writers' Council, tkun responsabbli mill-ghazla tal-awtur rebbieh, nifrah lil Immanuel li, kif mistenni, qata' figura tajba hafna fost ir-rebbieha 1-ohra. Infakkar li ft-2014 il-Premju Letterarju tal-Unjoni Ewropea se jintrebah ghat-tieni darba minn awtur emergenti Malti. Inheggu lill-awturi biex minn issa jirsistu u jimmiraw ghal dan il-premju prestigjuz. 

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/64132/1/L-editorjal.pdf

L-editorjal

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM

OAR@UM