Artykuł pochodzi z książki pt. "Zagospodarowanie dolin rzecznych”Materiały Ogólnopolskiej Konferencji
 Studenckich Kół Naukowych Geografów
 „Zagospodarowanie dolin rzecznych”
 Łódź, 27-29 października 2006 r.Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 
Dziekan Wydziału Nauk Geograficznych
Uniwersytetu Łódzkieg

Krysiak, Marek

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

KOŁO NAUKOWE MŁODYCH GEOGRAFÓW „GEOHOLICY” UNIWERSYTET ŁÓDZKI                                                  ZAGOSPODAROWANIE  DOLIN  RZECZNYCH    pod redakcją Wojciecha Tołoczko      Materiały Ogólnopolskiej Konferencji  Studenckich Kół Naukowych Geografów „Zagospodarowanie dolin rzecznych” Łódź, 27-29 października 2006 r.     Łódź 2007                              2 Zagospodarowanie dolin rzecznych  Copyright by Koło Naukowe Młodych Geografów  GEOHOLICY Uniwersytet Łódzki    Recenzenci artykułów: dr Elżbieta Kobojek, UŁ Łódź (1) dr Artur Kasprzyk, AŚ Kielce (1) dr Arkadiusz Niewiadomski, UŁ Łódź (11)     Publikacja sfinansowana przez:  Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz  Dziekana Wydziału Nauk Geograficznych  Uniwersytetu Łódzkiego    Projekt okładki: Tomasz Minkiewicz Fotografie na okładce: Daniel Okupny, Bartosz Stawowski Adjustacja i skład komputerowy: Wojciech Tołoczko           Wydawca: PIKTOR s.c. Druk i oprawa: Piktor s.c., ul. Gdańska 149, 90-539 Łódź fax. (42) 617 03 07, tel. (42) 659 71 78 http://www.piktor.pl e-mail: wydawnictwo@piktor.pl  3S P I S  T R E Ś C I   Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5   D u s z a  S y l w i a ,  N o w a k  A n n a  –  Analiza zmian sieci  hydrograficznej na terenie Poznania w ujęciu historycznym . . . . . . . . . 7  G r a d  N i n a  –  Tama Trzech Przełomów – zacofanie czy potęga? . . . . . . . . 17  K o ł o d z i e j c z a k  K r z y s z t o f  –  Historyczne uwarunkowania  zagospodarowania doliny Dłutówki na przykładzie  sołectwa Dłutówek i wsi Borkowice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23  K o p t y ń s k a  A g a t a ,  K o t a ń s k i  M a r e k  –  Sztoła – niewykorzystany  potencjał, czyli zagospodarowanie, którego nie ma . . . . . . . . . . . . . . . 33  K r y s i a k  M a r e k  –  Charakterystyka zagospodarowania ziemi  obszaru doliny Pilicy w okolicach wsi Wielkopole . . . . . . . . . . . . . . . 47  L e s i e w i c z  A g n i e s z k a  –  Zasilanie powierzchniowe i rzeźba  doliny Moszczenicy w okolicach Celestynowa i Rogóźna . . . . . . . . . . 55  O k u p n y  D a n i e l ,  S t ę p i e ń  B a r t o s z  –  Zagospodarowanie  doliny Mrogi na odcinku od Jordanowa do Koziołek . . . . . . . . . . . . .  59  O p u c h o w s k a  J o l a n t a  –  Atrakcyjność polan śródleśnych  Bolimowskiego Parku Krajobrazowego na przykładzie  Polany Siwica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67  P i e ń k o w s k i  Ł u k a s z ,  P o r o s  M i c h a ł ,  H a ł a k  Ł u k a s z ,   L e z i a k  P i o t r ,  W e s o ł o w s k i  W i t o l d  –  Koncepcja  zagospodarowania okolic Jaskini Raj w dolinie Bobrzyczki . . . . . . . .  71  S o b o l e w s k i  Ł u k a s z ,  T o ł o c z k o  W o j c i e c h  –  Dolina Dobrzynki  na obszarze gminy Tuszyn – charakterystyka współczesnego zagospodarowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75  T w a r d o w s k i  Ł u k a s z  –  Gdańsko-Elbląski spór o wody Wisły   i Nogatu, czyli geneza węzła wodnego w Białej Górze . . . . . . . . . . . .  83  W o l s k i  J .  G r z e g o r z  –  Grążel żółty (Nuphar luteum (L.) Sibth. & Sm.)  jako gatunek charakterystyczny dla starorzeczy  na przykładzie doliny Pilicy pod Nowym Miastem . . . . . . . . . . . . . . .  95  W r o ń s k i  K r z y s z t o f  –  Wpływ środowiska przyrodniczego na działalność człowieka w rejonie Miazgi i Wolbórki . . . . . . . . . . .  101   47     Marek Krysiak8    Charakterystyka zagospodarowania ziemi  obszaru doliny Pilicy w okolicach wsi Wielkopole   Położenie  Niniejsza praca poświęcona jest obszarowi nadpilicznemu w okolicy wsi Wielkopole. Charakteryzowany teren znajduję się w środkowej części dorzecza Pilicy. Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego (2001) leży    on na obszarze: prowincji Wyżyny Polskie (34), podprowincji Wyżyny Małopolskiej (342), a w jej obrębie makroregionu Wyżyny Przedborskiej (342.1). W podziale na mezoregiony płynąca południkowo Pilica jest granicą między mezoregionem Wzgórz Opoczyńskich (342.12) na prawym brzegu,                a mezoregionem Wzgórz Radomszczańskich (342.11) na lewym. Według podziału A. Dylikowej (1973) opisywany obszar w całości znajduje się                        w granicach Wyżyny Łódzkiej w obrębie jednostki geomorfologicznej zwanej Równiną Piotrkowską.  Rozwój paleogeograficzny   Lądolód warciański nie objął swym zasięgiem opisywanego terenu. Według Ruszczyńskiej (1961) ze zlodowaceniem warciańskim związane było powstanie piaszczysto-żwirowej terasy nadzalewowej wyższej Pilicy. K. Grzybowski,                     i J. Kutek (1968), oraz K. Grzybowski (1972) zakwalifikowali ją do vistulianu. W okresie interglacjału eemskiego w dolinie Pilicy wystąpiła silna erozja spowodowana obniżeniem bazy erozyjnej. Tendencje erozyjne ustały wraz                z kolejnym piętrem chłodnym. W zlodowaceniu vistulińskim nasilenie             agradacji w obrębie opisywanej doliny doprowadziło do powstania terasy nadzalewowej niższej, zbudowanej głównie z piasków grubo- i średnioziar-nistych z przewarstwieniami żwirów. Cechą charakterystyczną dla tego poziomu                                                  8  Koło Naukowe Młodych Geografów GEOHOLICY, Uniwersytet Łódzki,                                  ul. Narutowicza 88, 90-139 Łódź.  48 terasowego Pilicy jest występowanie licznych koryt roztokowych wypełnionych piaskami drobnoziarnistymi, mułkami i substancją organiczną. Zmiana warunków klimatycznych na przełomie plejstocenu i holocenu spowodowała tendencje erozyjne (Turkowska 1988). Pilica z agradującej rzeki roztokowej stała się rzeką meandrującą. Przejście to spowodowane było postępującym ociepleniem i rozwojem roślinności leśnej w dorzeczach. Rozpoczęło się formowanie, zbudowanej z piasków, mułków i utworów organicznych, holoceńskiej terasy zalewowej doliny Pilicy. Do najmłodszych osadów na opisywanym terenie należą utwory organiczne dwóch równin torfowych, występujące w silnie uwilgotnionych fragmentach terasy nadzalewowej niższej doliny Pilicy. Usytuowane są one zarówno                    na lewym jak i na prawym poziomie terasowym nadzalewowym. Budują                    je ciemnoszare i szarobrunatne torfy, o stosunkowo słabo rozłożonej materii organicznej. Są one zanieczyszczone piaskiem (Grzybowski, Kutek 1968). Swoje powstanie serie torfów zawdzięczają niskiemu poziomowi wód aluwialnych oraz zasilaniu bocznemu wodami wierzchówkowymi z sąsiadują-cych wysoczyzn gliniastych. Miąższość torfów dochodzi do 2 m.  Cel i metody badań  Przy opracowywaniu tematu wykorzystywana była literatura regionalna, strony internetowe oraz liczne źródła kartograficzne. W celu porównania specyfiki użytkowania ziemi w obrębie wydzielonych morfolitotopów autor przeprowadził kartowanie terenowe w 2005 roku. W pracach terenowych wykorzystano zdjęcia lotnicze w skali 1 : 10 000 z 2003 roku, a następnie określono procentowe udziały poszczególnych form użytkowania ziemi w ramach przyjętych morfolitotopów. Obserwacje przeprowadzone w trakcie kartowania terenowego potwierdziły wyraźne zależności między użytkowaniem ziemi, geologią utworów powierzchniowych oraz warunkami wilgotnościowymi siedlisk. Procentowy udział form użytkowania ziemi pozwala stwierdzić, że opisywany obszar ma charakter leśno-rolny. Nie są to jednak obszary sprzyjające działalności rolniczej, czego potwierdzeniem jest duży odsetek terenów zajętych przez odłogi. Ich znaczna ilość jest wyrazem rezygnacji             z użytkowania siedlisk ubogich, nie pozwalających na efektywne gospodarowanie. Obecność licznych odłogów starych, ze znacznie zaawanso-waną sukcesją wtórną (sosny, jałowce, brzozy) wskazuje, że proces porzucania działalności na gruntach ornych trwa tutaj już od wielu lat. Obserwacje uzyskane podczas kartowania terenowego pozwoliły dokonać podziału opisywanego terenu na geokompleksy. Delimitację przeprowadzono metodą czynników przewodnich biorąc pod uwagę litologię i morfologię obszaru.  49Aby przedstawić różnice w użytkowaniu ziemi terenów wysoczyznowych             i dolinnych, za celowe uznano osobne przedstawienie struktury użytkowania ziemi w wydzielonych geokompleksach- morfolitotopach :  Morfolitotopy typu 1- terasa nadzalewowa wyższa zbudowana                    z piasków i żwirów    Morfolitotopy typu 2- terasa nadzalewowa niższa zbudowana                     z piasków żwirów i utworów organicznych  Morfolitotopy typu 3- terasa zalewowa zbudowana z piasków, mułków i utworów organicznych  Użytkowanie ziemi w obrębie terasy nadzalewowej wyższej Pilicy  Teren terasy nadzalewowej wyższej (morfolitotopy typu 1) na znacznym obszarze przykryty jest pagórami wydmowymi. Na podstawie procentowego udziału poszczególnych form użytkowania ziemi na tym terenie, można określić go jako obszar leśno-orny z odłogami (tab. 1).  Tabela 1. Struktura upraw w morfolitotopach typu 1.  Rodzaj użytkowania Powierzchnia Grunty orne 28 % Lasy 54 % Odłogi   8 % Łąki i pastwiska   9 % Tereny zabudowane   1 % źródło: opracowanie własne.  Tabela 2. Struktura upraw w morfolitotopach typu 1.  Rodzaj uprawy Powierzchnia gruntów ornych Żyto 64 % Mieszanki zbożowe 11 % Ziemniaki 19 % Pszenica   6 % źródło: opracowanie własne.  Terasę nadzalewową wyższą można podzielić na tereny suche w miejscach jej graniczenia z obszarami wydmowymi i zbudowanymi z piasków peryglacjalnych, a także podmokłe, tam gdzie graniczy z wysoczyzną gliniastą.  50 W obrębie terenów suchych wytworzył się kompleks żytni bardzo słaby (7)               na glebach piaskowych różnych typów genetycznych (AB). Najlepiej obrazuje to przewaga żyta w strukturze upraw (tab. 2). natomiast na siedliskach podmokłych dominuje kompleks użytków zielonych słabych i bardzo słabych (3z) wytworzonych głównie na glebach torfowych torfów niskich (Tn). W strukturze użytkowania dominują tu łąki, pastwiska i odłogi.   Użytkowanie ziemi w obrębie terasy nadzalewowej niższej Pilicy  Teren terasy nadzalewowej niższej Pilicy (morfolitotopy typu 2) jest to teren płaski o małym nachyleniu. Na podstawie procentowego udziału poszczegól-nych form użytkowania można określić go jako leśno-orno-łąkowo-odłogowy (tab. 3).   Tabela 3. Struktura użytkowania ziemi w obrębie terasy  nadzalewowej niższej Pilicy typu 2.  Rodzaj użytkowania Powierzchnia Grunty orne 27 % Lasy 34 % Odłogi 14 % Łąki i pastwiska 24 % Tereny zabudowane  1 % źródło: opracowanie własne.  W obrębie tego obszaru są fragmenty suche i mocno uwilgotnione.                    Te różnice powodują ogromna rozbieżność w kierunkach użytkowania tych terenów. Pierwsze z nich reprezentowane są głównie przez kompleks żytni bardzo słaby (7) na glebach piaskowych różnych typów genetycznych (AB). W wyniku złych warunków glebowych na tym obszarze wśród gruntów ornych dominuje żyto (tab. 4), a dużą powierzchnię zajmują odłogi (fot. 1). Na siedliskach wilgotnych przeważają kompleksy przydatności rolniczej gleb: zbożowo-pastewny słaby (9) oraz użytków zielonych średnich (2z), słabych i bardzo słabych (3z) na glebach murszowo-mineralnych i murszowatych (M), torfowych torfowisk niskich (Tn) oraz czarnych ziemiach zdegradowanych (Dz), przez co dominują tu grunty orne i pastwiska (fot. 2).   51  Fot. 1. Odłóg na terasie nadzalewowej (fot. M. Krysiak).     Fot. 2. Pastwisko, łąka i grunt orny w Wielkopolu (fot. M. Krysiak).  52 Tabela 4. Struktura upraw w morfolitotopach typu 2.  Rodzaj uprawy Powierzchnia gruntów ornych Żyto 73% Mieszanki zbożowe   7% Ziemniaki 18% Pszenica   2% źródło: opracowanie własne.  Użytkowanie ziemi w obrębie terasy zalewowej Pilicy   Struktura użytkowania w obrębie terasy zalewowej Pilicy (morfolitotopy typu 3) odznacza się przewagą powierzchni zajętych przez łąki i pastwiska           (tab. 5). Znaczną powierzchnię zajmują także lasy odłogi i wody. Powyższy obraz zagospodarowania terasy zalewowej jest w znacznym stopniu uwarunkowany uwilgotnieniem siedlisk. W miejscach płytkiego występowania wód aluwialnych występują łąki i pastwiska, natomiast na terenach wyżej położonych zbudowanych z piaszczystych mad, występują grunty orne, odłogi            i lasy. W obrębie morfolitotypów typu 3 znaczny odsetek stanowią wody powierzchniowe, na które składają się wody w korycie Pilicy, a także wody stawów rybnych i starorzeczy (fot. 3).    Fot. 3. Starorzecze w dnie doliny Pilicy (fot. M. Krysiak).  53Tabela 5. Struktura użytkowania ziemi w obrębie terasy  zalewowej Pilicy typu 3.  Rodzaj użytkowania Powierzchnia Grunty orne 12 % Lasy 10 % Odłogi 15 % Łąki i pastwiska 50 % Tereny zabudowane   1 % Wody 12 % źródło: opracowanie własne.  Mady pilickie należą do gleb mało urodzajnych o czym świadczy zakwalifikowanie ich do kompleksu żytniego bardzo słabego (7), przeznaczonego pod uprawę żyta niemal w całości. Niewielką przydatność podkreśla również wysoki odsetek odłogów, a także coraz liczniejsze przykłady wykorzystywania opisywanych terenów dla celów rekreacyjnych.  Podsumowanie  Obserwacje poczynione w trakcie kartowania terenowego pozwoliły stwierdzić, że użytkowanie ziemi jest w znacznym stopniu uwarunkowane przez charakter utworów powierzchniowych i gleb z nich wytworzonych, a także    przez stosunki wilgotnościowe związane z przepuszczalnością osadów oraz położeniem geomorfologicznym. Duże zróżnicowanie użytkowania w strefie dolinnej odzwierciedla złożoność budowy geologicznej opisywanego terenu. Wybrany obszar umożliwił poznanie uroków ziem nadpilickich, intere-sujących zarówno pod względem geograficznym jak i krajoznawczym.   LITERATURA  Dylikowa A., Geografia Polski. Krainy geograficzne. PZWS, Warszawa 1973. Grzybowski K., Uwagi o plejstocenie w dolinie Pilicy na południe od Sulejowa. Rocz. Pol. Tow. Geol., vol. 42, z. 1, Warszawa 1972. Grzybowski K., Kutek J., Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1 : 50 000, ark. Lubień. Inst. Geol., Warszawa 1968. Kondracki J., Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa 2001.  54 Ruszczyńska H., Czwartorzęd okolic Tomaszowa Mazowieckiego i Sulejowa nad Pilicą. [w:] S. Z. Różycki (red.) Prace o plejstocenie Polski Środkowej, Wyd. Geol., Warszawa 1961. Turkowska K., Rozwój dolin rzecznych na Wyżynie Łódzkiej w późnym czwartorzędzie. Acta Geographica Lodziensia, nr 57, Ossolineum, Łódź 1988.  

Charakterystyka zagospodarowania ziemi obszaru doliny Pilicy w okolicach wsi Wielkopole

http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/11089/20715/1/Krysiak-2007-pilicy-47-54.pdf

Charakterystyka zagospodarowania ziemi obszaru doliny Pilicy w okolicach wsi Wielkopole

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)