Publikacja wydana dzięki pomocy finansowej Wydziału Edukacji
Urzędu Miasta Łodzi i Dziekana Wydziału Filologicznego UŁadanie pt. Digitalizacja i udostępnienie w Cyfrowym Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego kolekcji czasopism naukowych wydawanych przez Uniwersytet Łódzki nr 885/P-DUN/2014 zostało dofinansowane ze środków MNiSW w ramach działalności upowszechniającej naukę

Rudziński, Grzegorz

Acta Universitatis Lodziensis Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

A C T A  U N I V E R S I T A T I S  L O D Z I E N S I SK SZTA ŁC EN IE  PO LO N ISTY C ZN E C U D ZO ZIEM C Ó W  16, 2008Grzegorz RudzińskiUniw ersytet ŁódzkiTEKSTY DO NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGOW STUDIUM JĘZYKA POLSKIEGO DLA CUDZOZIEMCÓW UŁW praktyce nauczycielskiej w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców ukształtował się zasób terminów jednoznacznych dla posługujących się nimi polonistów. Znajduje się w nim także termin tekst, który nie ma ostro zarysowanej definicji i jest dookreślany przez opozycję względem terminów dialog i ćwiczenie. Tak rozumiany tekst wobec arystotelesowskiego rozróżnienia epiki, liryki i dramatu realizuje formy epickie, liryczne i partie monologowe dramatu. Kategoria dialogu obejmuje formy dramaturgiczne realizowane przez dwóch i więcej uczestników, a kategoria ćwiczenia obejmuje wszystkie teksty i dialogi, o ile towarzyszy im polecenie dokonania jakichś przekształceń lub uzupełnień przez osoby uczące się jpjo. Tak rozumiane teksty mogą reprezen-tować wszystkie odróżniane w polszczyźnie style i poziomy językowego skomplikowania w zależności od celu, w jakim wprowadzane są do procesu glottodydaktycznego.Istnieją wśród nich wypowiedzi o stylistyce trudnej do umiejscowienia w istniejących typologiach odmian polszczyzny, od Klemensiewicza (1953) po tworzone współcześnie1. Nie należą do stylu naukowego, mimo że tworzą je nauczyciele akademiccy (autorstwo takie wynika z przyłączenia czynnej glot- todydaktyki polonistycznej do instytucji akademickich). Nie są tekstami popular-nonaukowymi ani typowymi tekstami podręczników szkolnych. Są wypowie-dziami monologowymi, ale realizują zasady kształtowania uprzejmej konwersacji, zbieżne z przywołanymi przez Aleksandra Wilkonia zasadami H. P. Grice’a (Wilkoń 2002, s. 253). Tworzone są jako materiał do pracy w klasie na poziomach A2 do B I, por. (Europejski system opisu..., 2001) lub jako teksty stylizowane na naukowe na poziomie B2 i wyższych. Gromadzi je  i selekcjonuje, a niekiedy aktualizuje Gabinet Metodyczny SJPdC.1 Przegląd w ażniejszych klasyfikacji i typologii znaleźć m ożna w R udziński (2004) i P rzybyl-ska (2003).Teksty te powstają w odpowiedzi na bieżące potrzeby realizowanego w SJPdC nauczania. Ich treść obejmuje przede wszystkim tematykę życia codziennego słuchaczy Studium i w tym zakresie spełniają one dwa pierwsze kryteria doboru tekstów, jakie proponują A. Davies i H.G. Widdowson:-  „treść bardzo dobrze znana (treść z otoczenia, w którym uczeń posługuje się językiem mówionym, tzn. rodzina, dom);-  treść znana (materiały takie zajmują się nowym doświadczeniem życiowym-  szkoła, studia lub są dostępne tylko poprzez język pisany);-  treść nieznana (poza zasięgiem uczącego się)” . (Seretny, Lipińska 2005, s. 196)2.Trzecie kryterium realizują tylko niektóre teksty z omawianego zbioru, np. Anegdota o Helenie Modrzejewskiej -  powszechnie znana historia o zachwycie amerykańskich słuchaczy nad pięknem polskiej mowy, gdy aktorka, poproszonao powiedzenie czegoś po polsku, wyrecytowała polski alfabet.Przywołany przykład wskazuje, że sprawa autorstwa niektórych tekstów zbioru jest złożona. Po pierwsze: autorzy w dość dowolny sposób dobierają źródła inspiracji, po drugie: nie zawsze podpisują swoje teksty (co może wskazywać, że nie czują się w pełni ich autorami), po trzecie: kolejni użyt-kownicy tekstów dokonują w nich zmian. Związane z tym kwestie ująć można metaforycznie jako sytuację równoległą do tej, gdy sporządzamy kopię słynnego obrazu, nie po to by udawać, że mamy oryginał, ale dlatego, że pasuje ona do wnętrza, a namalowanie jej też wymaga kunsztu. Tak właśnie omawiane teksty funkcjonują w procesie nauczania.Niektóre z nich pozwalają oswoić studentów z formą materiałów egza-minacyjnych, jakie stosowane są po pierwszym semestrze, gdyż ich tematyka często dotyczy zdarzeń z życia codziennego studentów Studium. Długość tekstów oscyluje wokół 200 wyrazów, co także upodabnia je do materiałów egzaminacyjnych.Drogą losowego wyboru sporządziłem zestaw 16 tekstów obejmujący łącznie 3225 wyrazów. Z posortowania tej próbki powstała lista słownictwa, której przegląd zacząłem od wyłowienia liczebników zapisanych cyframi (-15, 2, 5, 15, 30, 37, 39) oraz ortograficznie. W spontanicznie tworzonym zbiorze tekstów nie da się konsekwentnie przeprowadzić prezentacji tej części mowy, praca z takimi tekstami może jednak służyć utrwaleniu wybranych losowo liczebników w czynnym oraz biernym zasobie leksyki studenta, przy czym zapis cyframi spełnia to zadanie słabiej, choć z drugiej strony, przy występujących trudnościach z czytaniem, usprawnia nieco odbiór treści. Ortograficzny zapis mają liczebniki główne: jeden  (5 wystąpień), dwa (7), trzy (3), cztery (2), piąć (3), dziesięć (2), czternaście, piętnaście, dwadzieścia i liczebniki porządkowe: pierwszy (8), drugi (5), trzeci (2), czwarty, siódmy, i dwudziesty.1 Autorki opracow ały  cytow any fragm ent na podst.: D avies, W iddow son 1983, s. 134.Teksty  do nauczania języka polskiego jak o  obcego 31W materiale pojawiły się cztery skrótowce: С -  ‘Celsjusza’ (2), st. ‘stopni’ (2), nr i tj. Toponimy w zakresie ogólnogeograficznym reprezentują: Europa (2), Francja (3), Hamburg, Loara (2), Luwr, Maroko, Niemcy, Paryż (2), Polsku (13) i Syria (3); w zakresie geografii Poiski: Gdańsk, Koluszki, Łodź (10), Skierniewice i Warszawa (2). Lokalne łódzkie nazwy własne to: BUŁ ‘Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego’, nazwy ulic -  Kopcińskiego, Małachowskiego, Matejki, Narutowicza (3), Piotrkowska (2) i Rewolucji oraz sklepów -  Central (3), Leader Price i Magda. Dane te wskazują, w jak minimalnym zakresie badane teksty osadzone są w realioznawczym kontekście.Antroponimy to: 25 imion z różnych obszarów kulturowych, trzy najczęstsze to: Abdul (24), Ahrned (13) i Anna (11). Stosunek liczby imion męskich do żeńskich jest jak 3 : 1, co odbija proporcje płci w środowisku słuchaczy SJPdC; oraz nazwy narodowości: Gwinejczyk, Kolumbijczyk (2), Kubańczyk, Niemiec (2), Polak (2), Polka i Syryjczyk -  ich zbiór nic obrazuje w żadnym stopniu etnicznego składu kształconych grup.Hasła listy o frekwencji od 143 do 3 układają się następująco:być 143i 133w(e) 95zaim ki osob. łącznie 73zaim ek zw rotny 62do 61na 60ten/ta/to/c i/te 42z(e) 41nie 36że 35bardzo 30dom 26mieć 26po 24kolega 22duży 19już 190 19który 15m ieszkać 15pójść 15swój 15ciepły 12kiedy 12kupić 12lubić 12od 12sklep 12często 11też 11za 11kurtka 10lekcja 10nauczyciel 10park 10przez 10studencki 10bo 8dużo 8pracow ać 8rok/lata 8teraz 8więc 8biały 7czas 7człow iek/ludzie 7gdzie 7jak 7leżeć 7lub 7m ieszkanie 7okno 7potem 7praca 7przyjechać 7rano 7pokój 18a 17dzień 17pow iedzieć 16ulica 16ale 15dzieci 6książka 6m aty 6móc 6pogoda 6pom yśleć 6przyjem nie 6razem 6rozm aw iać 6różny 6w szyslko 6w ychodzić 6zaw sze 6zim a 6zim ow y 6znajdow ać się 6chcieć 5czekać 5czuć się 5dlaczego 5dobry 5inny 5kilka/u 5klient 5kraj 5m inuta 5mój 5śnieg 10wieczór 10dobrze 9lekarz 9m iasto 9przy 9stać 9tu 9znać 5zobaczyć 5aby 4artykuł (spoź.) 4biurko 4buty 4dać 4dlatego 4grać 4jesień 4jeszcze 4każdy 4klasa 4listopad 4m atka 4m iesiąc 4napisać 4niedaleko 4nowy 4padać 4piętro 4piłka 4po południu 4późno 4raz 4uczyć 7w szyscy 7cały 6chodzić 6chory 6co 6czy 6dla 6cudzoziem iec 3doktor 3ekspedientka 3gabinet 3gra 3iść 3jasno 3jednak 3jeździć 3język 3kasa 3ktoś 3lekarstw o 3ładny 3łóżko 3m om ent 3można 3następny 3nazyw ać się 3niestety 3niż 3odpow iedzieć 3oraz 3ośrodek 3pielęgniarka 3Teksty do nauczania języka polskiego jak o  obcego 33m usieć 5m yśleć 5nad 5noga 5pew ien 5pieniądze 5po polsku 5pojechać 5sam 5student 5szalik 5szpital 5tak 5taki 5u 5w iedzieć 5w ielki 5w ybrać 5w ygodny 5zapytać 5zim no 5tam 3term om etr 3tram waj 3trudny 3tutaj 3wrócić 3wysoki 3rodzina 4rozm ow a 4sobota 4Studium 4sym patyczny 4teatr 4tem peratura 4tydzień 4tylko 4uważać 4wejść 4wiele/u 4wisieć 4zm ęczony 4zrobić 4albo 3baw ić się 3boleć 3brat 3centrum 3chętnie 3ciągle 3cieszyć się 3wyjść 3wziąć 3zacząć 3zadow olony 3zakupy 3zdanie 3zegarek 3pisać 3plac 3pobyt 3polski 3położyć 3poprosić 3potrzebny 3poznać 3pólka 3prosić 3przyjaciel 3pytać 3radio 3ręka 3robić 3ruch 3spacerow ać 3spotkanie 3stary 3strona 3stw ierdzić 3sw eter 3szafka 3zm ierzyć 3znajom y 3zostać 3żeby 3Liczebność próby jest mała, a słownictwo tekstów należy do repertuaru najczęstszych wyrazów języka polskiego, stąd nawet hasła o frekwencji 2 w licz-bie 146 i hapaks legomena w liczbie 451, nie należą do słownictwa rzadkiego. Ze 146 haseł o frekwencji 2 aż 95 należy do zasobu minimalnego, a pozostałeB.U.Łw większości do zasobu podstawowego polszczyzny3. Przykładowe (losowane) hapaks legomena to: akademik, brać, chusteczka, czarny, dopiero, fartuch, gruby, inteligentny, kino, lekarski, mroźny, napis, niepokój, odnowa, okrągły, picie, poczta, potrawa, prędko, przymierzać, radość, sala, składać, spóźnić się, sumo-wać, śpiewać, telewiztja, tyle, wątpliwość, właściciel, wybór, zabawa, zażywać, zrozumieć.Liczba haseł na liście: 838, przy uwzględnieniu specyficznego pogrupowa-nia niektórych z nich (np. wszystkie formy zaimków osobowych sprowadzono do jednego hasła, podobnie wszystkie formy zaimków wskazujących), od-powiada rzędem wielkości liczbie słów zaproponowanych przez W. Martyniuka(2005) jako słownictwo poziomu A l, z uwagą, że jest to propozycja subiek-tywna. Wobec konieczności ustalenia