Kull poplu jidher lura jew ‘il quddiem fix-xirka tal-bnedmin skont l-imġiba tiegħu u l-imġiba mhix ħlief l-espressjoni tal-kultura.N/

Galea, Ġużè

Maltese

OAR@UM

99 IL-KULTURA Ta' GuzE' GALEA DA.REA kien hemm xi hadcl li kiteb li 1-kultura hi naga Ii nol-quha I-elite tas-soc:jetit hiex jinqdew biha irnlli jiclhru abj;1r minn nies oiira, izda I-fat t hu Ii 1-knltnra tni7sel I-elite tas-socje-th, girnx il-bnieclem irnzejjcn bil-lrnltun1. iingtrnzel minn oli.rajn ii ma g-fianc1homx rlan id-don. Jl-knltura ma titqiesx mal-girnna tal-bniedem, mr1 foitax tinxtrm1, tintrebnli jew tintiret, izda hi 1-frott fa' fagtilim, i1Sieh u rieda si1ilia. n hir-ragun kollu bniedem ta' knltnra jinzamrn btrnlrr aiijar, aqwo. u og"l1la rninn ohrajn li nm hnmiex .!rnanja b'c1an id-don. Dan jigri f'kull socjeth civili fejn is-sabit1 lrn magtirnf. il-gherf hn mweg·p;eh n t-tajjeb hu miqium. Kull poplu jidher Jura jew 'il quddiern fix-xirka tal-bnedmin skond 1-irngiba tiegnu ll 1-img·iha, ma hix nlief 1-espressjoni tal-knltura; fejn din tkun nieqsfl., l-imgiba tkun di'fettufa. Jist.a' hniedem ikun jaf irnnr man-nies. _Q"t1anc1n mnejn ikun jaf jitkel-lem, forni jkollu gihdn. g-t1all-arti. imma h'dan biss ma jistax wie-t1ec1 jin1inac1d btia.la, kolt, ghax !1-kultnrn tolqot ix-xejriet, il-gib-c1iet, il-febrniet ko1lha tal-rmiedem 11 tncrhtih sura ta' 'li.ajia li iir-rendih diffPrenti ininn nies o'li.ra g'li.afain 11 bla tagnlirn. M'a iis-fax wiehed iin.ztrndd ta.' koH jekk rnn ig·ibx runu ta' kolt fir-relaz-zjonijiet n fl-esmessjonijiPt kollhri tn 1-trn ii::t tiegtrn. T. S. Eliot fil-ktieb tieghu "Notes Towards the De.Hnition of Culture" kiteb : "C:nltnre is n. w:i:v of Me; it is whnt rnn,kes life worth living"; n dana hn ta' 1-akh:-ir irnport::tnza rnefa wiened jikkunsidra xi Kieku fid-dinin m::t l;:ienx hawn xi iinga Ji tirrendi 1-najja sn-hit1a. iew kif oal Rliot ";.vorth living". kieku konna ngnixu iddi-snrati. Tssib min ig·nix ,Q·nal1-flns, tarrr. ohrajn ifit.txu unnri fiergn:i .. lrn.wn min itiahrek .Q"nol qawwa u khnrija: izda b'rlnwn biss il-hniedem ma i1:tnixx Jrnntent u ,ci-trnlkernrn inoss soddisfazzion meta jiksibhorn. on1hn ma. tistriehx izda ti8sokfa tagtrnet n tixxennriq n tikleb g-hal akkwisti akhar n aniar. Din hi r-rag·nni Ii 1-lnm fid-dinfo ma hawnx rlik il-hena n 1-naci n 1-anmma Ji jitnisslu hiss mill-imgiba tajba fal-bnedrnin. Gnidna Ii 1-knlforn ssawwnr Virn-giha ial-hniedem u kiekn 1-imgiha tan-nazzjonijiet kienet mib-niia fm1 sisien ta' knltura. kiekn kienn ignibn minn wicc id-dinia 1-a.zzjonijif't Mienn. il-gnira, il-rnihegnda. ta,' bPjn il-popli u flok-hom kienn akfar isriltm1 sentimenti nmanifarji. 100 IL-MALT! Rieku 1-Gvernijiet ikunu mqanqlin minn sentimenti kultu-ra1i, bosta mi11-gnawg· u mi11-gnelt li hawn fid-dinja kienu jgt1i-bu : jekk il-gnus fir-relazzjoni.jiet internazzjonali jkunu mqanqlin minn sens gust huma aktar jistgtrn jiftiehmu bejniethom, gnax kull min hu kolt jaghra'f dak li hu gust u jimxi skond il-haqq; glrnlhekk il-kultura ghandha s-siwi materjali taghha wkoll gtiax hi trieg·i ghall-haqq u gtias-sewwa u permezz taghha net1ilsu minn nafim tanwid u tat1bit li qegt1din izornmu d-dinja fl-inkwiet n ma jtiallux in-nazzjonijiet jizviluppaw il-g·id u 1-barka ta: paj-jizhom halli jkaUru 1-kumditajiet u 1-progressi tal-popli taghhom. Din il-htiega ta' ftehim bejn il-gnus kienet tinnass minn dejjem izda wisg u wisq aktar f'dawn iz-zminijet li anna gnad-dejjin minnhom. Anna ninsabu mgarrbin : kemm tbatijiet, kemm qilla, kemm herba, kemm ghaks ghaddejna minnhom htija ta' ghira u mibeghda u. nuqqas ta' ft.ehim fost il-gnus; u b' danakollu gnadna fil-biza' Ii dawk 1-orruri ghad jixeghlu u jaqbdu aqwa u ehrex minn qabel u sakemm il-gvernijiet jibqghu jgibu ruhhom hejniethom bla ebda rigward' ta' rgulija, jibqa' dan il-biza' li janbtu ghal xulxin u jharbtu u jeqirdu wiehed lill-iehor. Is-socjeta 1-lmn teMieg· 1-ewwel u fnci kollox li jitjiebu u jit .. begglu u jintroqmu 1-imgibiet u d-drawwiet tal-bnedmin; dan biss jista' jsir permezz ta' tixrid ta' Jrnltura. S'issa n-nazzjoni· 'jiet jipprovaw mezzi hiex jiksbu qawwa, sanha u egemonija~ i.7.da b'danakollu mjna Ii dawn ma gebux magnhom risq u kun-t'entizza fost in-nies, gnall-kuntrarju kienu ntija ta' gnelt, gwe-rer u tixrid ta' demrn. Ippruvajna nibnn I-progress ta.s-socjeta fug il-qawwa brutali u ma kellniex Mief lrnos; nibdew, mela, sistema ohra: naraw il-kultura, Ii tnissel sensi umanifarji fil-bnie-dem, tkunx lrnpaci ggib fost il-popli dik il-ffducja li huma jmis'!-hom ikollhom btiala ahwa u bnala liolqien ragunevoli. Imma barra 1-konsiderazzjonijiet materjali hemm ragunijiet ot1ra g11ax imissna nikkultivaw il-kultura : hemm ragunijiet spiri-ritwali iehtieg gnajxien materjali u spiritwali; il-gnajxien spiri-ritwali jeMieg ghaixien materjali u spiritwai; il-g·hajxien spiri-twali hu marbut ma' sens ta' gmiel u fa' gnerf li jpaxxu 1-mohn n jgliollu P1sieb. L.:iskop ewlieni tal-kultura hu li tirraffina 1-ka-pacita menfa.Ii biex wiehed ikun jista' jagnraf u jgawdi ali.jar 1-eg·ngubijiet 1i Alla halaq biex nitghaxxqu bihom. Anna ngli.idu 1i 1-bniedem ma jg·hixx hil-hobZ biss : wiehed jehtieglu joftor n jahseb hiex igt1ix b11ala bniedern n jkun jista' jnaddem idejh u lL-KuLTURA 