Lijewski, Teofil

Turyzm/Tourism

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

NOTATKI NAUKOWE -  -NOTES SCIENTIFIQUES -  SCIENTIFIC CONTRIBUTIONS»TURYZM” 1994, t. 4, z. 1Teofil LijewskiRu c h  t u r y s t y c z n y  p r z e z  g r a n ic e  p o l s k i  i j e g o  f o r m y  l e  m o u v e m e n t  t o u r is t iq u e  à  t r a v e r s  l e s  f r o n t iè r e sDe  LA POLOGNE ET SES FORMESt o u r is t  t r a f f ic  a c r o s s  p o l is h  b o r d e r s  a n d  it s  f o r m sWzrost ruchu międzynarodowego przez granice Polski należy do najbardziej spektakularnych i dynamicznych zjawisk, jakie możemy zaobserwować w os­tatnich latach w Polsce. Wprawdzie ruch ten tylko częściowo wynika z ożywie­nia turystyki, jednak tradycyjnie zwykło się u nas łączyć przekraczanie granicy z turystyką (vide Rocznik statystyczny), dlatego wyjdziemy tu od ogólnej cha­rakterystyki ruchu międzynarodowego i spróbujemy dokonać jego klasyfikacji.W powojennej historii Polski można wyróżnić 5 okresów o różnym natęże­niu i charakterze międzynarodowego ruchu turystycznego:1. Okres zamkniętych granic, przez które odbywały się tylko nieliczne pod­róże, przeważnie o charakterze służbowym.2. Od 1956 r. okres stopniowej liberalizacji i rozwoju turystyki, głównie do państw socjalistycznych (w 1971 r. liczba przyjazdów i wyjazdów z Polski była już około 24 razy wyższa, niż w 1955 r.).3. Okres bezpaszportowych wyjazdów w latach 1972-1980, kiedy do wy­jazdu do państw socjalistycznych uprawniał dowód osobisty z odpowiednią pie­czątką. W ciągu jednego roku 1972 liczba wyjazdów z Polski wzrosła 10-krot- nie, a przyjazdów do Polski prawie 5-krotnie (były to głównie jednodniowe wy­cieczki).4. Okres ograniczeń wyjazdowych i restrykcji wizowych, zapoczątkowany Pod koniec 1980 r. zamknięciem granicy NRD dla obywateli polskich z dowo­dami osobistymi. Rok później wprowadzenie stanu wojennego sparaliżowało ruch turystyczny na wiele miesięcy, a zmniejszyło jego rozmiary na wiele lat. Uopiero w 1988 r. liczba przyjazdów i wyjazdów z Polski osiągnęła poziom z 1980 r.5. Okres żywiołowego rozwoju ruchu międzynarodowego po rozpadzie blo­ku radzieckiego i zniesieniu wiz przez większość państw europejskich. Liczba osób przekraczających granice Polski sięgnęła 157 min w 1992 r. i była 5 razy większa niż w 1980 r., a prawie 3 razy większa niż w 1989 r. Liczba samocho­dów osobowych przejeżdżających przez granice Polski wzrosła 8,5 raza w sto­sunku do 1980 r. i 4,4 raza w stosunku do 1989 r.Nastąpiły zmiany w rozmieszczeniu ruchu i w jego strukturze według naro­dowości i według środków transportu. W stosunku do 1980 r. zmalał udział gra­nicy południowej, co można wytłumaczyć konfliktem zbrojnym w Jugosławii i zmniejszeniem się atrakcyjności Węgier, Bułgarii i Rumunii po wprowadzeniu tam gospodarki rynkowej i rozliczeń w walutach zachodnich. Wzrósł natomiast udział ruchu przez granice wschodnią i zachodnią. Najmniejszy był wzrost ru­chu przez granicę morską i drogą powietrzną, co wiąże się z wysokimi cenami biletów lotniczych i promowych.Bardzo istotna jest zmiana proporcji Polaków i cudzoziemców w ruchu transgranicznym. Przez większość okresu powojennego przeważały wyjazdy obywateli polskich nad przyjazdami obywateli innych państw. W 1980 r. Polacy stanowili 55,8% ogółu osób przekraczających granice Polski, w 1992 r. już tylko 37,1%. Przewaga wyjazdów Polaków była dawniej uwarunkowana m. in. masowymi wyjazdami po towary nieosiągalne lub zbyt drogie w kraju, a także wyjazdami z towarami na sprzedaż. Obecnie sytuacja odwróciła się: Polska jest bardziej atrakcyjna dla sąsiadów ze względu na zaopatrzenie i ceny, niż państwa sąsiednie dla Polaków.Na rozmieszczenie ruchu według przejść granicznych najbardziej wpłynęła zmiana w środkach transportu; nastąpiło masowe przemieszczenie się ruchu z kolei na drogi kołowe. Obok rozwoju indywidualnej motoryzacji decydująca była zmiana taryf kolejowych: dawne niskie taryfy w ramach RWPG fawo­ryzowały przejazdy kolejowe, obecne taryfy oparte na stawkach w walutach za­chodnich odstraszają turystów. Skorzystały z tego firmy przewozowe i biura tu­rystyczne uruchamiając wiele międzynarodowych linii autobusowych. W sto­sunku do 1980 r. ruch osobowy przez przejścia drogowe wzrósł o 530%, gdy liczba pasażerów kolejowych tylko o 68%, a w stosunku do 1989 r. nastąpił na­wet spadek przewozów kolejowych.Skutkiem wzrostu ruchu samochodowego są zatory na przejściach granicz­nych, kilometrowe kolejki samochodów i wielogodzinne bądź nawet wielodnio­we straty czasu. W dobie powszechnej liberalizacji ruchu międzynarodowego i integracji europejskiej jest to curiosum, które ośmiesza Polskę i odstrasza od niej turystów. Trzeba tu dodać, że winę za ten stan rzeczy ponoszą przeważnie państwa sąsiednie. Na wschodzie przyczyną zatorów jest drobiazgowa kontrola celna i korupcja urzędników w byłych republikach radzieckich, na zachodzie przepisy celne EWG i obawa przed nielegalną imigracją.Sytuacja jest różna na poszczególnych granicach. Kolej jest najpopu­larniejsza na wschodniej granicy, liczba korzystających z niej wzrosła tu od '980 r. ponad 4-krotnie. Wynika to zarówno z niskiego stopnia motoryzacji jak 1 z chęci ominięcia długich kolejek samochodów. Na granicach południowejT a b e l a  IRuch na drogowych przejściach granicznychLe mouvement aux passages frontaliers routiersPrzejścia graniczne Osoby w tys. Samochody osobowe w  tys.1980 1989 1992 1980 1990 1992Bezledy _ 614 _ 86Ogrodniki - 978 2 063 - 195 503Kuźnica 1 . 807 - 27 295Terespol 241 1 350 2 546 18 466 544Dorohusk 1 . 573 . 16 142Hrebenne - - 684 - . 63Medyka 445 2 735 2 586 123 461 462Granica wschodnia oeółem 690 5 196 10 051 142 1 171 2 133Barwinek 461 817 2 184 91 273 409Piwniczna 238 392 1 232 42 99 197Łysa Polana 1 004 407 2 268 193 115 427Chyżne 684 2 038 3 710 129 498 522Cieszyn 2 580 4 761 17 565 652 851 2 015Chałupki 802 1 593 2 956 159 514 534Pietrowice 104 448 966 22 107 272Głuchołazy 287 333 1 987 70 101 513Boboszów 154 626 696 37 182 182Kudowa-Słone 1 026 2 827 5 379 204 499 1 345Lubawka 188 - 1 513 26 44 406Jakuszyce 318 1 029 2 370 105 347 717Zawidów 739 514 2 257 176 282 641Granica południowa oeółem 8 988 16 151 47 322 1 953 3 920 8 6 1 6Sieniawka 819 236 2 853 135 482 351Zgorzelec 2 690 2 643 10 121 293 994 2 584Łęknica 419 340 7 869 93 505 1 625Olszyna 745 2 094 5 375 212 1 042 1 756Gubin 1 490 660 4 