L-awtur jiġbor tagħrif dwar l-istorja tal-Akkademja tal-Malti.peer-reviewe

Zarb Adami, G.

Maltese

OAR@UM

8z IL-MALTI KIF BDIET U MXIET ·L-AKKADEMJA T AL .. MAL T l Iktar Tagħrif miġbur minn G. ZARB ADAMI BILLI KIF ĠA GĦIDT, kien hawn min xtaq ikun jaf aktar fuq il-kitba maltija, bħalma kien hawn min xtaq jikkritikaha bla ma lanqas kien qara sewwa t-Tagħrif; sa mi'l-ewwel ħarġa ta' !l-Malti, F.S. Car-uana beda jippublika "Il-Grammatika Maltija fiċ-Cokon" u Ninu Cre-mona beda sensiela ta' "Mistoqsijiet u Tweġibiet" biex iwitti t-triq għal min ried jitgħallem. Oħrajn bdew jiktbu fuq "Is-Sengħa tal-Kit-ba," u jagħtu tagħrif s;ewi fuq il-Morfoloġija, 1-Etimoloġija u 1-Vokah-bolarju ta' l-Ilsien Malti. · F'Marzu ta' l-istess sena, jiġifieri fl-1925, i'taħdita li saret f'Pal-azzo De La Salle, il-Belt, f'laqgħa tal-Għaqda tal-Kittieba tal-Malti, Ninu Cremona fisser "X'Inhu l-Malti Safi" biex jipprova jaqta' ż­żarda lil ħafna li riedu jitkessħu. lVIin kellu widnejn u ried jisma' sama' u m'in keru moħħ u ried jifhem fehem, iżda ħafna baqgħu la riedu jisimgħu u lanqas jifhmu għax 1-egoiżmu u 1-passjoni politika kienu dennsulhom moħħhom, tarrxuhom u għemewhom. Fil-qoxra ta' wara ta' !l-Malti, ħarġa ta' Settembru, rgz6, il-Għaq­da, sabiex tħajjar liż-żgħażagħ jinteressaw ruħhom f'ilsienna, u jibdew jiktbu bih b'xejra letterarja, nidiet Konkors għal NovelE Oriġinali Mik-tuba fl-Ortografija Tagħha. L-eżaminaturi kienu l-Onor. Professur (wa-ra Sjr) Temi Zammit, M.D., C.:YI.G., ir-Rev.du Mons. Dun Karm Psai'a u s-Sur (wara Dr.) Ninu Cremona. L-ewwel premju ħadu Ġuże' Galea - il~um Kav. Professur Dr Ġ. Galea, President tal-Akkademja tal-Mal-ti, kariga li ilu jokkupa aktar minn tletin sena - bin-novella HENA u ĠID; it-tieni ħaditu "TONINU" ta' Ġuże' Bonnici li flimkien ma' (Dr.) Rużar Briffa, għax imħajrin mill-Għaqda ta~-Kittieba tal-Malti, waqqaf l-Għaqda tal-Malti (Univ.) u li wara li sar Tabib beda, fl-1938, johroġ dik is-:oensiela ta' kotba bil-Malti: "Ġabra ta' Kitba Maltija," fosthom "!L-QAWWA ta' l-IMĦABBA" tieghu stess, "TAĦT TLIET SALTNIET" ta' Ġuże' Aquilina, li wara sar Avukat u lahaq, kif għadu (wara li ntbaghat jistudja ~-I7':gilterra u ha d-Dottorat fil-Filosofija, fl-Ilsna Orjentali) Professur fi-Universita' taghna tal-MaJi u ta' 1-Ilsna Orjentali - it-tieni wiehed li okkupa din il-Kattedra, jiġifieri wara Mikiel Anton Vassallj; dan ir-rumanz kien ġie l-ewwel fil-Konkors ta' Rumanzi imniedi mi:l-Gvern. Ġuże' Bonnici stampa u p;:mbblika ghadd ta' kotba ot1ra, imma forsi l-aktar importanti kienu t-Geta tal-Poeżija L-AKKADEMJA TAL-MALTI jew "IL-GĦANA TA' DUN KARM," jiġifieri "X'ĦABB IL-POETA" (1939); "X'EMMEN IL-POETA" (1939) u "X'GĦAMEL IZJED IL-POETA" (1940). Ingħatat ukoll tifħira ta' ġieħ lil