101 mohtrn. J iena nifhem li 1-bniedem g!1aref aktar ihoss soddisfaz-zjon bil-hidma ta' 1-intellett minn t1idmiet oh1:a. . . . .. Met11 wiehed jidrn jirraguni u jgtiarbel it-taJJeb m1ll-hazm, gtiandu jintebah bi gmiel u b'arm~nija _li jfawrul~ qalbu bil-h:na, otiax il-frmiel hu qawvrn tal-holcren h tqanqal il-qalb u tmssel hle1-vwa ~1 farag. Il-gmiel u s-sewwa, ghandhom effett misterjuz foq ir-ruh; wietrnd jista' jkollu idea tagt1hom jekk ikun kolt biz-zejjed, izda qatt ma jista' jfissirhom materjalment gt1ax ?awn huma turijiet li jaghrafhom il-moht1 11 thosshom il-qalb : w1ehed jista' jikkonoxxihom bl-ispirt11 tiegtrn, izda qatt ma jirnexxil11 jsawwarhom bis-sensi tiegtrn. Meta bniedem jitghallem u jakkwista kultura, il-fond psiko-logiku tiegtrn jimtela b'idejiet 11 b'fehmiet li jhaddnu univers gdid, univers ta' ghaxqa fejn wietrnd jistgtiall ahjar il-gmiel, is-sewwa, il-haqq u dawn id-doni kollha. li jghollu 1-bniedem fuq hlejqiet 0!1ra jiehdu g!iamla u sura li jag!iarfuhorn hiss dawk li huma mogtmija bid-don ta.1-gherf u dawk li ghandhom ghajnej-hom miftuhin gtiad-dawl soprann~turali. Gtiax fl-ahhar mill-a!itrnr il-gmiel u s-sewwa huma fina nfos-na mwaM1din ma' 1-ispirtu tagtrna, u s-sensazzjoni, it-taghri'f u 1-kawza taghhom huma tliet mezzi biex dawk iz-zewg qawwiet spiritwali jwettqu sat1hithom. Ghalhekk min irid igarrab is-sabit1 u s-sewwa ghandu jfittixbom gewwa fih innifsu u jaghmel din it-tiftixa billi jhejji rutrn kif irniss bil-ghajnuna tal-kultura; min-ghajr din il-ghajnuna ghalxejn wiet1ed habrek biex jifhem jew jidrn idea ta' gmiel il-t10lqien. Pitagora, Platone u Dante tt1abtu n studjaw biex jagMu tifsira ta' g·miel. Da.nte deherlu illi 1-gmiel hu "unita nella verita", izda 1-"unita" ma hix marlmta ma' 1-oggett izda hi soggettiva u intellettwali, jigifieri gt1alkemm haga 1kun sabit1a mhnx kult1adrl jista' jintebah bil-gmiel taghha, izda jistgtrn jintebhu biss dawk li huma maghZulin fos.t 1-ohrajn, jew "unici" gliax hum a mogtmij a bil-kultura. Il-gmiel u s-sbnhija jinsabu f'bosta hwejjeO- li o·nandhom x 'jaqsmu mal-hajja tagtma : atma nitkellmu fu~ xbihat sbieh, fuq il-gmiel tal-holqien, fuq il-gnaxqa ta' 1-arti, imma minghajr il-kultura qa.tt ma naslu biex nifhmu sewwa x "ifissru u naraw-hom bil-ghajnejn tar-rut1; u hekk trnfna nies li ma humiex kol-ti jgnaddu hajjithom bla ma jithennu bil-gmiel tal-holqien u bla ma jgarrbu dik is-soddisfazzjon Ii tinhass minn sentimenti spiri-twali. 10:?__ IL-MALTI lmrna s'i;:;sa tkellirnna, <lwtu i-efiett tal-kultura fuq 1-indi-viclwu, izda 1-kulturl.u tisfct' ta: g;1d mhux lil bniedem wahdu izcla lil pajji.:i. kollu. F'dik in-uazzJon fejn hemm mezzi ghat-tixrid tial-kultura 1-livell intellettwali jogt1la u n-nies btiala popola,zzjoni jiuglrnzlu mim1 ohrnjn li ghaclhom lura u neqsm mit-tagt11im; fil-pajjiZi kulri s-sentimrnl:i lrnma aktar nobbli, l-imt1abba, il-hnie-na aktar moghgulm; £' da\v u il-pa,jjizi ssib inqas ghelt u ha.Zen ghax in-nies aktar jafu x'mhuma tlmirijiethom bhab at1wa u btrnla C:-iltadini. F'pajjizi fej11 lu rnxernia 1-kulturn tista' tiltaqa' rnat-tajjel.J u rnal-hazin gtrnx da1rn .JlflSal.Ju kullimkien imqar fl-at1jt1r kulleggi, izcb f'dawk il-pajji.:i.i aktarx wietied ma jarax e6-C::es'li ta' qilla, ta' hell u ta· dizorclni; gtiall-kuntrarju hu maghruf li 1-qt;l, is-serq u l-·<1en1 bl-ohxon jahkmu fejn in-nies ghadhom lurn u neqsin iuiu-clawl tar-ruh u minn sentirnenti sbiet1. Billi taht 1-ini:Juwenzci, tal-kultura 11-nies aktar jifhmu dak li hu gut>t u sewwa, dawk il-pctjj izi li jikkultivaw 1-istitu.zzjoni kul-turali ssibhorn mogtrnija IJ'haqq gust u bil-pal:i fast il-poplu, hekk ic-cittadini lrnma rnharsin u jgt1ixu fil-kwiet u gtrnlhekk ikollhom aktar zmien u Tia.int biex jagMn' nitihom ghax-xogt10l u gt11lt-tkat tir tal-procluzzjcmi. Din hi r-raguni li pajjizi fejn il-livell tal-kulturn hu ~holi aktarx ma ssil.Jhom neqsin minn xejn u ghancl-hom ekonornija nazzjonali soda. lhjna kernm ! i:;wtt 1-lrnlturn iil-li:tiJa rnaterjali u spiritwali fal-bniedem, tal-pajjiz u tal-gn;,1s. I\if nistghu ma nt1abirknx biex ngh;nu n ng·ibu 'l qnllcliern r:hk kollu li Jista' jlrnttar il-kul-turn tan-nazzjon? Orga11izzazzjonijiet, lstituti u Ubaqdiet li twaq-(lfu biex ixerrclu 1-knHurcl jisthoqqilhom kull tiftiir u inkurag·gi-ment; 1-oprn faghhom ma t itqiesx skond is-successi li .iidhru biss. Dawn il-ghaqdiet Ji ;.:diandhom bliala skop it-tixrid ta' kultura qeghdin iwettqu t1iclma fejjiecla u ta' siwi kbir; 1-effetti taghhom trnfoa dral.Ji ma jidhrnx ghax btrnlnrn g'l1idna lrnma ma jfittxux sucl:essi ghall-gtmjnejn, izda b 'tlanakollu hadcl ma, jista' jqis kemm hu kbir il-gid li qeg11din jaglimlu fost il-poplu. Bil-mod u bil-gtrnqal, hla hafna ghageb u bis-sabar, dawn il-gtrnqdiet qegh-din jat1dmu biex ,jorqmn r-razza, biex jiftliu g'i'iajnejn in-nies, biex jeqirdu 1-gibdiet u c1-c1rnwwiet il-hziena, biex iwarrbu dawk in-nuqqasijiet li jcekknu lil min ghadu lurn. U meta r-razza tis-saffa, tintroqom u ti~zejjen; tissatitiat1, titqawwa u tintrefa', al-lura togbla fuq 1-ohrajn, tikseb gieh u tghix hienja. u fil-paci. 

Il-kultura

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/54547/1/Il-kultura.pdf

Il-kultura

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM