Zadanie pt. Digitalizacja i udostępnienie w Cyfrowym Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego kolekcji czasopism naukowych wydawanych przez Uniwersytet Łódzki nr 885/P-DUN/2014 zostało dofinansowane ze środków MNiSW w ramach działalności upowszechniającej nauk

Bartoszewska, Irena

Kuczyński, Krzysztof A.

Acta Universitatis Lodziensis Folia Germanica

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

A C T A  U N I V E R S I T A T I S  L O D Z I E N S I SFOLJA G ERM ANICA 3, 2002Irena Bartoszewska, Krzysztof A. KuczyńskiMATERIAŁY DO RECEPCJI JOSEPHA ROTHA W POLSCE (1919-1999)Joseph Roth (21X1894 -  27 V 1939) pochodzący z galicyjskich Brodów, jest w chwili obecnej jednym z bardziej znanych pisarzy austriackich w naszym kraju. Świadczą o tym coraz liczniejsze o nim rozprawy naukowe powstające na polskich uczelniach, jak również przekłady jego dzieł, dokonane nierzadko przez znanych i cenionych tłumaczy. Trafnie zauważył przed laty Jan Koprowski, autor polskiej monografii o Josephie Rothcie, iż „my, Polacy, mamy szczególne powody, by interesować się Józefem Rothem i jego twórczością. Był to bowiem pisarz, który chętnie przyznawał się do swoich związków z polskością, a w utworach jego, rozgrywających się niejednokrotnie na terenach polskich dawnej Galicji, występują także Polacy” 1.Polska recepcja autora Marsza Radetzky'ego rozpoczęła się w okresie międzywojennym, wówczas to ukazały się pierwsze przekłady jego powieści w tłumaczeniu m. in. Józefa Wittlina, Izydora Bermana, Wandy Kragen czy Aleksandra Wata.Także felietony i reportaże Josepha Rotha pisane z podróży do Polski w 1937 r., kiedy to poznał i zaprzyjaźnił się z polskimi pisarzami, nie pozostały bez wpływu na jego popularność w naszym kraju.Utwory Josepha Rotha, rozgrywające się często w scenerii małych galicyjskich miasteczek, czy przynoszące motyw upadku monarchii austro- -węgierskiej, są chętnie czytane w Polsce. Sympatia polskiego czytelnika dla naddunajskiej metropolii, dla wiekowego cesarza Franciszka Józefa I, nakładają się na urokliwy styl jego niepowtarzalnej prozy. Dodatkową atrakcją dla naszego odbiorcy jest przyjaźń Josepha Rotha z Józefem1 J. Koprowski, Z  południa i północy. Odwiedziny u pisarzy, Katowice 1963, s. 20-21.Wittlinem, nie tylko tłumaczem jego utworów, ale i autorem kilku pięknych wspomnień, spisanych już w okresie powojennym2.Większość polskich prac o Josephic Rothcie zajmuje się jego polskimi motywami oraz literackimi powinowactwami z polskimi pisarzami, jak wspomnianym Józefem Wittlinem, Bruno Schulzem czy Andrzejem Kuś- nicwiczem. Do badaczy i krytyków interesujących się w dużym stopniu osobą i twórczością Rotha zaliczyć należy w pierwszym rzędzie Stefana H. Kaszyńskiego, Krzysztofa Lipińskiego, Jana Koprowskiego, Marię Kłańską, Józefa Wittlina oraz Izydora Bermana.Należy podkreślić, że nierzadko prace polskich germanistów ukazują się za granicą, głównie w Austrii, ale także i w Republice Federalnej Niemiec, włączając się tym samym do długiego już łańcucha międzynarodowych badań nad Josephem Rothem.Patrząc na dzisiejszy, spory już dorobek polskiej nauki oraz listę przekładów zaznaczyć warto, że powojenna, umiarkowana popularność austriackiego pisarza rozpoczęła się w naszym kraju -  pamiętając o pewnej ilości rozprawek i szkiców oraz kilku przetłumaczonych powieściach w okresie dwudziestolecia 1918-1939 -  w zasadzie dopiero w latach siedemdziesiątych, gdyż np. jeszcze w roku 1963 pisał cytowany już Jan Koprowski, iż „młode pokolenie czytelników nic nie wie ani o tej powieści [Marsz Radetzky'egoI. B., K. A. K.] ani o jej autorze” 3.Z pewnością większym powodzeniem w Polsce cieszą się np. Franz Kafka, Robert Musil czy Hermann Broch, zaś wśród młodszych autorów wymienić można Ingeborg Bachmann, Thom asa Bernharda czy Paula Celana4. Na tych twórcach skupia się główne zainteresowanie współczesnego polskiego czytelnika. Tak więc mimo nieco lepszej „aury” dla Josepha1 H. Orłowski, Joseph Roth und Józef Wittlin oder das ungleiche Dioskurenpaar, [w:]Komparatistik. Theoretische Überlegungen und sudosteuropäische Wechselseitigkeit. Festschrift fü r Zoran Konstantinovič, hrsg. von F. Rinner und K. Zerinschek, Heidelberg 1981, s. 443-448.3 J. Koprowski, op. cit., s. 17.4 Odnośnie do recepcji literatury austriackiej w Polsce por. m. in.: E. Rosner, Drei Phasen literarischer Beziehungen zwischen Polen und Österreich. Ein Beitrag zur Problematik der Rezeption nach 1945, „Studia Germanica Posnaniensia” 1977, t. 6; H. Orłowski, Zur Rezeption österreichischer Literatur in Polen (1971-1977), „Literatur und Kritik” 1978, nr 129; M. Szyrocki, D ie Rezeption der österreichischen Literatur in der Volksrepublik Polen, „Acta  Universitatis Lodziensis” 1980, ser. I, z. 54; M. Krysztofiak, Kulturgeschichtliche Nähe. Österreichische Literatur in Polen, [w:] Die Rezeption der polnischen Literatur im deutschsprachigen Raum und die der deutschsprachigen in Polen 1945-1985, hrsg. von H. Kneip und H. Orłowski, Darmstadt 1988; H. Orłowski, Aufnahme der österreichischen Literatur in Polen, „Podium ” 1991, nr 79; K. A. Kuczyński, Österreichische Literatur in Polen. Entwicklungslinien nach 1945, [w:] Polnische Tage am Institut für Übersetzer -  und Dolmetscherausbildung der Universität Wien, hrsg. von D . Müller-Ott, Łódź 1997. Por. także wykaz zestawiony przez E. Rosnera: Austriacka literatura piękna w języku polskim (Bibliografia za lata 1946-1981), „Acta Universitatis Lodziensis” 1985, Folia Litteraria, t. 13, s. 265-294.Rotha w latach siedemdziesiątych -  osiemdziesiątych w Polsce, należy zgodzić się po części z niezbyt optymistycznym poglądem Stefana H. Kaszyńskiego, znawcy twórczości Josepha Rotha, jak i całej XX-wiecznej literatury austriackiej, który pisze m. in.:W roku 1994 obchodzono na świecie setną rocznicę urodzin tego wybitnego galicyjs-kiego pisarza, w Polsce chyba o nim zapomniano, choć przecież należał on kiedyś do najpoczytniejszych autorów niemieckojęzycznych. Tłumaczono go już przed wojną, głównie za sprawą Wittlina i Aleksandra Wata, ale i po wojnie dzięki staraniom „Czytelnika”i innych wielkich wydawnictw, dziś o Rothcie jakby ucichło. W natłoku aktualnych wyda-rzeń stał się pisarzem niemodnym, a może i z uwagi na swój antynacjonalistyczny program  trochę niewygodnym5.BIBLIOGRAFIA PRZEDM IOTOW A POLSKICH PRACO JO SE PH IE  ROTHCIE (wybór)1. I. Bartoszewska, Hotel Savoy, „Odgłosy” 1987, nr 7 s. 10.2. I. Bartoszewska, Józef Roth i Polacy, [w:] Polonia i przyjaciele Polski w Austrii, red. W. Kucharski, Lublin-Wiedeń 1995, s. 185-192.3. I. Bartoszewska, Zur poetischen Funktion des Fremden in den Erzählungen Joseph Roth, [w:] Fremde und Fremdes in der Literatur, hg. von J. Jabłkowska, E. Leibfried, Giessen 1996, s. 159-167.4. I. Bartoszewska, Joseph Roth „Briefe aus Polen". Ein Beitrag zu der publizistischen Tätigkeit, Filologia Germańska I, WSP Piotrków Tryb.1998, s. 9-19.5. I. Berman, Proza Józefa Rotha, „Miesięcznik Żydowski” 1933, nr 6.6. I. Berman, Spotkania z Józefem Rothem, „Nowy Dziennik” 23 I 1937.7. I. Berman, Joseph Roth i Ernst Toller, „Sygnały” 1939, nr 72, s. 2.8. E. Dzikowska, Ein ‘Schwabe’ aus Brody. Zum journalistischen Werk Joseph Roths, [w:] D. Rosenstein, A. Kreutz (Hg.) Begegnungen. Facetten eines Jahrhunderts, Siegen 1997, s. 22-28.9. J. Golec, Assimilation oder Isolation? Joseph Roths „Die Büste des Kaisers” und Bruno Schulz’ „Der Frühling", [w:] Literatur im Kultur- grenzraum, hg. von J. Miziński, T. Namowicz, Lublin 1992, s. 41-56.10. J. Golec, Istota Austrii w powieściach „Marsz Radetzky’ego” i ,,Krypta Kapucynów” Józefa Rotha, „Folia Societatis Scientarium Lublinensis” 1989, vol. 31, Hum. 1-2, s. 15-21.5 S. H. Kaszyński, Joseph Roth -  rewindykator utraconych marzeń, [w:] J. Roth, Popiersie cesarza. Tryptyk galicyjsko-austriacki, Poznań 1996, s. 20.11. R. Golesz, Das gałizische Städtchen als mythischer Raum. Untersuchungen am Werk von Joseph Roth, ZN WSP Rzeszów, Hist, lit., z. 3, 1997, s. 129-148.12. M. Grzywacz, Große Traditionen europäischer Kultur-geschichte und ihre Wiederspiegelung in ausgewählten Texten von Joseph Roth. Ein Versuch der Definition Mitteleuropas, „R una” 1996, nr 25, s. 465-470.13. T. N. Hudes, Legitymista Joseph Roth, „Wiadomości Literackie” 1936, nr 11, s. 3.14. E. Igel, „Literatura i polityka". Rozmowa „Chwili" z Josephem Rothem, „Chwila” , 1 I 1937.15. S. H. Kaszyński, Die Mythisierung der Wirklichkeit im Erzählwerk von Joseph Roth, „Literatur und Kritik” 1990, H. 243/244, s. 137-143.16. S. H. Kaszyński, Die Götterdämmerung in Galizien. Zur geschichts-mythologisierenden Rolle der Romane von Joseph Roth, Józef Wittlin und Julian Stryjkowski, [w:] Galizien, eine literarische Heimat, hrsg. vonS. H. Kaszyński, Poznań 1987, s. 55-64.17. S. H. Kaszyński, Joseph Roth -  rewindykator utraconych marzeń, [w:] J. Roth, Popiersie cesarza. Tryptyk galicyjsko-austriacki, Poznań 1996, s. 9-20.18. S. H. Kaszyński, Der Kampf um Mitteleuropa. Joseph Roth als Reporter im polnisch-bolschewistischen Krieg, [w:] idem, Österreich und Mitteleuropa. Kritische Seitenblicke auf die neuere österreichische Literatur, Poznań1995, s. 63-75.19. S. H. Kaszyński, „Das Wesen Österreichs ist nicht Zentrum, sondern Peripherie". Zu Joseph Roths Roman „Radetzkymarsch", [w:] idem, Österreich und Mitteleuropa. Kritische Seitenblicke au f die neuere öster-reichische Literatur, Poznań 1995, s. 127-137.20. S. H. Kaszyński, Roths Rapporte aus dem polnisch-bolschewistischen Krieg im Kontex seiner Journalistik, [w:] Joseph Roth. Der Sieg über die Zeit. Londoner Symposium, hrsg. von A. Stillmark, Stuttgart 1996.21. S. H. Kaszyński, Joseph Roth -  rewindykator utraconych marzeń, [w:] idem, Summa vitae Austriacae. Szkice o literaturze austriackiej, Poznań1999, s. 169-174.22. M. Kłańska, Österreich und Polen im Leben und Schaffen Joseph Roths, [w:] Studia Austro-Polonica, t. 5. Kraków 1996, s. 539-565.23. M. Klańska, Die galizische Heimat im Werk Joseph Roths, [w:] Joseph Roth. Interpretation -  Kritik -  Rezeption, hrsg. von M. Kessler, F. Hackert, Tübingen 1990, s. 143-156.24. J. Koprowski, Józef Roth -  człowiek i pisarz, [w:] idem, Z  południa i północy. Odwiedziny u pisarzy, Katowice 1963, s. 17-25.25. J. Koprowski, „Marsz Radetzky'ego", „Miesięcznik Literacki” 1980, nr 5, s. 67-72.26. J. Koprowski, Józef Roth, Warszawa 1980, ss. 119; [rec.] c. Leżeński, „Kurier Polski” 1980, nr 189, s. 5; W. Nawrocki, „Nowe Książki” 1980, nr 23, s. 36-38; J. Piasecki, „Literatura” 1980, nr 43, s. 12; B. Sowińska, „Życie Warszawy” 1980, nr 218, s. 7; T. Błażejewski, „Odgłosy” 1980, nr 41, s. 11.27. J. Koprowski, Józef Roth. Polska i Polacy, „Kierunki” 1989, nr 33, s. 13.28. K. Lipiński, Mondäne Sehnsucht und verkleinerte Größe. Zum Bild der galizischen Provinz bei Joseph Roth und Andrzej Kuśniewicz, [w:] idem, Interpretation -  Rezeption -  Translation. Aufsätze zur österreichischen Literatur im 20. Jahrhundert, Częstochowa 1995, s. 37-52.29. K. Lipiński, Seine Apostolische Majestät. Zum Bild des Kaisers bei Joseph Roth, [w:] idem, Interpretation -  Rezeption -  Translation. Aufsätze zur österreichischen Literatur im 20. Jahrhundert, Częstochowa 1995, s. 71 88.30. K. Lipiński, Joseph Roths „Hotel Savoy" -  Menschen a u f Wander-schaft, [w:] idem, Interpretation -  Rezeption -  Translation. Aufsätze zur österreichischen Literatur im 20. Jahrhundert, Częstochowa 1995, s. 89-101.31. K. Lipiński, Joseph Roth als ,,polnischer" Autor. Seine Übersetzungen und seine Rezeption in Polen, [w:] idem, Interpretation -  Rezeption-  Translation. Aufsätze zur österreichischen Literatur im 20. Jahrhundert, Częstochowa 1995, s. 151-168.32. K. Lipiński, Vornational -  übernational -  postnational. Joseph Roth als Kritiker des modernen Nationalismus, [w:] idem, Nationale Identität. Aspekte, Probleme und Kontroversen in der deutschsprachigen Literatur, hrsg. von J. Jabłkowska u. M. Półrola, Łódź 1998, s. 350-358.33. S. Lindenbaum, W  poszukiwaniu uznania. Bruno Schulz a Joseph Roth , „Twórczość” 1979, nr 3, s. 137-139.34. E. Naganowski, Brakowało tylko marsza Radetzky'ego, „Przegląd Poli-tyczny” 1997, nr 35, s. 77-84.35. E. M. Mazur, Die sogenannten polnischen Motive bei Joseph Roth, [w:] Österreichisch-polnische literarische Nachbarschaft, red. Orłowski, Poznań 1979, s. 109-112.36. H. Orłowski, Zur Rezeption österreichischer Literatur in Polen (1971—1977), „Literatur und Kritik” 1978, nr 129, s. 513-519.37. H. Orłowski, Joseph Roth und Józef Wittlin oder das ungleiche Dios- kurenpaar, [w:] Komparatistik Theoretische Überlegungen und südost-europäische Wechselseitigkeit. Festschrift fü r  Zoran Konstantinovič, hrsg. von F. Rinner und K. Zerinschek, Heidelberg 1981, s. 443-448.38. K. Sauerland, „Das ostjüdische A ntlitz” in den Augen von Gustav Landauer, Arnold Zweig, Alfred Döblin und Joseph Roth, „Convivium”1996, s. 107-132.39. J. Wittlin, Erinnerungen an Joseph Roth, [w:] Joseph Roth. lieben und Werk. Ein Gedächtnisbuch, hrsg. von Hermann Linden, Köln Hagen 1949.40. J. Wittlin, Na marginesie książek Josepha Rotha, „Wiadomości Literackie” 1931, nr 23, s. 2.41. J. Wittlin, Erinnerungen an Joseph Roth, [w:] Joseph Roth und die Tradition. Aufsatz -  und Materialiensammlung, hrsg. und cing. vonD. Bronsen, Darmstadt 1975, s. 17-26.42. J. Wittlin, Wspomnienie o Józefie Rothcie, „Nowiny Literackie” (Londyn), 1949, nr 36, s. 1.43. A. Wołowska, Joseph Roth, „Sygnały” 1939, nr 73 s. 7.44. A. Zechenter, Vom Pazifismus zum Monarchismus. Die Joseph Roth-  Rezeption in Polen der Zwischenkriegszeit, „Mnemosyne” 1991, nr 10, s. 6-33.45. Benzion Zangen, (Wywiad z Józefem Rothcm), „K ontratak” (Lwów) 1937, nr 13, s. 2.46. Z. Żabicki, Obrachunki z piękną epoką, [w:] idem, Tradycje -  styl-  obyczaj. Szkice krytyczne, Warszawa 1963, s. 367-375.WYKAZ TŁUMACZEŃ DZIEŁ JO SEPH A  ROTHA NA JĘZYK POLSKI1. Hiob. Powieść o człowieku prostym (Hiob. Roman eines einfachen Mannes), tłum. J. Wittlin, Rój, Warszawa 1931, ss. 241.-  Hiob. Powieść o człowieku prostym, tłum. J. Wittlin, PIW, Warszawa 1978, ss. 169.Hiob. Powieść o człowieku prostym, tłum. J. Wittlin, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1996, ss. 172.2. Ucieczka bez kresu (Die Flucht ohne Ende), tłum. Józef Wittlin, Rój, Warszawa 1931, ss. 194.3. Zipper i jego ojciec (Zipper und sein Vater), tłum. J. Wittlin, Rój, Warszawa 1931, ss. 190.-  Zipper i jego ojciec, tłum. J. Wittlin, wstęp: J. Koprowski, Czytelnik, Warszawa 1979, ss. 158.4. Hotel Savoy (Hotel Savoy), tłum. I. Berman, Sigma, Lwów 1933, ss. 200.-  Hotel Savoy, tłum. I. Berman, PIW, Warszawa 1959, ss. 161.5. Rodzina Bernheimów (Rechts und Links), tłum. I. Berman, Globus, Lwów 1933, ss. 266.6. Marsz Radetzky’ego (Radetzkymarsch), tłum. W. Kragen, Rój, Warszawa 1934, t. 1, ss. 260, t. 2, ss. 212.Marsz Radetzky ego, tłum. W. Kragen, Biblioteka Tygodnika Ilust-rowanego, Warszawa 1934, t. 1, ss. 260, t. 2, ss. 211.Marsz Radetzkyego, tłum. W. Kragen, Czytelnik, Warszawa 1958 ss. 428.Marsz Radetzky’ego, tłum. W. Kragen, Czytelnik, Warszawa 1977 ss. 541.Marsz Radetzkyego, tłum. W. Kragen, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1995, ss. 366.Marsz Radetzy’ego, tłum. W. Kragen, Czytelnik, Warszawa 1998, ss. 451.7. Tarabas (Tarabas), tłum. I. Berman, Globus, Lwów 1934, ss. 233.8. Spowiedź mordercy (Beichte eines Mörders erzählt in einer Nacht), tłum. J. Wittlin, Rój, Warszawa 1937, ss. 269.9. Fałszywa waga (Das falsche Gewicht), tłum. A. Wat, Rój, Warszawa 1939, ss. 223.-  Fałszywa waga, Posłowie: J. Koprowski, tłum. A. Wat, PIW, Warszawa 1961, ss. 159.Fałszywa waga, tłum. A. Wat, Puls, Londyn 1994, ss. 154.10. Krypta Kapucynów (Die Kapuzinergruft), tłum. J. Wittlin, Rój, Warszawa 1939, ss. 282.Krypta Kapucynów, tłum. J. Wittlin, PIW, Warszawa 1960, ss. 218.11. Historia nocy 1002 (Die Geschichte von der 1002. Nacht), tłum. I. Berman, Rój, Warszawa 1939, ss. 351.12. Zawiadowca Fallmerayer (Stationschef Fallmerayer), tłum. M. Gero, [w:] ... tu fe lix  Austria ... Antologia noweli austriackiej X X  wieku, wybrał i wstępem opatrzył S. Lichański, PIW, W arszawa 1973, s. 278-304.13. Lewiatan (Der Leviathan), tłum. S. H. Kaszyński, [w:] Dziwo morza. Niemiecka i austriacka nowela morska od romantyzmu do drugiej wojny światowej, wybór, wstęp, biografia S. H. Kaszyński, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1977, s. 246-274.14. Legenda o świętym pijaku i inne opowiadania (Die Legende vom heiligen Trinker...) [zawiera: Prymus, Legenda o świętym pijaku, Kwiecień. Historia pewnej miłości, Barbara, Triumf piękności, Ślepe zwierciadło, Kariera, Lewiatan, Wspaniały dom naprzeciwko, Poziomki, Dzisiaj rano nadszedł list..], przełożył i wyboru dokonał: T. Zawierucha, wstęp: J. Koprowski, Czytelnik, Warszawa, 1984, ss. 272.15. Popiersie cesarza. Legenda o świętym pijaku (Die Büste des Kaisers, Die Legende vom heiligen Trinker), tłum. I. Maślarz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984, ss. 85.16. Nosiwoda Mendel ( Wasserträger Mendel), tłum. A. M. Linke, M. Gero- -Rożniewicz, posłowie: J. Koprowski, PIW, Warszawa 1985, ss. 201[zawiera: Poziomki, Dzisiaj rano nadszedł list..., Perlefter, Nosiwoda Mendel].17. Popiersie cesarza. Tryptyk galicyjsko-austriacki (Die Büste des Kaisers...), przełożył i przedmową opatrzył Stefan H. Kaszyński, Bene Nati, Poznań 1996, ss. 166, [zawiera: Popiersie cesarza. Naczelnik stacji Fallmerayer, I^wiatan],Uwaga: Powyższy zestaw polskich tłumaczeń utworów Josepha Rotha został opracowany na podstawie bibliografii J. St. Burasa, B. Sturzbcchcr, M. Lukasiewicz, R. Mönniga, P. Obrączki, E. Połczyńskiej / C. Załubskicj,E. Rosnera oraz zbiorów własnych.

Materiały do recepcji Josepha Rotha w Polsce (1919-1999)

Kuczyński, Krzysztof A

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Kuczyński, Krzysztof

PhilPapers

https://philpapers.org/archive/BARMDR-2.pdf

Materiały do recepcji Josepha Rotha w Polsce (1919-1999)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

PhilPapers

Materiały do recepcji Josepha Rotha w Polsce (1919-1999)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

PhilPapers

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w