Ġino Muscat Azzo-pardi għan-n::wella "Xaghar Safrani". Dawn i t-tliet novelli kienu wara ppub'ikati fi "IL-MAL TI" FI-istess sena, jiġifieri fl-1926, l-Gt1aqda ma' "Il-Ma~ti" ħcrġet żjieda, b'Numru Speċjali miktub kollu kemm hu minn studenti ta' l-Universita'. Kif wieħed jista' jissoponi, dan għamlitu biex issaħħaħ il-ħajra għall-kitba bil-Malti li, kif rajna kienet ġa nibtet fi-Universita'. Rużar Briffa ħa ħsieb l-edizzjoni ta' dak in-Numru Speċja'i u fih dehru kontribuzzjoni minn: (Dr.) Ferdinandu Calleja, (Dr.) Rużar B:ċffa, (Prof. Dr.) Ġuże' Galea, Carmelo Cassar, (Dr.) Ġuże' Bonnici, (Kav.) JP. Vassallo, C. Vassallo u (Dr.) Walter Fava. Hawnhekk, wieħed ma jistax ma jiftakarx f' dawk il-qalbiena stu-denti (jaħasra mhux kollha baqgħu dejjem u kullimkien iħobbu 1-l\Iaiti u jghinuh mi'l-aħjar li jistgħu) li issieħbu ma' Rużar Briffa u Ġuże Bonn.ici - Alla jaħfrilhom it-tnejn u jagħti lilhom u lil qrabathom dak li jeħtieġu - u sfidaw l-atmosfera ta' sfiduċja li dak iż-żmien kienet teżisti fi-Universita ta' Malta. Ma' tagt1hom irridu nżidu l-ħajr ta' kull mjn iħobb tassew il-Malti, u mhux għax imbagħad jew issa jaqbillu, lill-Professuri Saydon, Thuema Relf - it-tnejn ukoll ħallewna, Alla jaghtihom il-rnistrieħ ta' dejjem - u lill-Professur Ġuże Aquilina Ji ma beżgħux juru fehemthom u bla ma għawġu fi triqthom baqgħu mexjin 'il quddiern sakemm irum il-Malti għandu bħalma jixraqlu Kattidra mhux biss fi-Universita, imma sar ukoll, m'ilux wisq, - u nagħtu tif-hir lil min jis:ħoqqlu - wieħed miż-żewġ ilsna uffiċjali tagħha. Insellmu wkoll li' dawk li kienu jmorru fl-istamperija ċ-ċkejkna fi Strada Sant'Ursola. il-Be:t, li kien xtara Ġuże Bonnici, b~ex jagħtu daq-qa fid u jgħinu fl-istampar u l-pubblikazzjoni ta' dawk il-kotba li s.em-mejna li tant swew biex t'nfirex il-letteratura ma'tija u jqawwu qalb ii-kittieba maltin. Ma' dawn ng!wddu wkoll lil dawk li għenu mod ieħor bħal Sir Harry Luke, li kien Logu-Tenent Gvernatur ta' Malta u kien jaf japprezza ~-ġmiel ta' l-Ilsien Ma:ti u Dr. Albert Laferla, dak iż-żmien Direttur ta' l-Istruzzjoni Pubblika, kif jistqarr l-istess Ġuże Bonnici fil-ktieb "Shaba Sewda u Tnax-il Novella Oħra." L-Ilsien Malti, kif jidher saħansitra mill-isem tal-Kattedra tal-Ma:ti hu bħall-Ilsien Ingliż, i~sien irnħallat, jiġifieri fil-morfoloġija hu semin, filwaqt li fis-sintassi jimxi x'aktarx fuq dik tat-Ta~jan (kif kienet għall­ewwel timxi wkoll il-prosodija). Il-voka bbolarju hu wkoll irnħallat: fih kliem ta' nisel semitiku u ieħor ta' nisel neo-latin jew romam u f' dawn 1-ahħar 150 sena xi ftit uko'l ta' nisel ingliż; imma l-kliem bar· rani meta jid!wl sewwa b[ex jieħu s-sudditanza joqghod ghar-regoli tal-IL-MALTI morfoloġija maltija, filwaqt li ftit ieħor, mimli konsonanti, speċjalment