483 116 344 1 174Świecko 729 3 008 9 272 168 1 455 3 043Słubice 1 707 1 258 14 114 266 563 4 321Krajnik Dolny 241 102 6 280 46 181 1 960Kołbaskowo 1 102 1 124 8 795 254 615 3 146LubieszynŚwinoujście705 656 6 7 1 1 183 344 2 1271 475 101 4 872 2 4 8Gianica zachodnia ogółem 12 121 12 222 80 745 1 769 6 519 22 304i zachodniej maleje natomiast liczba pasażerów kolejowych, przez granicę po­łudniową w 1992 r. przejechało ich prawie 4 razy mniej niż w 1989 r., przez granicę zachodnią prawie dwa razy mniej.Turystyczny ruch międzynarodowy odbywa się przez około 70 przejść gra­nicznych, spośród których większe znaczenie ma 31 przejść drogowych wymie­nionych w tabeli 1, 20 przejść kolejowych, 5 portów lotniczych, 4 porty morskie i jeden port nad Zalewem Szczecińskim (Trzebież). Obciążenie poszczególnych przejść jest bardzo nierównomierne i wynika z ich położenia w stosunku do głównych szlaków komunikacyjnych i większych miast. Na 30 przejściach zano­towano w 1992 r. ponad 1 min osób przekraczających granicę, na 11 dalszych ponad pół miliona.Na granicy wschodniej przejściami o największym ruchu (ponad 1 min osób) były drogi kołowe (Medyka, Terespol, Ogrodniki) i 3 stacje kolejowe (Te­respol, Medyka, Kuźnica), przy czym zdecydowanie przodował Terespol poło­żony na głównym szlaku z Warszawy do Moskwy. Niewielka do niedawna liczba przejść granicznych na wschodzie uległa w ostatnich latach zwiększeniu, m. in. dzięki rozpadowi Związku Radzieckiego, bowiem każda republika chce mieć własne przejście drogowe i kolejowe do Polski. Otwarła się nawet herme­tycznie dotychczas zamknięta granica z obwodem kaliningradzkim, otwarto tam przejścia drogowe w Bezledach (kolo Bartoszyc) i w Gronowie (koło Braniewa) oraz kolejowe w Braniewie. Na Litwę otwarto drugie przejście drogowe w Bu­dzisku i odbudowano nieczynną od 1 wojny światowej linię kolejową przez Tra- kiszki. Na granicy z Białorusią uruchomiono pociągi pasażerskie z Białegostoku do Brześcia przez Czeremchę. Dla podróżujących na Ukrainę uruchomiono waż­ne przejście drogowe w Hrebennem na głównym szlaku z Warszawy do Lwowa. Przygotowuje się otwarcie dalszych dróg.Na granicy południowej 11 przejść drogowych wykazało ruch powyżej 1 min osób w 1992 r. Rekord bije Cieszyn, przez którego trzy mosty graniczne przeszło i przejechało 17,6 min osób, tj. średnio 48 000 dziennie. Poza Cieszy­nem największą frekwencją cieszyły się pozostałe główne szlaki międzynaro­dowe przez Kudowę-Zdrój i Chyżne. Miliona osób nie zanotowało żadne przejś­cie kolejowe na południowej granicy, nawet Zebrzydowice, przez które w 1989 r. przejechały prawie 4 min pasażerów. Tym niemniej i tu otwarto nowe przejścia kolejowe dla turystów w Zwardoniu, Chałupkach i Mieroszowie.Największy ruch panuje na granicy zachodniej, tutaj prawie każde przejście graniczne jest przekraczane przez miliony osób. W 1992 r. ponad milion osób zanotowano na 11 przejściach, w tym na 8 przejściach ponad 5 min. Najwięcej osób przekracza mosty graniczne w podzielonych miastach: w Słubicach ponad 14 min, w Zgorzelcu ponad 10 min (dla ułatwienia ruchu otwarto tu nawet mię­dzynarodową linię autobusów miejskich). Następne w kolejności są przejścia autostradowe: w Świecku na głównym szlaku Berlin -  Warszawa (9,3 min osób) i w Kołbaskowie na autostradzie Berlin -  Szczecin (8,8 min osób). Piąte miejscepod względem frakwencji zajmuje nieoczekiwanie Łęknica, małe miasteczko na południu Zielonogórskiego, liczące zaledwie 2300 mieszkańców, sąsiadujące z niemieckim uzdrowiskiem Bad Muskau; tutaj przekroczyło granicę prawie 8 min osób, głównie Niemców odwiedzających miejscowy wielki bazar przy ■noście granicznym. Spośród 6 przejść kolejowych z ruchem pasażerskim naj-T a b e l a  IIRuch osobowy na kolejowych, morskich i lotniczych przejściach granicznych PolskiLe mouvement de personnes aux passages frontaliers ferroviaires, maritimes, aériensPrzejścia graniczneOsoby w tys.1980 1989 1991 1992K olejoweBraniewo 2 133Trakiszki - - - 138Kuźnica 430 1 133 2 062 1 910Terespol 1 038 1 868 2 356 3 640Dorohusk - - 958 620Hrubieszów - - 29 40Medyka 553 665 2 147 1 851Granica wschodnia oeólem 2 028 3 674 7 557 8 340Muszyna 290 851 401 177Zwardoń - - - 131Zebrzydowice 1 423 3 944 1 256 840Chałupki - - - 14M iędzylesie 249 367 278 230Granica południowa oęółem 1 962 5 161 1 935 1 392Zgorzelec 1 069 1 124 193 267Zasieki 316 358 47 16Kunowice 1 694 3 133 2 248 2 046Kostrzyn - ■ 19 650Szczecin-Gumieńcc 556 1 051 112 136Granica zachodnia oeółem 3 636 5 666 2 600 3 115M orskieSzczecin 22 3 4 4Świnoujście 249 518 512 633Gdynia 44 61 93 155Gdańsk 114 124 128 134Granica morska .ogółem 431 707 742 938L otniczeWarszawa 1 498 2 552 1 821 1 838Kraków 24 67 55 70Gdańsk 32 66 39 49Poznań 11 15 7 5Letniska ogółem 1 572 2 701 1 928 1 974intensywniej jest wykorzystywane przejście Kunowice -  Frankfurt nad Odrą, przez które przejeżdżają najważniejsze pociągi z Warszawy, Moskwy, Peters­burga i Kijowa do Niemiec i zachodniej Europy. Ogółem na granicy zachodniej, chociaż najkrótszej, skupia się około 55% całego ruchu międzynarodowego Polski.Wśród portów lotniczych duże znaczenie dla przewozów międzynarodo­wych ma tylko Warszawa (ponad 1,8 min pasażerów), ponadto linie międzyna­rodowe wybiegają z Krakowa, Gdańska, Katowic i Poznania. Wśród portów morskich na czoło wysuwa się Świnoujście, gdzie skupia się ponad 2/3 pasaże­rów korzystających z żeglugi promowej. Na uwagę zasługuje rozwój międzyna­rodowej żeglugi zalewowej (z Niemiec do Trzebieży, z Kaliningradu do Elbląga rosyjskimi wodolotami).Jakie rodzaje międzynarodowego ruchu osobowego można obecnie w Polsce wyróżnić? Z góry trzeba zaznaczyć, że większość przekraczających granicę, w obu kierunkach, ma na celu nie wypoczynek i krajoznawstwo, lecz cele utyli­tarne, nawet jeśli w świetle międzynarodowych definicji są oni turystami. Wy­mienimy więc wszystkie masowe formy ruchu występujące współcześnie:1. Najbardziej masowe są krótkie wizyty w celu dokonania zakupów; ten typ ruchu przeważa na granicy zachodniej, zwłaszcza w podzielonych miastach (Słubice, Zgorzelec, Łęknica, Gubin), a także w Cieszynie, przy czym liczbowo przeważają Niemcy dokonujący zakupów w Polsce.2. Następnie liczne są wyjazdy wielodniowe w celu sprzedaży swoich towa­rów i zarobienia dewiz, przeciągające się w czasie w przypadku podjęcia niele­galnej pracy zarobkowej lub świadczenia usług (np. rzemiosło, prostytucja). Ten typ "turystyki" uprawiają głównie obywatele byłych republik radzieckich, dla których Polska stała się równie atrakcyjna, jak wcześniej państwa zachodnie dla Polaków. W tej grupie osób przenika do Polski również element przestępczy.3. Mniej liczną, ale widoczną i uciążliwą grupą są potencjalni azylanci, głównie z Rumunii, Bułgarii i krajów Trzeciego Świata, którzy traktują Polskę jako etap przejściowy w drodze do bogatszych państw zachodnioeuropejskich. Podczas pobytu w Polsce utrzymują się często z żebractwa lub kradzieży, nocują na dworcach lub pod gołym niebem, do Niemiec usiłują przedostać się niele­galnie.4. Grupą rosnącą liczbowo są podróżujący służbowo i w celach zawodo­wych, wśród nich handlowcy, ich kierowcy i konwojenci przewożący towar za granicę lub z zagranicy, tworzący samochodami ciężarowymi większość zato­rów na przejściach granicznych. Podróżujący zawodowo stanowią w ię k s z o ś ć  klienteli drogich hoteli.5. Stosunkowo nieliczną, ale pożądaną grupą są turyści weekendowi, którzy przyjeżdżają na krótki wypoczynek lub wycieczkę do Polski, przeważnie z Nie­miec. Zachodnia Polska, zwłaszcza pojezierza Pomorskie i Lubuskie mają duże szanse stać się terenem wypoczynku świątecznego dla mieszkańców wielkichmiast niemieckich, zwłaszcza aglomeracji berlińskiej liczącej 4 min mieszkań­ców, położonej niecałe 100 km od granicy Polski. Turystów weekendowych odstrasza perspektywa spędzenia kilku godzin w kolejce do odprawy granicznej.6. Najbardziej pożądani są normalni turyści przyjeżdżający na urlopowy wy­poczynek lub wycieczkę krajoznawczą, korzystający z hoteli i gastronomii, zo­stawiający sporo dewiz. Do Polski przyjeżdżają najliczniej Niemcy, następnie Francuzi, Holendrzy, Austriacy, Węgrzy, Skandynawowie, Amerykanie i Włosi. Polacy wyjeżdżają przede wszystkim do Niemiec, Włoch, Francji, Anglii, Aus­trii, Grecji, Turcji i Stanów Zjednoczonych; wyjazdy turystyczne łączą nieraz z wywozem towarów na sprzedaż lub próbą podjęcia pracy za granicą.7. Jako osobną kategorię turystyki można uznać podróże nostalgiczne do miejsc swojego urodzenia, młodości lub pochodzenia przodków. Najczęstsze W tej kategorii są przyjazdy Niemców na nasze Ziemie Zachodnie i Północne oraz wyjazdy Polaków na kresy wschodnie należące przed wojną do Polski.8. Wreszcie jako rodzaj turystyki można uznać odwiedziny krewnych lub znajomych za granicą, częste ze względu na rozproszenie rodzin w wyniku dzia­łań wojennych i powojennej emigracji. Międzynarodowe powiązania rodzinne są częste szczególnie na Górnym Śląsku, skąd nieraz część rodziny wyjechała do Niemiec, a część pozostała w Polsce. Oczywiście podróże mogą służyć rów­nocześnie różnym celom, powyższa klasyfikacja jest umowna i niepełna.Prof. dr hab. Teofil Lijewski Wpłynęło:instytut Geografii 15 września 1993 r.1 Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk ul. Krakowskie Przedmieście 30 00-927  Warszawa

Tourist Traffic Across Polish Borders and its Forms

http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/11089/27780/3/Turyzm%201994_4_1_Lijewski.pdf

Tourist Traffic Across Polish Borders and its Forms

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)