Dan l-artiklu jittratta dwar il-bijografija ta’ Monsinjur Dun Mikiel Franġisk Buttigieg, l-ewwel isqof t’Għawdex.N/

Mifsud Bonnici, Robert

Maltese

L-awtur ikompli jitkellem dwar il-bijografija ta’ Monsinjur Dun Franġisk Buttigieg, l-ewwel isqof t’Għawdex.N/

OAR@UM

Monsinjur Dun Mikiel Franġisk Buttigieg l-ewwel isqof t’Għawdex

112 Monsinjur Dun Mikiel Franġisk Buttigieg L-Ewwel Isqof t'Ghawdex Ta' RoBERT MIFSUD BoNNICI MII\:EL1NU t\vieled il-Qala, C+llavVllex, fit-0 til Novemhm, 17U;J. Clhadn tfal, dltnli u 11lel!iġenti wem twrqa kbira ghall-iskola. Missieru u ommu, għad Ji ta~ bla skola wieġbu għal dmir-hom u b'sagrifiel-ji kbar, liebes ta· abbnti, bag11tuh jistudja Mal-ta fil-Belt Yalletta. J\Iikdi11u, imbiegt1ecl mill-ġ·enituri tiegbu, żamrn mhu fil-paei ma' Alla, fil-knisje jservih ta' abbati u fi-is-kob ta' f>kular ta' riPda tajba. (;hadu żagllżugh tkisser tajjeb fil-letterdura u 1-filosoii.ja fl.-l;niwrsitit talit il-Professmi lferroni tal-.Patrij:et Min m·; Konventwali, u Vella fa' 1-Agostinjani; :otud,ja t-teoloġ·ija morali u ll-clommatika taħt ix-xjenzjat Duu J~ietru :\Iallia u b,;eb id-clottorat bl-unur; mistħoqqa. ':\Jatul it-tqa:l!b i:iO<.':jal; f'Malta ta' 1-1798-1812, ;Mikelinu ma t.i-lefx ghaqlu wara x-xejxi tad-dinja. u l-wegtldit't fiergt1a tal-Fran-eiżi L\Ialta. li qajla kienu jellitunu bi 1\ristu n 1-Yanġeln tiegtm. Fl-18Hi, ta.' :23 sena, ġie ikkonsagrat saċerdot mill-Arċisqof Malti Pra Fenl'nawlu Mattei, l-ewwel ls([Of ta' Malta. Dun Mikiel ba-qa' jatldellt b'herqa kl.JTa lil-qa:::am t<il-:\Iulej : Jwrawll I\onfessur .fi_ lnsinj i E:olleġġ'ja ta t:t' San Jln wl Nawfragn; Knppillun tal-Kor ii.l-Knisja Konventwali ta' f:hn (lwttll!l li kienet ghadha kif saret Knisja 1\onkatt\drali; .'\..s,istent tal-'Bona Morte' tal-Qassisin fil-knisja ta' San Gakbu. Fl-18:3B narawh f'OtlU\\··dex 1\:appillan tax-XagtHtt jibki u jifrah ma' wlit'c1u, ig-!1in il-fq<H, ifarraġ lll-imnilddin, ireġ·ġa' ;..ctlall-hajja l-Hwjtin fid-dnub, iżur il-morc1a, jipprieHm, igħallem, jassisti lill-kolen1Żi h'qa.lb wra ta' Sannu·itan llida fl-18::17, ghal xhur stmt1, il-kolera bdiet tal1sad i l-hajja ta' m i jid n 1efg1Jc{ ['watn: kbir lil -:.\Ialta u Gl1awdex. 1,-istorjo.~Tafu 1'~nrieo Naudi (l) jgtmrrafna li f'dan iż-żmien, ;d-dar tal-Kappillan tax-Xagħra sfat fi knisja, f'kull I1in b'tntfna penitenti jistennewh biex iqararhom u jhabhibhom nm' Alla. Kie11 il-veru Proj ta.l-lmrit:\. (1) Kiteh: ''13iuamfia di .llous. D. Jlici!ell: J'. Buttioieo Primo Fescuru Jel Oo:ċo'' }[alta (1866)---Nuta. ta' l-Et1itur. MoNs. DuN MIKIEL FRANĠISK BuTTIGIEG 113 11-pr.etki ta' Dun'IIIikiel kienu dejjem tlt' stil popolari, sem-pliċi u li jolqtu l-qalb. Ma kienx jittajjar fl-istratosfera, tal-filoso-Jija, it.-teoloġija. id-dommatilm; suġġ·ett ewli,:.>ni tieghu : Kristn :\Isallab mill-1\Iidin bin ghall-ġid tal--:\Iidinbin. , Fl-18,J8, f'konkons. bejn 17 kollegi otn·a, Dun Mikiel hareġ 1-ewwd, u bi-approvazzjoni ta' l-Isqof ta·' Malta, Monsinjur Pub-:ju ~I. qant sar Arċipriet Kurat tal-Kr~i;;ja Matl.':ċi u Insinji Kol-leġ'ġ'ja.ta ta' Ghawcltx. Glialew gtmlih in-nies tax-Xagtu·a ghax tilfu. :\Iissier J)enefa t tur, u ferah Ghawdex bi l1ġaru. Dun ::\Iikiel fil-kariga gholja tit>gfm gll<lraf iżoDJJJJ rul1u umli u rispettat minn kulhadd : kleru ll poplu. Kien devot kbir tal-2\Iaclonna u ta.r-Hużarju. G tmll-ġ·id spiritmdi tal-G J1u wdxin, il-Q.'1'. l)aptt Piju IX ghoġbu jgt'ol~i 1-J\:ni,.;ja Gha\Yclxija fi gnul ta' "dijoċesi". B'rak-koruandazzjoni hi' ~Ions. Tsqof Pace .Fomo, Dun :Yiikiel ġie matt-Lm Isqof ..:\\\·żiljarju. l<'is-16 ta' .-:\Iarzu, 18fi:3. l\Ions. Dun ::VIikiel Bntti!'.deg ġie approya( l'iqof ta' Li ta ·'in partibus infidelium" u fit .. :3:3 ta.' Settembru, 18G-L b',;ocldi,;!'azzjoll kbir tal-Gt1awdxin kold1a saret id-cl'smembrazzjoni tacl-Dijoċesi ta' Ghawdex minn dik ta' ::\Ialta. Fit-:33 ta' Settembru, JBG±. wara 30 sena li l-poplu Gtnwdxi kie'n ilu jittama u jistenna, miun Ruma waslet [l-bxara li 1-Q.'l'. Papa Piju IX fil-1\'onċ: stor ·u tat .. :2:3 ta· Setteinbrn 1864 graz-zjożanwJ~t t1at;u. Lll-Motl". ·1\Jid1ele Jhaneesco Buttigieg,' Isqof ht' hta, bt1ala 1-Ew\\·el Di.joċe~'an tal-Gżira ta' Gt1awdex u ghol-la l-I\'oll1.·ġġjata gtwd-Jinjit~. ia· Knisja Kattedrali. Ij-a!1bar waslet lin-Negozjam i,.;-Sur .\nton Pawlu VeHa, C+tmwdxi jgtmmmar f'Malta. \Yiehed minn dawk li tu1dmu n ha-birlm gt1al ·dan l-iskop. L-CHtawdxin fertm fuq li ferhu, malajr twaqqaf kumitat maglinlul will-ugilla nies tal-Gżira sabiex ihejji programm ta' festi li ġew fis':'ati ghat-:3:3, :2;l u :2-l ta' Ottubru, 181il. Rmulll<L ta' fin:-, !niġbura lal-Jqet 4;::300. ghal dak i;i;-żmien j,.;c;arraf :J;:3000 tal-lum. Fit-12 ta' Ott'ubru vvaslu ::VIalta l-Kan. Dun Savier Formosa n 1'<Rev. Dun Pawl Camilleri li kienu marl'll Rmna biex jiddefen-du din i l-grazzja u .iaq ilgliu 1-approYHzzjoni tas-Sante Sede. Tr-.nexxielhom n nwgtlllillll ġiebu 1-Bolli Pontifiċji. Fl-Ll, iż-żewġ Saċerdoti Depntati waslu flimkien mad-De-kan tal-I\'ath1ral ta' l\Inlta J\ions. Dr. JJuigi Fernandez, li ġ·ie nulgl1żn~ mis-Sa11ta Sede Delegat Apostoliku biex 'jesegwixxi l-114 IL-MAL'l'I . ..- --------Ittri .Apostolil:i. Saritilhon1 la<jgtul xierqa ti-lmġarr u fici-dar tal-l\lnġ":-trat ll'aizon . .Miegtw, :d.Defegat wat:sal ukoll il-ferħ u t-tis-lijiet tal-Gvernatur IN .:.VIardmnt lill-Mons. Isqof il-ġdid, lill-1\.leru u 'l-poplu Glul\H1xi. Wa::;lu r-Habat lilgtmxija, u fost il-ferh tal-poplu ba<Jghu sejrin fil-1\:ument ta' Sautu \Vistiu. P'din 1-istes::; lejla, is-Segretarju ta' :Mons. Isqof Buttigieg il-K:Hl. Kan-tm '.M.A. Uarroni ·U r-Rev.di Kan.ċ~i Boncll u Mercieca, magh-żu:in mill-Kapitlu, ghamlu żjara forma); l id-Delegat f' isem 1-htlof. Saru wkoll żjajjar bejn id-Delegat u l-Isqof u l-Isqof u d-Delegat. FI-" A ula Capitolare" nqara indirizz ta·~ fert1, t1ajr 1l ġieh lill-Papa u lill-Mons. Delegat. Wan1 nofs in-nhar, Monr;. hqof radd iż-żj::mt u mbaghad harġu flimkien fil-karrozza qalb il-folol ta' nies mitlufin bil-ferh. Marru x-Xewkija u n-Nadur, ġew milqugt1in bid-da<Fl tal-qniepen, 1-isEar<n· u 1-ghajat ta' ferh. \Vara żjara qasira lir-Hev. Kura t tan-N adur irritornaw ir-Hab~lt fost 1-gha-.jat ta' ''viva 1-Is<Jof !" '"viva <l-Delegat'' Jj'l-:20 ttt' Ottubru, iż-żewġ Prelat~ żaru x-Xagtn·a fejn Mons. Buttigieg dam 2G sc•mt Kapp:llan. Hawn saritilhom laqgħ<1 bil.kif. Fil-:21 ta.' Ottubru, il-qniep(•n tal--lmejjes kollha ta' Ghawdex, l-i;;parar mill-GTan Kastell u cl-daqq tal-"Gocl save the Qut:en" u l-Innu tal-Papa fit-'l'okk tar-Rabat, mi11n "Banda mmncale" (l), fo~t it-tixjir tal-hnadar u i:-ċapC:ip, tr1hbru 1-Ingress n 1-I)ussn.,., ta' 1-Bwwel Isqof ta' Gt1awdex. P'l;.diotlu, fit-:4:4, id-Delegat Aposto:;ku proċessjonalment twas,;al fil-E:ni~ja :'vfntriċi lllill-I\apitlu; \Yara vda lis-Sautissi-mu qagtwd bilqiegt1da tatlt it-tron fuq il-pt·esbiterju n-nat1a t.a' 1-Bpistola u madwaru qaghdu t-:2B I\<monku u 7 xhieda, l-ogt1la persunaġġi tal-Gżira. P'hernda1 kbira, id-Delegat qara l-att ponti-fiC:jt: tat- twaqq :t tad-Di_joċe8i ġd!cla. imbagt1ad tela' fuq 1-artal n I~K:won(:i, wiehed wietwd, ;rċevew 1-invest'tura ta' "Canonici C'apitolari". u bt1ala i;umment ta' fedelti1 bi8su l-m-tal u dahlu til-kor 1\ull \viehed fil-post assen j.·tt tieglm. Tċ-bcrimonja ntemmet bil-kant tat-Te Deum ttlternat u b'mużilm t.al-Kan. Kap. Dun (iorġ Merc:ieca (2). \Vara nofs in-nhar, fis-2.80, Mons. Delegat akkompanjat 11) Dak iż-żmien, il-Baned ta' :.\Ialta u Ghawdex xejn ma kienu bhal tal-lum, kicuu jikkonsistu minn 6 sa 8 min-uies idoq_~qu aktar bil-widn:i milli bil-mużika. Ara "(Jrajja tal. :\Imiika f'l\Ialta u Gliawdex" ta' Hob. ::\fifsud Bonnici. (2) Hoh. i\fif~ud Bonnici: i\fuż . .Komp. Maltin u Gtwwdxiu, paġ. 108. MoNs. Du~ MIKIEL FRANĠrsK BuTTIUIEG 115 lllill-1\.tw. 1\ap. Dun 1\arl BonJl \Ht'td fil-1\attidral biex jagilti!t il-pussess bhala. Prokuratur tn.' Mons. Buttigieg tjuddiem kotm kbira ta' Gtwwdxin n }I ali in. Mons. Delegat, bilqieghcla fuq pul-truna,, sama' 1-I\an(·ellier ja(Fa l-att ta' prokura magtmml minn Mons. P. Buttig;eg li bih 11atar lil }fonc;. Bondl btw.la Prokura-tur tieg-lm l! l-qari tal-Bolla indirizzata lill-Kar,itlu dwar id-dmir :oagrusant ta,' 1-ubbidjenza, tieglm lejn l-Isqof bt1ala Missier u Ru-gtHtj. Pr tmiem il-qari, i:-Kan. Bondl, ass:st:t mill-Kan. Vigarju E.urat Zammit u d-Dekan Hdalo. ta.Ja.' fuq it-tron u mlibbes il-bie,:; pontifikali, bil-mitra u 1-bakln intona l-Innu ta' Hingrazzja-ment 'l Alla; imbagt1acl, imtwżża' mill-"abitj pontifreali", inxtc-twt gtmr-rkobbtejh quddietn 1-arhl n !1a 1-ġTn·amer,t. Fl-aht1tU'· nett, a.kkompunjat bi,, llltd-Delegat. dr...r m~tl-lmi.;,ja, datwl fi-" AuJa, Capitolare" u fis-8a~rist i ia u lutwn q(cra 1-J:::m ijit't ta' 1-Uffic:jali tal-E:llrja. :6;-3 ta' Ottubru: Jis-7 a.Jll. bdiet hicrġa i-pur(:issjoni mill-1\nisja Kattidral i; (j'Hddie,n imxew il-fratellunzi bl-istendardi. warajhom il-pairijiet, il-kappillan i, il-vignrji lmmti. il-kleru tad-Dijot:e<, il-I\api1lu tal-'Gtmrb u fl-atJtJarnett il-l{apitln tal-Katti-dral. \Vaslet il-pm·ċ~issjom fejn is-fhdib ta' Flora, f'k;,ppdla lll\\'MJCJfa. apposta Jtml din .iċ-ċirkostanza kien hemm jiste-nna :\Ions. Buttigit'g b'ilbies pontifikali li kien gtHtdu kif \Yasal mili-Kum·ent tal-1\:appw:·(~.ini f'karrozzn miġhucla min-nies. Il-purt:issjoni, Jn id-cla,:ba his-salib vec;kovili quddiem nett, reġghet lura lejn i!-1\attidral. 11-I\jerikn s-Sur Aehille Pace, f'ba-c:·il tal-fHlda żamm il-Bolla oriġinali tad-Dijoċesi 1-Gdilla. It-tri•1 miksija biel-damu sk, id-djar .im~ej n in. a rki trijonfali u skrizzjo~l i-jiet kull fejn tixhet tJarc;t:.:k. L-Isqof. riekeb fuq i.J-debba, miż­muuw. rninn persunaġ·ġi Maltin u nnawdxin. ~,;·hadcla. minn bejn il-folol fost gtmjat n (·ap(~ip iiarmx. daqq ta' qniepen u tfaqqigl1 ta,' bombi u n1urtali. Jfit-'l'okk, !ninn lmruna fil-gl1oli miżmuma minn żewġ· anġ·Ji waqa' hafna ward dak il-waqt li lVIons. Isqof . IYasal ta!ltha. Taht ark trijonfali f1l-bidu tat-Telgt1a, l-Isqof wa-(1af jisma' indirizz moqri mim1 abbati ta' 12-il sena i:i-Sur (:tu-żt ppi Buttigieg; iżda ġa ra li. ;ż-żaghżugt1 kiser qalb11, icl-dmugt1 g!1amih u ma setax jisl:lokta - qanqal qalh kulħadd u sa l-istess Mons. Isqof demmgliulu gtwjmjh. Fejn il-hieb tal-E:astell, mit-triq il-ġ·dida l i ;,an:t bl-rl'Ntoritil tal-Gvematur Le :\Iarchant, l\Ions. Isqof niżel minn fuq icl-debba u taM il-balclakkin miż­mum mill-1\appillani tal-Kor, qajl qajl, fost briju ma jaqta' xejn, j 1(:) h-.MA.LTI \\·a-;al til-1\attidral ltlllinnufih bdew jim;temghu hleW\Ya ta' me-lodiji armonjużi tal-Maef'tro lli Cappella :-;-Sur Yiċem-; Boncll.. :\fons. lsqo[ ·wasttl ftHJ it-'l'ron, iwlibl>es 1/ilb:e::; sagru a'ssistit Jnill-1\:anoniei 1\:apitobri, pontitikalment, i1eda s-Sagrifiċċju tal-<Jucldiestt f' dwosfera ta' l-akbar solennitit li deYozzjoni. \Vat\1 l-quddiesa, minn fuq it-'l'ron, ?,ions. Buttigieg ta l-ewwel Burka Pa,turali. U-poplu entuż_ja;sm;tt bil-ferh wassal lil Mons. IsrJof tieg·hu ~al-IZunYent ta' l-Agostinjani ft>jn sar pranzu uff](:jali gt1al J W mio;teclnin Gtmwdxin, J\Ialtin u :xi Ingliżi kattoliċi wkoll. L-:J-[. ta' Ottubru wara nofs in:..nlwr saru i-tiġrijiet tal-bhej-jem. Trilpt b'folol kbar ta' nies, galleriji, twieqi u bejt tad-dar khira u sabiha tas-sinjmi Bondl rniżgtmdin bil-mi:otecluin, l-ahjar" nit•s taż-żewġ· gżejjer ( ;~). !'vl ixe:2hla ġenerali ma' U t m wdex kollu 11 loghob tan-nar sabih mahdum dim-clilt>ttmtt ir-HeY. Patri Cu-tajar, Agostinjan. lt-Tokk, li bis-:-;atlt:a ta' Ije :Marchant sar qi-;;u ġuien, kien hit-tazzi lmluriti mixgtmla biż-żejt imdencllin mal-frieghi tas-siġ·ar, fin-nof,, pa.lk tal-banda, stil gofku, imżejjen u tnix1:!1llllmill-atljar l/banda lltużiknli li tat goo;t wisq !in-nies bid-da<lq fPrriehi taghha, gallc·riji mżr•jnin bid-damu::;k u twieqi mix-ghulin bil-lampjuni n t-tazzi taż-żt•jt, fnq il-be.it tal- "Banca Giu-mtale'' kiell hemm iperpe1· l-Union .Jack u taht l-arma ta: l-In-gilterra kien henun din il-kitha : l'icloriae .Ż11Dicla lhiiannia Rl'(ji!lae. :1 nyu.gtae J?clicissiJJw.c Pii IX Pont. Ma.t. Patris CatlwliqLu' No111inis Magistri Meli/i Consili"oque 8iuuulari Beniqnitate Uesponr/!'uti C leru.s, Populu ~que, Il onores et Plansug Il-knis:ia ta' San Oakbu kil"llet iti!Żt"jna u ittdawla u b'iskriz. zjoni kbira f'ġieh il-Papa Piju IX. Iskrizzjoni uttra saret fnq :-ark tri_jonfali f'ras 'J'riq S. C:orġ; ark ieho1· twaqqaf fil-bidu tat-telgtta gtutll-Gran 1\ao;tell u iehur fil-bieh tal-Gran 1\:astell bl:_ anlln pont itkja ta' PiJU l X u dik ta' l-Ingilterra; isl\rizzjoni kbi-ra mill-tw1.ghruf gharef Abate Dr. Giu.,eppe Zmumit ta' Malta ic1del\(1let fuq il-fac:~~.:ata tal-1\attidral miighuda bit-tazzi kuluriti taż-żcjt; Pjazza, Savina u t-triqat Palma u San Gorġ· imżejnin hi1-trofe_j. haxix n ward, piramicli 11 antinjoli; mis-Salib ta' Flo-ra sal I\at!idrnl. l-arki trijonfali wiel1ed jilhaq 1-ietwr .imżejnin (:l) Din id-(1nr il-lum hiJa l-Palazz ta' 1-Isqoi' ta' Ghawdex. MoNs. DuN MrKIEL FRA:ii:(':.IsK BuTTIGIEG 117 ------~--<------------·bl-armi tal-Papa, ta' 1-lngilterm, ta.' :Malta n ta.' Għawdex, bi kliem addattut Qllall-okkażioni. :.3:; ta' Ottni)ru: 1-K'I'.'' il-Ovematnr IJe :1Yiard1ant maż-że·wġ uliedu xebbiet, ma' k\.rm ira !l Ansi. in, 1-K:n". Houlton, Segreb-rju tal-OvPnl, il-I\av. G. 'l'ag·Jiaferro n ~-Sinjura tiegħu u Impje-gati gholjin ohrajn tal-Owm, ġie Gknvdex biex ji!\·ah personal-m'ent lil ::\Ions. hqof il-ġ·c1ic1. lx-Xatt kien ukoll imżejjen gtwll-oklniż.foni hil-bandieri u l-armi b' 1-Jngilterm, Malta n Gtlaw-rJex; t-wassal ir-Habnt, fil-karrozza m•ġ·hucla min-nies fo::;t id-daqq mużikali u 1-"urrah" ta.' 1-istndenti, i<":-(:apl;ip n 1-isparar tal-mus-ketterija; ġ·ie milqng"tt fil-Pala;;:z Bondi minn l\Ions. Isqof Bnt-tigieg, mid-Dele·gat -/\postoliku Fernanc1ez, il-Kapitlu tal-Katti-dl·::d :1-ġdi<l, dak tnl-E:olleġġjata tal-Gt1arb, d-Komnnitajiet RelJ-ġjnżi n l-aqwa per:::nnaġ·ġ·i !al-Ożira. L-awtm ta' din il-ġrajp1 jglwrrafna li 1-K'Jl. TA. Gen. Sir-.Jnhn <+aspard Le 1\Iarehant U.C.:!\LG., C+vematnr ta' Malta n <1-T>iprndenzi t11g"t1 ha, dak in-nhar kellu laqgt1a ta' prinċ'ep mhux biss bhala r-Rnppreżentant tar-Reġ·ina Victori,1 imma wkoll hlw-la B<>nefattur kbir tal-Gżira ta' Gtut\nlcx (-~). Infatti din 1-ittr:t "saht1aħ i!-fehllla ta· 1-a\Ytur tan-"N n rrazione Rtoriea" :-I~ċ·ċPllenza - GI1H1H1i l-unur ingharrfek li hl-nMw.r po::;h waslnli l-atti konċistorjaE tnt-9~ ta' Settembru, 18GJ, li bihotll il-Q.'r. il-T\tp:t Renjant: gtwġ·hn jgi1o]; l-Knisja. ta' Gi1awclex f'Dijoċ·es:. \Vaqt li jiena mv11~sal lill-K'r. din il-hxara snhit1a nitlnb is-senRja sahit>x infi.sser ir-rikonoxxenza sinċiera tiegt1i billi hir-rikkmandazzjoni ta.' 1-Tl;.'r. il~(h·crn 1al-MaesUt. •ragt1ha ghen hafna gllat-t-.;;\·aqqif ta' din :c1-JYjoċ·esi n wkoll għall-gt1ażla ta' l-Ewwel Jsqof fil-persuna tieghi; u nid ukoll ninqeda b'din 1-ok-każjon i sabie·x niż~ura lill-E. 'r. il-gratitndini l-iktar kbira ta' l-abitanti ta' clin il-Gżira. Din hija xhieda ohra, tal-liberta n tal-protezzjoni li l-Knisja 1\atto:ika, : mhabbta bi-ikreh f'imkinijiet otll'a, qiegħda tgawdi f'::.\falta taht il-Knnma 13ritannika u li tihqa' minquxn dejjem fil-(figsoh-ta) ... (.J l Nnr.ra:.:ione Storica delle l<'este C'elel)l·ate nell' T'•oh drl Gozo in ocr.a-:-:·ione dell'Hezione delia Collegiata :\fatrice in Chiesa CattE'drale. Bihl. Reale :\Ii~Ċ. 673, B.N. 3, li. (5> ::\falta Ohsen-er Gth. 0<'t. 186,!, 

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/55660/1/Monsinjur%20Dun%20Mikiel%20Fran%c4%a1isk%20Buttigieg.pdf

Monsinjur Dun Mikiel Franġisk Buttigieg l-ewwel isqof t’Għawdex

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM

OAR@UM