fil-bidu u f'tarf il-kelma, jibqa' iebes u barrani. Xejn ma għandna għax nistaghġbu għax ġara u qed jiġri hekk fl-Ilsien Malti, għax dan jiġri fl-i'sna ħajja kollha billi 1-ilsna ħajja huma bħal dik is-siġra b'sahhitha li ma' tul hajjitha tant twaqqa' weraq mejjet u tant tohroġ jew ittalla' oħrajn ġodda; hekk jagħmel l-Ingliż, hekk jagħmel it-Taljan u hekk jagħmel il-Malti. Anzi nistgħu kważi nqisuh mira:Idu li lsien ta' poplu hekk żgħir u fqir, bħa:ma hu tagħna, kellu l-ħila jżomm l-individwalita tiegħu, minkejja li għal mijiet, biex ma ngħidx eluf ta' snin, l-art tagħ­na kienet dejjem maħkuma mill-barrani li qatt ma naqas għall-finijiet ta' moħħu li jipprova jdaħħal lil ilsienu biex jaqla' barra mill-ammi-nistrazzjoni dak tagħna, jew ghallinqas inaqqaslu l-importanza tieghu u b'hekk ikun jista' jiddom:na b'inqas tfixkil u nkwiet ghalih. Iżda dan ma nistghux nghiduh ghall-barranin kollha ghax hu minnu li mhux kollha stmerrew il-Malti. Infatti, ir-Rev.du C.L. Des-sou;avy, fit-z8 ta' Awissu, rgz8, bħala Delegat tal-Għaqda tal-Kittieba ta:-Malti, ha sehem fis-r7-il Kungress Internazzjoniali tal-Orjentalisti li sar f'Oxford, l-Ingilterra, u qara "paper" fuq "THE DEVELOP-MENT OF MALTESE AS A WRITTEN LANGUAGE AND ITS AFFINITIES WITH OTHER SEMETIC TONGUES" li kienet im-hejjija minn Dun Pietru Pawl Saydon u s-Sur Nin Cremona, u li wara tqieghdet fil-BRITISH MUSEUM biex isservi ta' referenza għall-istud­jużi tal-lingwi orjentali. F' Marzu tas-sena ta' wara, imbaghad, il- (Prof.) Dun Pietru Pawl Saydon ghamel tahdita i'Palazzo De La Sa'le, il-Belt, sewwa sew fuq "IL-MALTI U L-ILSNA SEMIN." li-Professur S.M. Zarb, O.P. ukoll interessa ruhu ħafna f'din il-kustjoni u nsibuh jikteb fuq dan is-suġġett fi "Il-Malti" fil-ħarġiet ta' Ġunju, Settembru u Diċembru, rgz6, f dawk kollha tas-sena 1927, f'ta' Marzu, Settembru u Diċembru, rqz8, u f dik ta' Ġunju, rgzg. (Jissokta) * * AVVIŻ IMPORTANTI! Nixtiequ nfakkru mill-ġdid lill-qarrejja tagħna, sew lill-Membri Akkademiċi kif ukoll lill-abbonati fi !l-MALTI, biex sa l-aħħar ta' din is-sena jħallsu s-sħubijiet tr-,p,f1~1om jekk għadhom ma għamlux din il-ħaġa. Dawk li rċevew nota lbiex iħallsu għaliex qegħdin xi snin lura jkun jeħtieġ li jiskuntaw id-dejn tagħhom mill-aktar fis possibli. Mhux bi-ħsiebna nibqgħu nibgħatu !'·rivista tagħna lil dawk li ilhom is-snin ma jħallsu għaliha. Niftakru li ~-ispejjeż ta' l-istampa u tal-posta kibru ħaf. na u dawn kollha jridu jitħallsu mill-fondi ta' l-Akkademja tal-Malti. 

Kif bdiet u mxiet l-Akkademja tal-Malti

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/60994/1/Kif%20bdiet%20u%20mxiet%20l-Akkademja%20tal-Malti.pdf

Kif bdiet u mxiet l-Akkademja tal-Malti

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM