Wydano przy pomocy finansowej Uniwersytetu Łódzkiego oraz Komitetu Badań NaukowychIn this paper we analysed 409 phytosociological releves made
under different soil circumstances in the surrounding area of the Roztocze National
Park. This was a basis for determining a list of threatened segetal plant species in
the area.Zadanie pt. „Digitalizacja i udostępnienie w Cyfrowym Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego kolekcji czasopism naukowych wydawanych przez Uniwersytet Łódzki” nr 885/P-DUN/2014 zostało dofinansowane ze środków MNiSW w ramach działalności upowszechniającej naukę

Trąba, Czesława

Ziemińska, Marta

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

ACTA UNIVERS1TATIS LODZIENSISFOLIA BO TANICA 13 265-272 1998(Acta Univ. L od z, Folia bot.)Czesława Trąba, Marta ZiemińskaSTAN GATUNKÓW CHWASTÓW SEGETALNYCH UWAŻANYCH ZA ZAGROŻONE W OTULINIE ROZTOCZAŃSKIEGO PARKU NARODOW EGO STATE OF THREATENED SEGETAL SPECIES IN THE SURROUNDING AREA OF THE RO ZTO CZE NATIONAL PARKABSTRACT: In this paper we analysed 409 phytosociological releves made under different soil circumstances in the surrounding area of the Roztocze National Park. This was a basis for determining a list o f  threatened segetal plant species in the area.T r e ś ć1. Wstęp2. Ogólna charakterystyka terenu badań3. M etody badań4. Wyniki badań5. Podsumowanie i wnioski6- Piśmiennictwo7. Summary1. W STĘPAntropogeniczne zbiorowiska roślinne pól uprawnych należą obecnie do najbardziej zagrożonych. Podlegają one bowiem gwałtownym przemianom Pod wpływem wzmożonej ingerencji człowieka.Z badań fitosocjologicznych przeprowadzonych kilkadziesiąt lat temu 1 powtórzonych w ostatnich latach na tym samym obszarze wynika, żeniektóre gatunki chwastów prawdopodobnie wyginęły, a populacje wielu gatunków są bardzo przerzedzone. Ponadto skurczyły się zasięgi ich wy­stępowania ( F i j a ł k o w s k i  1988; K o r n a ś  1987; K o r n i a k  1992; S k r z y c z y ń s k a  1994; W a r c h o l i ń s k a  1994b).Do chwastów najsilniej reagujących na zmiany warunków edaficznych należą z jednej strony gatunki kalcyfilne przywiązane do gleb ciepłych, umiarkowanie suchych oraz zasobnych w składniki pokarmowe i C a C 0 3, a z drugiej strony związane z najlżejszymi, kwaśnymi i ubogimi glebami piaszczystymi ( F i j a ł k o w s k i ,  i in. 1988; K o r n i a k  1992).Celem badań było wyłonienie gatunków segetalnych zagrożonych na obszarze otuliny RPN i próba określenia kategorii ich zagrożenia.2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA TERENU BADAŃRoztoczański Park Narodowy wraz z otuliną to obszar wyjątkowo atrakcyjny dla turystyki. W parku chronione są najpiękniejsze partie lasów Roztocza i liczne stanowiska rzadkich roślin i zwierząt. Na walory krajobrazu składają się wysokie pagóry kredowe i niekiedy wydmowe, kontrastujące z otaczającymi je dolinami, gęsta sieć wąwozów oraz lasy poprzedzielane szachownicą pól uprawnych.Dominują gleby brunatne wytworzone z lessów, glin i piasków gliniastych podścielonych wapieniami lub gezami. Często występują także rędziny, a rzadko gleby bielicowe piaszczyste.Klimat kształtują masy powietrza polarno-morskiego i polamo-kon- tynentalnego. Notuje się tutaj najmniejsze w Polsce wartości zachmurzenia, zimą duże prędkości wiatrów, liczne dni z burzą oraz częste wiosenne przymrozki. Średnia roczna suma opadów wynosi prawie 700 mm.Park otoczony jest na przemian enklawami leśnymi i rolniczymi. Powierz­chnia otuliny wynosi około 36 tys. ha. Dominują rozdrobnione, indywidualne gospodarstwa rolne.3. M ETODY BADAŃW pracy wykorzystano 409 zdjęć fitosocjologicznych wykonanych metodą Braun-Blanqueta w latach 1991-1995 w 48 miejscowościach na obszarze otuliny RPN: w zbożach, roślinach okopowych, a niekiedy również na jednorocznych odłogach.Niestety, w przeszłości nie prowadzono szczegółowych badań na tym obszarze, stąd brak jest materiałów porównawczych. Dlatego podstawą wyłonienia zagrożonych chwastów segetalnych otuliny parku była listatakich gatunków w Polsce (W a r c h o l i ń s k a  1 9 9 4 a ; Z a r z y c k ii in. 1992) i na Lubelszczyźnie ( K u c h a r c z y k ,  W ó j c i a k  1994). Po­nadto uwzględniono te chwasty, których ubytki w ostatnich dziesięcio­leciach szacowane są na Lubelszczyźnie na 90-99,9%  w stosunku do stanowisk z lat sześćdziesiątych ( F i j a ł k o w s k i  1988; F i j a ł k o w s k ii in. 1988).Ustalając kategorie zagrożenia brano pod uwagę stałość oraz wartość współczynnika pokrycia gatunków na poszczególnych jednostkach glebowych, liczbę stanowisk, obszar ich występowania. Kierowano się również znajomością ekologii chwastów i własną intuicją. Nomenklaturę gatunków przyjęto za J a s i e w i c z e m  (1984-1986).4. WYNIKI BADAŃZa zagrożone w otulinie Roztoczańskiego Parku Narodowego uznano 48 gatunków chwastów segetalnych (tab. I). Biorąc pod uwagę kategorie zagrożeń ( Z a r z y c k i  i in. 1992), pięć gatunków zaliczono do wymierających, dziewięć do narażonych, 13 do rzadkich, a pozostałe 21 do grupy o nieokreś­lonym zagrożeniu. Do ostatniej kategorii należą chwasty, o których wiadomo, że ich populacje systematycznie kurczą się, ale skala zagrożenia nie jest obecnie znana. Na liście zagrożonych gatunków najwięcej jest antropofitów, a wśród nich archeofitów.Najwięcej gatunków zagrożonych skupiają rędziny -  40 i gleby brunatne na gezach (pararędziny) -  32, a najmniej, bo tylko dziesięć gleby brunatne lessowe. Niektóre taksony, jak np. Campanula rapunculoides, Euphorbia exigua, Falcaría vulgaris, Lathyrus tuberosus, Neslia paniculata, Valerianella dentata odznaczają się wyższym pokryciem, a niekiedy i stałością, na jednorocznych odłogach niż w uprawach roślin zbożowych i okopowych. Więcej gatunków zagrożonych skupiają zwykle zboża niż rośliny okopowe (tab. I).Wydaje się, że do najbardziej zagrożonych na badanym obszarze należą: Anagallis foemina, Caucalis platycarpos, Muscari comosum, Nigella arvensis ‘ Ranunculus arvensis. Poza Ranunculus arvensis, wszystkie stwierdzono wyłącznie na rędzinach, po jednym lub kilka egzemplarzy w pojedynczych stanowiskach. Gatunki te podawane są jako bardzo zagrożone w kraju ( W a r c h o l i ń s k a  1994) i na Lubelszczyźnie ( F i j a ł k o w s k i  1988; K u ­c h a r c z y k ,  W ó j c i a k  1994).Niektórych gatunków rzadko występujących w otulinie RPN nie ma na krajowej liście (W a r c h o l i ń s k a  1994), np. Papaver argemone, Arnoseris minima, Teesdalea nudicaulis. Być może, ich ograniczone występowanie Wynika z niewielkiego areału najlżejszych piasków.tooooT a b e l a  1List o f threatened segetal speciesTyp glebyRędziny RendzinasBrunatne wytworzone ze skał gezowychBrunatne z lessów  Brown soils fromBielicowe i brunatne Podzolic and BrownLiczbamiejsco­wościKategoriezagro­żeniaSoil type Brown soils generated from gaizesloess soils Number o f loca­lityCategory o f  threatRodzaj gleby gl, gs Pg, gl Is ps, piSoil familyUżytki zboża okopowe odłogi zboża okopowe odłogi zboża okopowe zboża okopoweArable area cereals root-crops fallows cereals root-crops fallows cereals root-crops cereals root-cropsLiczba zdjęć 51 61 15 40 35 8 26 35 73 65Number o f recordsS -  stałość (constancy) S D S D S D S D S D S D S D S D S D S DD  -  współczynnik pokry­cia (index of coverage)1 i/ Gatunek Species'Adonis aestivalis II 46 I 0,2 II 50 I 1 n 14 9 V_Aethusa cynapium IV 196 II 13 IV 238 II 23 IV 248 I 5 24 IAgrostemma githago I 13 - I 52 II 9 I 8 14 IIAllium vineale . I 1 II 12 5Anagallis foemina I 0,2 I 7 111EAnagalis minima . • • VAnthemis tincloria I 0,2 . VAphanes arvensis . I 17 . I 5 I 5 8 1Arnoseris minima I 6 I 65 3 IBromus secalinus I 10 I 27 i 0,3 III 546 I 3 10 ICornelina microcarpa I 2 I 7 2 RICampanula rapunculoides m 117 III 50 III 541 II 13 u 53 IV 986 181Caucalis platycarpos I 1 ECerinthe minor i 0,2 I 2 III 880 I 6 3 RChenopodium polyspermum 1 VConsolida regalis IV 525 I 1 V 407 IV 96 V 371 I 5 I 20 27 IEuphorbia exigua ii 21 I 7 II 110 i 1 II 13 7 VFalcaría vulgaris i 6 I 0,2 II 158 I 13 9 IFumaria officinalis u 20 I 89 I 4 11 37 V 941 I 1 24 IFumaría vaillantii i 7 11 43 4 VGagea pratensis i 0,2 I 4 2 RGaleopsis ladanum i 1 12 IGeranium dissectum i 2 I 3 I 40 I 2 II 19 I 1 12 IHolosleum umbellatum i 1 I 2 RKickxia elaiine . I 7 2 RLathyrus luberosus i ii 344 II 212 III 497 I 4 12 ILinaria minor I 1 I 10 i 1 3 RMalva pusilla . I 1 i 15 I 1 4 RMelampyrum arvense i 11 II 158 I 1 5 VMuscari comosum i 1 1 EtooVOCzesław Trąba, Marta Ziemińska Stan gatunków chwastów segetaJnych uważanych za zagrożoneTabela I (cd.) to-oo1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11-12 13--------------- iMyosurus minimus I 1 I 2 2141RIPNeslia paniculala II 31 I 6 III 87 I 17 I 3Nigella arvensis I 7IJLIOdontites verna II 17 I 7 I 20 II 12 I 300 5 14Papaver argemone I 1 III7 3 RDPapaver dubium I 1 I 7 • 2 z IVpRanunculus arvensis I 1 I 1 XLSedum maximum I 1 I 3 . I 17 I 20 I 6 I 5 I 6 I 3 9 IISalvia verticillata I 1 I 4 II 424 I 0,4 I 6 7Sherardia arvensis I 4 I 2 I 37 I 1 4 VI\rSilene noctíflora IV 87 IV 31 III 120 II 6 I 9 II 19 I 525Stachys annua I 2 I 1 I 7I I 13 V1Teesdalea nudicaulis 4 2Thlaspi perfoliatum I 43 I 15 19 RValerianella dentala I 1 II 165 I 3 I 17 10 RVeronica polita II 10 IV 137 I 7 I 4 II 28 I 6I 511 IVeronica agrestis I 0,2 I 2 I 1 15 1Vicia grandiflora - I 48 3RRodzaj gleby (soil family): gs -  glina średnia (mean clay), gl -  glina lekka (ligth clay), pg -  piasek gliniasty (loamy sand), Is -  less (loess), pi -  piasek luźny (light sand); kategorie zagrożenia (category o f threat): E -  wymierające (endangered), V -  narażone (vulnerable), R -  rzadkie (rare),I -  o nieokreślonym zagrożeniu (indeterminate).Czesław Trąba, Marta ZiemińskaWiększość gatunków zamieszczonych na liście (tab. I) należy do ustę­pujących także w innych regionach Polski ( F i j a ł k o w s k i  1988; F i j a ł ­k o w s k i  i in. 1988; K o r n i a k  1992; S k r z y c z y ń s k a  1994; W a r -  c h o  l i ń s k a  1994b). Te niekorzystne przemiany we florze segetalnej naszego kraju najbardziej dotyczą wyspecjalizowanych ekologicznie grup chwastów ( K o r n i a k  1992; S k r z y c z y ń s k a  1994). M ają na to wpływ różne czynniki, jak powszechne stosowanie herbicydów, wysoki poziom nawożenia, zwłaszcza zbóż, dobrze oczyszczony materiał siewny, nowe odmiany roślin uprawnych i wzrost technizacji rolnictwa.5. PODSUM O W ANIE I WNIOSKI1. W pracy wykorzystano 409 zdjęć fitosocjologicznych, które wykonano w latach 1991-1995 na polach uprawnych otuliny Roztoczańskiego Parku Narodowego.2. Na badanym obszarze dominowały gleby brunatne wytworzone z glin1 piasków gliniastych na gezach, brunatne lessowe oraz wytworzone z piasków słabogliniastych. Znaczną powierzchnię zajmowały także rędziny, a znikomą gleby bielicowc wytworzone z piasków.3. Na polach uprawnych otuliny RPN za zagrożone uznano 48 gatunków chwastów.4. Najwięcej gatunków zagrożonych skupiały rędziny i brunatne gleby typu gez, a najmniej gleby lessowe.5. Do kategorii wymierających zaliczono pięć gatunków: Anagallis foemina, Caucalis platycarpos, Muscari comosum, Nigella arvensis i Ranunculus arvensis.6. Najwięcej gatunków -  21 -  zaliczono do kategorii I, o nieokreślonym zagrożeniu.6. PIŚM IENNICTW OP  ' *• j a ł k o w s k i ,  D . 1988. Zmiany sza ty  roślinnej na Lubelszczyźnie w ostatnim dwudziestoleciu (1967-1987). Ann. UM CS, XLIII, 15: 215-238.F i j a ł k o w s k i ,  D. ,  T a r a n o w s k a ,  B., S a w a ,  K. 1988. Zmiany w zachwaszczeniu pól uprawnych na glebach bielicowych, brunatnych, rędzinach i czarnoziemach. Ann. UM CS, XLIII, 17: 261-274.a s i e w i c z ,  A . 1984-1986. Nazw y gatunkowe roślin naczyniowych flo ry  polskiej. Fragm. Flor.G eobot., 30(3): 217-285.0 r n a ś, J. 1987. Zmiany roślinności segetalnej iv Gorcach w ostatnich 35 latach. Zesz. Nauk.Uniw. Jagiellońskiego, Prace bot., 15: 7-26.0 r n i a k ,  T. 1992. Flora segetalna północno-wschodniej Polski, je j  przestrzenne zróżnicowanie ‘ współczesne przemiany. Zesz. Nauk. ART w Olsztynie, Agricultura, 53: 5-76.K u c h a r c z y k ,  M ,  W ó j c i a k ,  J. 1994. Lista ginących i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych W yżyny Lubelskiej, Roztocza, Wołynia Zachodniego i Polesia Lubelskiego. Streszczenia referatów wygłoszonych na Międzynarodowym Sympozjum nt. „Zagrożonei ginące gatunki roślin, ich ochrona i restytucja” . Lublin: 13.S k r z y c z y ń s k a ,  J. 1994. Studia nad florą i zbiorowiskami segetalnymi W ysoczyzny Siedleckiej.Rozpr. W SR -P w Siedlcach, 39: 5-145.W a r c h o l i ń s k a ,  A. U. 1994a. List o f  threatened segetal plant species in Poland. [W:] M o c h n a c k y ,  S ,  T e r p ó ,  A. (Eds). Anthropization and environment o f  rural settlements. Flora and vegetation. Proceedings of International Conference. Satoraljaujhely: 206-219. W a r c h o l i ń s k a ,  A. U. 1994b. Zmiany roślinności segetalnej Równicy Piotrkowskiej tv ostatnich 22 latach. Cz. 1-3. Acta A grobot, 41(7): 5-65.Z a r z y c k i ,  K ,  W o j e w o d a ,  W ,  H e i n r i c h ,  Z. (red.). 1992. Lista roślin zagrożonych w Polsce. Inst. Bot. PAN, Kraków: 3-98.7. SUM M ARYPhytosociological studies by the method o f  Braun-Blanquet were conducted in cultivated fields and surrounding area o f the Roztocze National Park in the years 1991-1995. We used 409 phytosociological releves from cereals, root-crops and fallows.There were 48 threatened segetal weed species in the area. The highest number was estimated in rendzinas and brown soils generated from gaizes, whereas the lowest on brown soils developed from loess.Five species: Anagallis foemina, Caucalis platycarpos, M uscari comosum, Nigella arvensis and Ranunculus arvensis, were included in the Endangered category (E), 9 in the Vulnerable category (V), 13 in the Rare category (R) and 21 in the Indeterminate category (I).Dr hab. Czesława Trąba W płynęło do RedakcjiMgr inż. Marta Ziemińska Folia botanicaInstytut Nauk Rolniczych 29.07.1996Akademia Rolnicza w Lublinie ul. Szczebrzeska 102, 22-400 Zamość

State of threatened segetal species in the surrounding area of the Roztocze National Park

Wydano przy pomocy finansowej Uniwersytetu Łódzkiego oraz Komitetu Badań NaukowychIn this paper we analysed 409 phytosociological releves made
under different soil circumstances in the surrounding area of the Roztocze National
Park. This was a basis for determining a list of threatened segetal plant species in
the area

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/11089/15854/1/fb13Tr%c4%85ba_Ziemi%c5%84ska265_272.pdf

State of threatened segetal species in the surrounding area of the Roztocze National Park

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

State of threatened segetal species in the surrounding area of the Roztocze National Park

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w