Zarzeczna-Baran, Marzena

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

12MARZENA ZARZECZNA-BARANZakład Zdrowia Publicznego i Medycyny SpołecznejAkademii Medycznej w GdańskuŚRODOWISKA WSPIERAJĄCE LUDZI W PODESZŁYM WIEKUWPROWADZENIEWe wstępie do „Encyklopedii seniora” czytamy: „Problematyka trzeciego wieku odgrywa w dzisiejszym świecie coraz większą rolę. Dzięki osiągnięciom medycyny oraz zdobyczom socjalnym i podniesieniu się stopy życiowej w krajach rozwiniętych więcej osób dożywa obecnie sędziwego wieku i wzrasta udział procentowy tej grupy ludności. Zmusza to społe­czeństwa do odpowiednich zmian w polityce zapewnienia im odpowiedniej infrastruktury socjalnej i odpowiedniej pozycji. Zjawiska te obserwujemy również u nas, toteż umiejętne przystosowanie się do starości zarówno własnej, jak i w skali społecznej, staje się palącą ko­niecznością” [Balicka-Kozłowska, 1986],Najważniejszym jednak elementem, który docenić będzie można dopiero w przyszłości, jest dążenie do zmiany zachowań i postaw zdrowotnych oraz ogólnej filozofii życia, a więc tego co nazywamy stylem życia ludności. Dziedziną tą zajmuje się szeroko rozumiana promo­cja zdrowia [Lauder, 1993; Pohjolainen, 1997],Światowa Organizacja Zdrowia określiła szczegółowo cele promocji zdrowia ludzi w po­deszłym wieku. Należą do nich:a) zapobieganie zaburzeniom fizycznym, psychicznym i jatrogennym (lub ich łagodzenie);b) przedłużanie okresu aktywności i niezależnego, samodzielnego życia;c) zapewnienie takiego systemu opieki, który umożliwiałby zachowanie autonomii jed­nostki, jej niezależność i gwarantował odpowiednią jakość życia;d) zapobieganie stosowaniu różnego rodzaju opieki instytucjonalnej;e) minimalizowanie stresu pacjenta w wypadku choroby terminalnej;f) opóźnianie konieczności stosowania różnego rodzaju świadczeń medyczno- opiekuńczych [Gębowski, 1992],Podsumowując powyższe można powiedzieć, że celem promocji zdrowia ludzi w wieku podeszłym jest poprawa jakości ich życia. Jakość ta ściśle zależy od stopnia aktywności ży­ciowej, od szeregu działań podejmowanych przez człowieka, jak i przez członków jego naj­bliższej rodziny, środowisko społeczne, czy władze terytorialne.W związku z powyższym ważne wydaje się położenie nacisku na edukację środowisk wspierających osoby w podeszłym wieku w kierunku realizacji założeń promowania ich zdro­wego i jak najlepszego przeżywania starości.MATERIAŁ I METODYKAOpierając się na danych, które zebrano w trakcie badań dotyczących ludzi długowiecznych, zamieszkujących w Sopocie oraz informacji Głównego Urzędu Statystycznego [GUS, 1990] dotyczących polskiej populacji ludzi w starszym wieku należy zastanowić się nad celowością109podejmowania siedliskowych działań promujących zdrowie. Dane dotyczące sędziwych miesz­kańców Sopotu zebrane zostały w trakcie wywiadu bezpośredniego. Przyczynkiem do wyboru tego środowiska był fakt wyższego niż w województwie gdańskim i w kraju odsetka osób w wieku 90 i więcej lat, zamieszkujących w Sopocie. Wynosił on 0,28% populacji tego miasta, podczas gdy odsetki na przytoczonych wyżej obszarach wahają się w granicach 0,16-0,19%.WYNIKIW badaniu dotyczącym ludzi długowiecznych, zamieszkałych w Sopocie wzięło udział 101 osób. W tym było 76 kobiet i 25 mężczyzn (odpowiednio 75,25% i 24,75% respondentów). Wiek ankietowanych wahał się od 90 do 99 lat.Około 79% sopockich 90-latków mieszka razem z bliższymi lub dalszymi członkami rodziny, w tym 54% razem z dziećmi. Pozostałe 21% badanej grupy to ludzie mieszkający samotnie. Obserwuje się w tym zakresie znaczne różnice zależne od płci. Z dziećmi mieszka ponad 63% kobiet i tylko 24% mężczyzn. Na tę sytuację ma zapewne wpływ fakt, że 36% mężczyzn ma żony i mieszka wspólnie z nimi (tab. 1)*.Tabela 1. Osoby mieszkające wspólnie z badanymi 90-latkami z SopotuOsoby mieszkające wspólnie z badanymKobiety Mężczyźni OgółemN % N % N %Mieszka samotnie 15 19,74 6 24,00 21 20,79Mieszka wspólnie 61 80,26 19 76,00 80 79,21w tymz mężem lub żoną 1 1,32 9 36,00 10 9,90z dziećmi 48 63,16 6 24,00 54 53,47z wnukami 4 5,26 - - 4 3,96z dalszą rodziną 8 10,53 4 16,00 12 11,88Razem 76 100,00 25 100,00 101 100,00Wybrana do porównania grupa osób, biorąca udział w badaniach GUS, liczyła 9701 osób w wieku 60 i więcej lat. Wśród respondentów przeważały kobiety, było ich 5750, podczas gdy mężczyzn 3951, co odpowiednio stanowi 59,27% i 40,73%.Opracowanie pt. „Sytuacja bytowa ludzi w starszym wieku w 1989 roku” przedstawia dane informujące, że w omawianym roku w grupie 9700 osób w wieku 60 i więcej lat razem z innymi mieszkało około 80% badanej populacji, w tym razem z dziećmi około 14,5%. Rów­nież i tu obserwuje się zróżnicowanie zależne od płci. Z dziećmi mieszkało ok. 21% kobiet i jedynie 5% mężczyzn. Opisywana grupa składała się z osób już od 60 r. ż. i ogromną więk­szość stanowiły osoby mieszkające ze współmałżonkami (ok. 62%) (tab. 2).Istotne było również, na kogo respondenci mogą przede wszystkim liczyć, jeśli chodzi o opiekę i wsparcie w trudnych sytuacjach życiowych, np. chorobie. Najczęściej wskazywali na dzieci. Była to odpowiedź ponad 66% badanych, przy czym częstsza ze strony kobiet (75% osób) niż mężczyzn (40%). Na drugim miejscu wymieniani byli inni członkowie rodziny ani­żeli dzieci, wnuki, czy współmałżonkowie. Było tak w prawie 13% przypadków, tym razem* źródła danych we wszystkich tabelach oparte są na wynikach badań własnych bądź na opracowaniu [Sytuacja..., 1990].110częściej wśród mężczyzn niż kobiet. Cztery osoby (2 kobiety i 2 mężczyzn) wyznały, że naj­bardziej liczą na zaprzyjaźnione obce osoby, natomiast jedna kobieta była zdania, że jedyną pomocą jest zawodowo opiekująca się nią pracownica PCK (tab. 3).Z opracowania GUS-u, w którym nie pytano o „najbardziej” pomocną osobę czy insty­tucję, pozwalając na wybór więcej niż jednej odpowiedzi, wynika, że 54,4% badanej grupy, w tym częściej mężczyźni (ok. 80%) niż kobiety (ok. 36%) liczy na pomoc współmałżonka. Podobna liczba, bo 60% ogółu badanych ( w tym 49% kobiet i ok. 67% mężczyzn) liczy rów­nież na pomoc dzieci. Na trzecim miejscu jako grupa wspierająca wymieniani byli krewni, sąsiedzi i znajomi (15,7%), na których znacznie częściej liczą kobiety (21,1%) niż mężczyźni (7,9%). Na pomoc pracownika PCK liczy 12% badanych (tab. 4).Tabela 2. Osoby mieszkające wspólnie z badanymi w wieku 60 i więcej lat (dane ogólnopolskie)Osoby mieszkające wspólnie z badanymKobiety Mężczyźni OgółemN % N % N %Mieszka samotnie 1686 29,32 235 5,95 1921 19,80Mieszka wspólnie 4064 70,68 3716 94,05 7780 80,20w tymz mężem lub żoną 2589 45,03 3453 87,40 6042 62,28z dziećmi 1196 20,80 204 5,16 1400 14,43z wnukami 53 0,92 8 0,20 61 0,63z dalszą rodziną 226 3,93 51 1,29 277 2,86Razem 5750 100,00 3951 100,00 9701 100,00Tabela 3. Osoby, na które obecnie mogą liczyć badani 90-latkowie z SopotuOsoby wspierające badanychKobiety Mężczyźni OgółemN % N % N %Mąż lub żona 1 1,32 9 36,00 10 9,90Dzieci 57 75,00 10 40,00 67 66,34Wnuki 6 7,89 6 5,94Inny członek rodziny 9 11,84 4 16,00 13 12,87Obca osoba 2 2,63 2 8,00 4 3,96Opiekun z PCK 1 1,32 - 1 0,99Razem 76 100,00 25 100,00 101 100,00Tabela 4. Osoby, na które obecnie mogą liczyć badani w wieku 60 i więcej lat (dane ogólnopolskie)Osoby wspierające badanychKobiety Mężczyźni OgółemN % N % N %Mąż lub żona 2105 36,61 3192 80,79 5277 54,40Dzieci 3870 67,30 1952 49,40 5821 60,00Krewni, sąsiedzi, znajomi 1213 21,10 312 7,90 1523 15,70Opiekun z PCK 98 1,70 20 0,51 116 1,20Obca osoba 150 2,61 44 1,11 194 2,00111Z ogólnej populacji wyodrębniono grupę 842 osób w wieku 80 i więcej lat. Analii udzielone przez nich odpowiedzi zauważa się zmianę nacisku na osoby i środowiska wspiera­jące. Wśród 80-latków 74,3% liczy na pomoc dzieci, nadal przeważają tu kobiety. Na współ­małżonka liczy już tylko 20,2% badanej grupy, a dysproporcja w zależności od pici jest znacz­na (ok. 50%) - mężczyźni, 4,5% - kobiety). Zwiększają się oczekiwania wobec krewnych, zna­jomych i sąsiadów (21,7%), jak i wobec pracowników PCK (3,7%) (tab. 5).Tabela 5. Osoby, na które obecnie mogą liczyć badani w wieku 80 i więcej lat (dane ogólnopolskie)Osoby wspierające badanychKobiety Mężczyźni OgółemN % N % N %Mąż lub żona 25 4,50 145 50,52 170 20,19Dzieci 442 79,64 184 64,11 625 74,23Krewni, sąsiedzi, znajomi 133 23,960 50 17,42 183 21,73Opiekun z PCK 27 4,86 4 1,39 31 3,68Obca osoba 18 3,24 2 0,7 20 2,37DYSKUSJAJak wynika z przedstawionych danych zaledwie 21% członków badanej w Sopocie populacji mieszkało samodzielnie, pozostali ze współmałżonkiem, wspólnie z dziećmi lub z innymi ! członkami rodziny. Według danych ogólnopolskich samodzielnie mieszka około 64% ludzi w wieku 60 i więcej lat. Widoczna jest tu dysproporcja do uzyskanych wyników, odnoszących się przecież do 90-latków. Naturalne jest bowiem pogarszanie sprawności ludzi wraz z wie­kiem i wynikająca stąd konieczność specjalnej opieki nad nimi. Problem samodzielnego mieszkania ludzi starych porusza bardzo wielu autorów. Z badań nad poznańskimi 80-latkami wynika, że co drugi z nich mieszka wspólnie z dziećmi [Woźniak, 1997], Znane są również badania, które wykazują że wśród osób 80-letnich i starszych jest około 12-13% mężczyzn i 26-33%) kobiet mieszkających samotnie [Bień, 1990], W literaturze światowej znajdujemy dane świadczące o tendencji do utrzymania osób starszych w ich dotychczasowych środowi­skach, najczęściej samodzielnych mieszkaniach. Natomiast w przypadkach wymagających zwiększonej opieki preferowane jest mieszkanie w różnego rodzaju zakładach opiekuńczych [Radner, 1993; Williams, 1993], Podawane wyniki są różne, m.in. dlatego, że oceniane popu­lacje różnią się wiekiem.Okazuje się, że ludzie starsi najchętniej chcieliby mieszkać samodzielnie, ale w pobliżu dzieci, choć w momencie owdowienia pojawia się skłonność do zamieszkania z dziećmi [Ku- rzynowski, 1975], Można przypuszczać, że przyczynkiem do wspólnego zamieszkiwania mogą być również warunki mieszkaniowe ludzi starych w Polsce, odbiegające standardem od wa­runków w krajach rozwiniętych gospodarczo [Carp, 1976; Pędich, 1982].Istotnym elementem wpływającym na jakość życia ludzi starych jest fakt posiadania przez nich osób, które mogą być wsparciem w trudnych momentach i służyć opieką w przy­padku niesamodzielności [Balicka-Kozłowska, 1972; Kukołowicz, 1997], Wśród długowiecz­nych mieszkańców Sopotu 75% kobiet i 40% mężczyzn wskazywało przede wszystkim na dzieci. W następnej kolejności na dalszych członków rodziny, zaprzyjaźnione osoby obce i w końcu na siostrę PCK. Tymczasem spośród wymienianych w opracowaniu GUS osiem­112dziesięciolatków 50% mężczyzn i tylko 4,5% kobiet liczy na opiekę współmałżonka, taka odpowiedź nie występuje wcale w wypowiedziach badanych 90-latków z Sopotu.Ludzie starsi najchętniej liczą na dzieci. Dane takie przytaczają Pędich i Żakowska- Wachelko [1988], którzy podają, że na pomoc dzieci liczy 35,8% starców w miastach i 31,8% na wsiach [Sytuacja..., 1990], Potwierdzają to materiały GUS, z których wynika, że 64,1% mężczyzn i 79,6% kobiet powyżej 80 r. życia korzysta z opieki swych dzieci.Interesujące opracowanie porównawcze dotyczące Polski i Norwegii przedstawili Sy- nak i Midre [1990], Z ich danych wynika, że w Polsce 58% badanych w wieku 60 lat i więcej liczy na pomoc dzieci. W Norwegii również największy odsetek ludzi starszych liczy na po­moc ze strony rodziny, głównie dzieci, lecz ich odsetek jest nieco mniejszy niż w Polsce, wy­nosi on bowiem 46%.WNIOSKI1. Malejąca z wiekiem samodzielność ludzi starych powoduje, że coraz ich więcej za­mieszkuje wspólnie z innymi osobami.2. Obserwuje się również wzrastanie wraz z wiekiem liczby osób liczących na pomoc dzieci, ale także dalszej rodziny, znajomych, czy przeznaczonych do tego instytucji.3. Zależność osób w podeszłym wieku od otoczenia powoduje, że należałoby rozważyć stosowanie programów edukacyjnych dotyczących jakości życia w starości dla środowisk wspierających. Zaś zróżnicowanie tych środowisk wymaga dostosowywania działań promo­cyjnych do ich specyficznych ról i możliwości.PIŚMIENNICTWO1. Balicka-Kozłowska H. (red.): Encyklopedia seniora. PWN, Warszawa 1986.2. Balicka-Kozłowska H.: Stosunki rodzinne osób starszych a zapewnienie im opieki przez rodzinę. Probl Rodz 1972, 1, 28.3. Bień B., Staręga-Piasek J., Sienkiewicz J.: Ocena wpływu kryzysu społeczno-ekonomicznego w Polsce na sytuację zdrowotną i społeczno-ekonomiczną osób starych na podstawie badań longitu- dinalnych wybranych kohort wieku starego. W: Społeczne aspekty starzenia się i starości. J. Staręga- Piasek, B. Synak (red.). CMKP, Warszawa 1990.4. Carp F.M.: Housing and living environments of older people. W: Handbook of aging and and the social sciences. R.H. Binsroch, E. Shanas (red.). Van Nostrand Reinhold Co New York 1976.5. Gębowski R.: Promocja zdrowia ludzi starych w środowisku naturalnym. Zdr Publ 1992, 6, 335.6. Kukołowicz T.: Możliwość wspierania zdrowia osób starszych. Probl Med Spoi 1997, 31, 329.7. Kurzynowski A: Wdowieństwo - problem gerontologii społecznej (w:) Starzenie się i starość w badaniach gerontologicznych w Polsce. Pam. I Zjazdu Nauk. Pol. Tow. Geront., Warszawa 2-3.12.1974. Pol Tow Geront, Warszawa-Wrocław 1975.8. Lauder W: Health promotion in the elderly. Br J Nurs 1993, 12, 401.9. Midre G., Synak B.: Starość w Polsce i Norwegii. Perspektywa porównawcza. W: Społeczne aspekty starzenia się i starości. J. Staręga-Piasek, B. Synak (red.). CMKP, Warszawa 1990.10. Pędich W., Bień B.: Warunki mieszkaniowe ludzi starych w dużym mieście w Polsce w porównaniu z innymi miastami Europy. Zdr Publ 1982, 12, 12.11. Pędich W., Żakowska-Wachelko B.: Podręcznik geriatrii dla lekarzy. PZWL, Warszawa 1988.12. Pohjolainen P., Heikkinen E., Lyyra A.L., Helin S., Tyrkko K: Socio-economic status, health and life-style in two elderly cohorts in Jyvaskyla. Scand J Soc Med 1997, 52, 1.11313. Radner D.B.: Economic well-being of the oldest old: family unit income and household wealth. Soc Secur Bull 1993, 56, 3.14. Sytuacja bytowa ludzi w starszym wieku w 1989 roku. GUS, Warszawa 1990 (praca zbiorowa).15. Williams T.F.: A perspective on quality of life and care for older people. W: Quality of life assess­ment in clinical trials. B. Spilker (red.). Raven Press 1990.16. Woźniak Z.: Najstarsi z poznańskich seniorów. Wyd Miejskie, Poznań 1997.

Środowiska wspierające ludzi w podeszłym wieku

http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/11089/5498/1/Sytuacja%20Zarzeczna.pdf

Środowiska wspierające ludzi w podeszłym wieku

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)