Retrospektywna analiza wybranych aspektów działalności publicznej służby krwi jako punkt wyjścia do oceny stanu polskiego krwiodawstwa. Część 1: Charakterystyka struktury demograficznej zbiorowości dawców

Abstract

Wstęp: Zmiany demograficzne zachodzące w populacji Polski, zwłaszcza zjawisko starzenia się społeczeństwa, mają bezpośredni wpływ na liczbę dawców i donacji, a tym samym na możliwość zabezpieczenia potrzeb krwiolecznictwa. W związku z prognozowanym spadkiem liczby ludności może się zmniejszyć także krąg potencjalnych dawców krwi, przy jednoczesnym wzroście zapotrzebowania na krew i jej składniki spowodowanym zwiększeniem grupy ludzi, którzy mogą wymagać leczenia krwią i jej składnikami. Wiadomo, że struktura osób zgłaszających się do Regionalnych Centrów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK) nie jest jednolita na całym obszarze Polski, a dodatkowo ulegała zmianie w badanym okresie. W związku z powyższym, istnieje uzasadniona potrzeba wnikliwej analizy dynamiki zmian liczby i struktury dawców oraz ustalenie kierunku i intensywności zjawiska zarówno w ujęciu przestrzennym, jak i czasowym. Niezwykle istotne jest również podjęcie próby zidentyfikowania możliwych przyczyn zachodzących zmian. Celem tej publikacji jest dokonanie charakterystyki struktury dawców, którzy w latach 2005–2017 zgłosili się do RCKiK z zamiarem oddania krwi lub jej składników. Materiał i metody: Analizy prowadzono w oparciu o istniejące zbiory danych — sprawozdania z działalności RCKiK przesyłane co roku do Instytutu Hematologii i Transfuzjologii (IHiT). Badaniom poddano 21 RCKiK. Wszystkie analizy prowadzono w odniesieniu do obszaru referencyjnego, za który przyjęto obszar Polski. W celu przygotowania danych i wykonania analizy materiału statystycznego wykorzystano: narzędzia pakietu biurowego Microsoft Office: Access oraz Excel, oprogramowanie Microsoft Power Business Intelligence (Power BI) oraz oprogramowanie STATISTICA wersja 13.3 (TIBCO Software Inc.). Wyniki: W latach 2005–2017 łączna liczba dawców wyniosła 8 691 611, w tym 2 542 621 (29,3%) kobiet oraz 6 148 990 (70,7%) mężczyzn. Liczba dawców honorowych wyniosła 8 684 069 (99,9%). Średnia roczna liczba wszystkich dawców na jedno RCKiK wyniosła 31 837, dawców honorowych 31 809, natomiast kobiet i mężczyzn odpowiednio: 9314 i 22 524. W skali kraju, najwięcej dawców zgłosiło się w latach 2011–2013 [odpowiednio: 701 882 (8,08%), 707 578 (8,14%) i 706 246 (8,13%)] oraz w latach 2015–2016 [odpowiednio: 718 887 (8,27%) i 706 476 (8,13%)]. Wśród 5 RCKiK, do których w badanym okresie zgłosiło się najwięcej dawców, są: Warszawa (951 068; 10,94%), Katowice (748 841; 8,62%), Poznań (702 087; 8,08%), Kraków (651 057; 7,49%), Wrocław (556 357; 6,40%). Wśród dawców, którzy w ostatnich latach zgłosili się do RCKiK, najliczniejszą grupę stanowili dawcy w wieku 25–44 lat — 2 352 099 osób (prawie 48%). Najmniej liczną — dawcy w wieku 45–65 — 548 885 osób (nieco ponad 11%). Dawcy w wieku 18–24 stanowili grupę środkową o liczebności 2 030 692 (ponad 41% ogólnej populacji dawców). Analiza trendów wskazuje wyraźny trend wzrostowy dla najliczniejszej kategorii dawców w wieku 25–44 lat, wyraźny trend spadkowy dla grupy wiekowej 18–24 oraz brak trendu w grupie wiekowej 45–65. Wnioski: W ostatnich latach w Polsce osiągnięto pewien pułap pobieranych donacji (ok. 1 200 000 rocznie) i jego zwiększenie będzie trudne, natomiast głównie z uwagi na przesłanki demograficzne, istotne jest podejmowanie wszelkich prób zmierzających do zwiększenia odsetka populacji oddającej krew. Wyniki przedstawionych analiz wskazują na odwrócenie w Polsce trendów przewidujących wzrost lub spadek liczby dawców w określonych przedziałach wiekowych. Wyniki analiz wskazują na wyraźny trend spadkowy w najmłodszej grupie dawców (18–24), co każe z dużym niepokojem patrzeć w przyszłość. Coraz większe znaczenie będzie miało motywowanie ludzi w każdym wieku do oddawania krwi i dążenie do tego, aby stali się dawcami stałymi, jednak największą uwagę należy skupić na najmłodszych dawcach, ponieważ jest to grupa, która najdłużej będzie mogła oddawać krew i jej składniki. Niewątpliwie, duże znaczenie będzie miało propagowanie idei honorowego krwiodawstwa w grupie najmłodszych obywateli, którzy dopiero za kilka, kilkanaście lat będą mogli zostać dawcami krwi