obowiązujących list słownictwa dla niższych poziomów kompetencji w systemie certyfikatowym (Al i A2) można wskazać zgromadzone w SJPdC UŁ teksty jako źródło słownictwa o wysokim prawdopodobieństwie występowania w polszczyźnie. Nie można na podstawie tak skromnych badań stwierdzić, że intuicja autorska doświadczonych nau-czycieli jpjo przekłada się na wysoką statystyczną zgodność list rangowych słownictwa tworzonych w wyniku obszernych badań obiektywnego prawdopo-dobieństwa wyrazów z listami rangowymi słownictwa materiałów glottodydak- tycznych. Czyli, innymi słowy, że materiał leksykalny proponowany przez doświadczonych nauczycieli studentom-cudzoziemcom w pierwszych fazach kursów jpjo (Al ,  A2) jest tożsamy z warstwą najczęstszego słownictwa polszczyzny. Gdyby tak jednak było, mielibyśmy reprezentatywną próbę słow-nictwa współczesnej polszczyzny zawartą w tekstach i podręcznikach pisanych dla cudzoziemców.Omówione obiekty, w świetle przeprowadzonych obserwacji, są także tekstami w ściśle terminologicznym znaczeniu, tj. spełniają 7 kryteriów tcks- towości wg propozycji, jaką zredagowali de Beaugrande i Dressier (1990, s. 19-31).1. Kryterium spójności realizują w nich przede wszystkim wskaźniki na-stępstwa -  wysoką frekwencję mają: po w okolicznikach czasu (po lekcjach; po kilku dniach; po pięciu godzinach; po rozmowie); ju ż  jako wskaźnik upływu czasu (było już późno; wszyscy już spali; Abdul jest ju ż  w Studium cztery miesiące, więc sam poszedł do doktora)', kiedy wespół z czasownikami doko-nanymi (kiedy wszedł do klasy, kiedy zobaczył 5 pod swoją pracą; kiedy wrócił)', potem  (7 wystąpień w próbie): umył się i ogolił, potem ubrał się; Pielęgniarka zmierzyła temperaturę choremu studentowi. Potem Abdul wszedł do gabinetu. Wskaźnikiem wynikania jest głównie więc (8 wystąpień). Wskaźniki równo-3 Hasia te znajdują się w Kurzowa, Z gólkow a (1992) lub K urzow a (1999). W yjątkam i są: sia tków ka  i tenis.Tcksly do nauczania języka polskiego jak o  obcego 35czesności czy dotekstowego nawiązania trudno jest wskazać, bo na tym etapie kształcenia, dla którego przeznaczone są badane obiekty, nie proponuje się do czytania tekstów o równolegle prowadzonej fabule ani tak długich, by odesłanie do wcześniej powiedzianego było naturalne i konieczne.2. Koherencja badanych obiektów powstaje przez nakładanie się znaczeń kolejnych elementów tekstu na znaczenia wcześniejszych: Ahmed od kilku dni był bardzo zmartwiony. Mało rozmawiał z kolegami. Na lekcjach był często myślami daleko, nie uważał; Pedro jest Kolumbijczykiem. Przyjechał do Polski, Żeby studiować architekturę. Dopiero dwa dni jest w Polsce. Wie, że Łódź leży w centrum Polski, nie zna jednak miasta.3. Intencjonalność jest tą stroną aktów językowych, która w komunikacji z cudzoziemcami ma szczególne znaczenie: ,,w trakcie używania słów myśl kieruje się ku przedmiotom, których one dotyczą, nie zaś ku samym słowom” {Mala encyklopedia..., 1988, s. 72.), nadawca-autor ma tutaj jednak pewne zadania nieintencjonalne (np. nauczanie słownictwa). Przynależność leksyki badanych obiektów do opracowanych list słownika minimum i słownika pod-stawowego wynika z troski nadawców-autorów o dobór słów najdostępniejszych cudzoziemcom i spełnia w tych warunkach kryterium intencjonalności.4. Akceptabilność ulegać może zaburzeniom, z racji niepełnej kompetencji komunikacyjnej odbiorców, ale jeśli zważymy, że tekst jest elementem lekcji prowadzącej do uzyskania akceptabilności, możemy powiedzieć, że akceptabil-ność występuje tu potencjalnie, a realizuje się w przypadku efektywnego przeprowadzenia lekcji -  co w praktyce dydaktycznej Studium jest statystycznie najczęstsze.5. Podobnie, podczas udanych lekcji, których celem jest rozwinięcie czytania ze zrozumieniem, najpełniej uwidacznia się informatywność podawanych od-biorcom materiałów dydaktycznych.6. Sytuacyjność omawianych obiektów wyznacza fakt zredagowania ich w celu użycia w tej sytuacji komunikacyjnej, jaką jest lekcja.7. To samo odnosi się do intertekstualności: właściwie przygotowana i po-prowadzona lekcja jpjo i każdego języka obcego składa się z sekwencji po-wiązanych ze sobą tekstów. Przykładem operowania intertekstualnością w trakcie nauczania języka jest na przykład streszczanie tekstu, tworzenie form mowy zależnej z dialogu, kreowanie dialogu między uczestnikami wydarzenia na podstawie opisu tego wydarzenia, tworzenie tekstu narracyjnego na podstawie planu wydarzeń lub odwrotnie: budowanie takiego planu.Widzimy zatem, że badane obiekty spełniają kryteria tekstowości i mo-gą być nazywane tekstami także na gruncie powszechnie używanej termi-nologii.BIBLIOGRAFIAB e a u  g r a n d e  R .-A ., D r e s s i e r  W. U., 1990, W stęp do lingw istyki tekstu. W arszaw a.D a v i e s  A. ,  W i d d o w s o n  M. G., 1983, Czytanie i p isanie, (w:] Kurs edynburski językoznaw stw a  stosow anego, t. 11, W arszaw a, s. 132-157.K l e m e n s i e w i c z  Z ., 1953, O różnych odm ianach współczesnej polszczyzny. W arszawa.K o m o r o w s k a  H. (red.), 2001, Europejski system  opisu kształcenia językow ego: uczenie się, nauczanie, ocenianie, W arszawa.K u r z o w a  Z. ,  Z g ó l  k o  w a H., 1992, Słow nik m inim um  ję zyka  polskiego, Poznań.K u r z o w a  Z.. 1999, Ilustrow any słow nik podstaw ow y języka  polskiego, Kraków.M ala encyklopedia logiki, 1988, (red.) W. M arciszcw ski, W roclaw , W arszaw a, Kraków, Gdańsk, Łódź.M a r t y n i u k  W ., 2005, Elem entarny poziom  zaawansow ania  w ję zyku  polskim  ja ko  obcym , Kraków.P r z y b y l s k a  R., 2003, W stęp do nauki o ję zyku  polskim , Kraków.R u d z i ń s k i  G., 2004, Charakterystyka językow a tekstów naukow ych a glottodydaktyka (na m ateriale prac sozologicznych). Łódź.S e r e t n у A., L i p i ń s k a  E., 2005, A B C  m etodyki nauczania języka  polskiego ja k o  obcego, Kraków.W i l k o ń  A., 2002, Spójność  i struktura tekstu. Wstęp do lingw istyki tekstu, Kraków.

Teksty do nauczania języka polskiego jako obcego w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców UŁ

Publikacja wydana dzięki pomocy finansowej Wydziału Edukacji
Urzędu Miasta Łodzi i Dziekana Wydziału Filologicznego U

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/11089/12393/1/kpc16Grzegorz_Rudzinski29_36.pdf

Teksty do nauczania języka polskiego jako obcego w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców UŁ

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Teksty do nauczania języka polskiego jako obcego w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców UŁ

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w