L-awtur jagħti tagħrif bijografiku dwar Mons. F. S. Caruana, Isqof ta’ Malta, li miet fl-1847 u li xi awturi jfaħħruh u jpinġuh bħala patrijott, filantropu u industrijalist.N/

Mifsud Bonnici, Robert

Maltese

OAR@UM

Mons. F. S. CARUANA lsqof te' Malta {17 59--1847). Ta' RoB. MIFSUD BoNNICI XI AW'rURI jfahhruh u jpinguh bliala patnjott, difensur i.a' art. twelidu, :filantropu · igliin il-foqra, in<!ustrJalist: waq-qaf 1-industrja ta'. 1-insig f'Haz-Zebbug fejn twieled, trabba u ghex; intrapprenditur qalbieni: fetah Istituti t~ll-Karita; Gene-. ral ta' l-Armata Maltija fir-rewixta tal-Maltin kontra 1-nakma. Franciza, liberatur ta' Malta mill-jasar tal-Francizi fl. 1798-1800 u bnala Isqof ta' Malta mexxa d-JJijoceioi bl-gtw.qal u 1-qies ta.' Aristide. Xi whud izda jzommuh b'egojist, snpperv, am-bizzjuz, opportunist, traditur! Fco. Saverio Caruana studja. fis-Seminarju taht il-gliare:l professur Dun Mikiol Xerri, sar sacerdot u lat1aq professur tat-teologija, tal-latin, tat-taljan, tal-matematika u tal--filoso:lijar' Papa Ljun VII, il-Prigunier ta' Napuljun, hatru Arcidjakonu tal-Kattidral. N apuljun Bonaparti hataf Malta minn idejn 1-0rdni (l-erosolmitan, u wara li seraq u faqqar Malta, in-nies ixxewxet, razznet, rebtiet u bis-sahtia ta' Mons. Caruana nxet1-tet f'dirgtiajn 1-Ingilterra. Naraw Jil Mons. Caruana Rettur Manjitiku ta' 1-U niversita, wat1c1af il-kattedri tad-"Diritto Ca-nonico'.' u ta' li "Storia Ecclesiastlca" ~ President tal-Kumitat Sanitarju ma.tul il-pesta ta' 1-1813, President ta' 1-Isptarijiet u ta1-Karita, Protettur tax-Xjenzi \1 ta' 1-Artt b'diploma tar~Re George IV, Vigarju G-enerali ta' Mons. Isqof Mattei, mahtur Jsqof ta' Malta minn Papa Girgor XVI. Miet fis-17 ta' Novem-bru, 1847 (L'Arte N. '±3, Agosto, 1864). Sir Temi Zammit igharrafna li fir-Rewixta tal-Malt!n kon-tra 1-Francizi, il-Kan. Caruana, ki(ln jagtimel minh Haz-Zeb-bug li mir-rliula ta' madwaru; Manwel Vitale kien jaghmel mill-Imdiua, p. Censu Braret minn Birk:irkara ..... Miet La bini 1807, il-Gv:ern · In,glit. irrikkmanda glial I sqof ta' Malta lill-Kati. Ca-IL-MALTl rua.na, ir-!1e F§lrqimnJu oppona u 1-Papa hatar Isqof lill-lvlons. Mattei. l\~~~l,,;JJ831, b'talba taJ-Gvern·In.gli?.; din id-dar-ba gie In<lhtur Isqof ta.' Malta 1--Mons. Caruana (Il-Gzejjer ta' Malta u Ghawdex u 1-Grajja. Taghhorn, Empire Press, 1934). Mons. Prof. A.ntrirb Bonnioi.· jgt1t~,tittfn,; li d-dewrnien fil-batra ta' Mons. Caruana ghall-veskovat kien minnabha polemi. ka bejn ir--Re ta' Sqallija u · r-fte ta~ l·Ingil~rra dwar il-jedd tal-ghazla ta' Isqof ta' MalOO;. :.·Want sentejn ta' korrispondenzi, Papa Girgm XVI, bil-Bolla Appostolika tai-l ta' Marzl'l, 183.1· Mons. Caruana gie mahtur Isqof ta' Malta. Minn dokumenti tl-Arkivju tnl-Bibljoteka Hjali ta' Malta, mill-Public Record Of-fice· ta' 1-Ingilterra u rnill-Arkivju tal-Kurja, Arciveskovili .jirj!i-zulta : (1) li l-uniku Jmndidat gball-veskovat kien Mons. Car,na-na; (2) lima ]}Babux dokumenti Ji jiskwalifikaw 1il Mom;. Ca-ruana bhala peTsuna ndenja. ghal din il-kariga; (3) li fil-korris-pondenza ta'. bejn is-Santa. Serle ;u 1-Gverm Ingli..Z li damet rnie~ x;ja (l.war sentejn hemm . irvsem;mija. hiss il-glieds. bejn iz•zewg rejjiet (Sq~llija u Ingilterra) gball-jedd tan-nomina ghall-vesko:.. vat ta' Malta allura Kolo~a Ing1iza. Dan -jipprol'"a lid-oowmien kien gej "biss minn raguni diplomatika. (Reasons for the delay in the l1Ppointment of Bishop F.S. Caruana, Empire Press). Dr .. Albert Laferla jgha.rrafna li 1-Kal\. Caruana, wara, 1i !Gi.e~ Miep1bru fil-Kummissjoni tal-Gvem FranciZ sax Km.andant V!lr~~.eb.bugin kontra 1-Fra.ncizi f'Malta; kien Membru ftl.Kum-mi~joni li marret ghand 1-Ammiral!l. N.elson titolbu ghajnu-na 1 ...... Captain Ball stqarr li l-uniku inkwiet hi l-ghitra ta' be,in il-Mewxejja klaltin ...... bi kmandoot, il-Maltin gn-ctZlu lil ;Yitale u. Z..~ebbugin u s-Sigyiwin g'hazlu lill-Kan. Caruana ...... dan l;:ien .~-.an.far r(f(jel glial dilc li ki qlubij.a, izda tg'liabba b'setglta "kbira zzejjed billi nqata' g'lial kollox mid-deputati l .. o'lira ..•••• ta' .~iku:it jinqaJa' l-inktciet irnqa,nqal minn intrigi .... .• sabie~ jin-qata' l-il!kwiet, il-Kumrnissjoni ta:tbet lil Ball fiehu ir-riedni ·tal-battaljuni f'idefh...... Twarrbet mim1. Malta l-Flotta Ingliw feg(Jet. il-Flot.ta Franciza, .· in-nies bdg1iet u ttlew UU-ktJpifiet U-iktar lill-Kan. Caruana) .hi tradUuri (Story of Matn in Malta., paget> 182, 185, 188, 190/2, 195}. . .Jose,ph Galea jgbarrafna li kittieba ta.' -Zroien il-Kan. Ca-ruan,\J, · stqarrew li' Carua;n~ kien mbizzj11Z bla xebgban u m11 kienx ta' rpin ;a.fd·1h ...... l-ambizzjonj wamlitu- bex ibiddel -1-opinjoni t·ieghu kontra 1-:hakma FraneiZa . billi l-Gvern Franeiz MoNs. F. S, CARUANA 41 ha tahfil-~ontroll tiegtm,,~-r.p~mopti>lju tal-qqton, u ~'h,ekk, bha-la produttlir, kuntrattur u negozjant tal-qoton: irtqaraos sewwa fil-laham il-haj ...... iddime~ta minn Membru tal-Kummissjoni tal-Gvern Franci.Z biiH Napuljun baqa' rna batrux Isqof fl.ok Mons. ]:.,abini, xih, marid u barrani ...... fir-rewwixta tal-Maltin kontra 1-Franci.Zi hatar lilu nnifsu bi Kmandant ta.Z-Zebbngin flok ingt1aqad mal-Kumitat GenerfiJi ta' l-Assemblea sa hf<wn wasslitu 1-gihda y_a.wwija biex jidher hu hiss...... (Il-Hak-ma :Pranlda £'Malta, Tip. Giov. Mu!'lcat 1948 pag. 85 ...... ). :\[a'r·io Agius ghalaq in-nisga tiegtm ta' tifh:ir liB-Mons. Tsqof F. S. Caruana b'dawn il-kelmiet: Ghandna nifhmu wkoll illi Mom!. Caruana kelltt bntlil kull 1>niedem ieno'l' in-nuqqasijiet u aktar::r l-ambizzjonijiet ukotl' li jekk m'humietx ta' siwi sto'l'ikn :fi:xraq li jibqghu midfunin miegn1.r...... (Il~Mons. F. S. Carua-na Patrijott u Isqof ta' Malta. Standard Press 1947, pag. 15) . . -\hna wkoll ta' din il-fehma. 

Mons. F. S. Caruana Isqof ta' Malta (1759-1847)

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/56159/1/Mons.%20F.%20S.%20Caruana.pdf

Mons. F. S. Caruana Isqof ta' Malta (1759-1847)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM