Marszał, Tadeusz

Biuletyn Szadkowski

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

Biuletyn Szadkowski, tom 5 211 Tadeusz Marszał*    POMNIK JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO W SZADKU  – NIEZREALIZOWANY PROJEKT  (W 70 ROCZNIC  MIERCI MARSZAŁKA)   W 2005 r. mija 70 lat od mierci marszałka Józefa Piłsudskiego, jednej z najwybitniejszych postaci w historii Polski. Dlatego te  warto wspomnie  o pewnym projekcie, który wprawdzie nie doczekał si  realizacji, ale wiadczy o tym, i  równie  w Szadku my lano o uczczeniu pami ci dowódcy „pierwszej kadrowej”. Pomysł napisania tych kilku uwag o planach budowy pomnika Józefa Piłsudskiego zrodził si , gdy przegl daj c w Archiwum Pa stwowym w Sieradzu dokumenty zwi zane z Szadkiem, natrafiłem na teczk  zawieraj c  kilkana cie kartek stanowi cych dokumentacj  tego projektu – wprawdzie bardzo wyrywkow  i niepełn , ale zawieraj c  informacje, warte chyba przypomnienia społeczno ci lokalnej. Impulsem do podj cia inicjatywy maj cej na celu budow  pomnika Józefa Piłsudskiego w Szadku, podobnie jak w wielu innych miejscowo ciach kraju, były obchody 10 rocznicy „cudu nad Wisł ”. W 1930 r. pod protektoratem prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej został utworzony Komitet Obchodu Dziesi ciolecia Zwyci skiego Odparcia Najazdu Rosji Sowieckiej1 w celu organizacji – zarówno w kraju, jak i w polskich o rodkach za granic  – 11 listopada tego roku uroczysto ci rocznicowych „zwyci skiego odparcia, pod wodz  marszałka Józefa Piłsudskiego, nawały bolszewickiej”. Komitet w dniach 8, 18 i 23 wrze nia wydał stosowne odezwy i zwrócił si  do Prezydium Magistratów miast i innych władz lokalnych z apelem o współdziałanie.  Zgodnie z sugesti  Komitetu na obchody mogły si  składa :                                                           * Tadeusz Marszał jest profesorem Uniwersytetu Łódzkiego, kierownikiem Katedry Zagospodarowania rodowiska i Polityki Przestrzennej. 1 Na czele komitetu stan ł prezes, którym został marszałek Senatu RP  prof. J. Szyma ski. Tadeusz Marszał 212  uroczysto ci organizowane w dniu 11 listopada;  „rozpowszechnienie w ród Instytucyj, Organizacyj, Stowarzysze  i Zwi zków mo liwie najwi kszej ilo ci kompletów propagandowych, składaj cych si  z 200 pocztówek i jednego medalu pami tkowego, razem za 30 zł”;  „ufundowanie płaskorze by Wodza Narodu i tablicy pami tkowej, jak równie  tablicy dla poległych mieszka ców miasta w walkach 1918–1920 roku, b d  wmurowuj c je w miejscu reprezentacyjnym, b d  stawiaj c skromny pomnik”. W odpowiedzi na ten apel w Szadku utworzono lokalny komitet i przygotowano program stosowych obchodów: „zbiórka wszystkich korporacji i chor gwi przed remiz  stra y po arnej, sk d nast pi pochód do ko cioła. Po nabo e stwie przemarsz przez miasto i wygłoszenie w rynku przemówie , deklamacji, poczem dalszy przemarsz do remizy, gdzie nast pi rozwi zanie”2. Wprawdzie szadkowskie obchody nie przewidywały upami tnienia sierpnia 1920 r. w formie tablicy b d  pomnika (zapewne cho by ze wzgl du na bardzo krótki okres dziel cy zawi zanie lokalnego komitetu od daty planowanych uroczysto ci), jednak idea ta została podj ta i jeszcze w 1930 r. utworzono w Szadku Komitet Budowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego, w skład którego weszli: Czesłw Kubacki (prezes), Stanisław Rydzowski (wiceprezes i skarbnik), Feliks Naremski (sekretarz) oraz Czesław Rudecki. Poniewa  pierwszym zadaniem Komitetu  było zgromadzenie koniecznych funduszy, rozpocz to zbiórk  pieni dzy na ksi eczce wkładowej, wydanej 21 listopada 1930 r. przez Towarzystwo Po yczkowo-Oszcz dno ciowego (pó niej Bank Spółdzielczy) w Szadku (fot. 1). Wiele wskazuje, e wi ksz  aktywno  Komitet wykazywał jedynie w pocz tkowym okresie swej działalno ci, tj. w 1930 r. Na jego koncie udało si  zgromadzi  kwot  198 zł. Pó niej, najprawdopodobniej wskutek braku mo liwo ci zgromadzenia powa niejszych rodków, działalno  Komitetu uległa „u pieniu”. Przyczyniło si  do tego równie  zdekompletowanie jego składu – najpierw wyprowadził si  z Szadku prezes Czesław Kubacki, a pó niej wiceprezes i skarbnik                                                           2 Por. pismo Magistratu Miasta Szadek do Komitetu Obchodu Dziesi ciolecia Zwyci skiego Odparcia Najazdu Rosji Sowieckiej  w Warszawie, ul. Wiejska nr 6 Pomnik Józefa Piłsudskiego w Szadku 213 Stanisław Rydzowski3. Ten ostatni 26 czerwca 1934 r. wystosował do Zarz du Miejskiego w Szadku pismo, w którym pisze, i  „poniewa  cz  członków Komitetu w Szadku ju  nie mieszka, uwa am [...] Komitet za nieistniej cy, wobec tego jako skarbnik składam wymienion  ksi k  składow  w zarz dzie miejskim i prosz  o powołanie nowego Komitetu, który by urzeczywistnił cel zaprojektowany przez pierwszy Komitet”.    Fot. 1 Okładka Ksi eczki Wkładowej nr 1040, na której gromadzono fundusze na budow  pomnika J. Piłsudskiego w Szadku  W nast pstwie tego pisma inicjatyw  przej ł komisarz rz dowy miasta – Tomasz Gl dała. Ju  3 sierpnia 1934 r. wydał postanowienie, w którym przyjmuje do wiadomo ci pismo                                                            3 Stanisław Rydzowski, nauczyciel szkoły powszechnej, wyprowadził si  do Kalisza.  Tadeusz Marszał 214 S. Rydzowskiego i informuje, e postanowił naradzi  si  z pozostałymi w Szadku członkami Komitetu „co do utworzenia nowego Komitetu i posuni cia sprawy naprzód” – w tym celu zwołał zebranie na dzie  3 wrze nia 1934 r. o godz. 17. T. Gl dała udał si  równie  do Banku Spółdzielczego celem naliczenia procentów narosłych od zdeponowanej kwoty. Procenty za lata 1930–1933 naliczono w kwocie 51 zł, skutkiem czego kwota pozostaj ca do dyspozycji Komitetu w sierpniu 1934 r. wynosiła ł cznie 249 zł.  W trakcie odbytego na pocz tku wrze nia zebrania  (z udziałem dotychczasowych członków Komitetu: Feliksa Naremskiego i Czesława Rudeckiego) postanowiono na prezesa Komitetu powoła  Tomasza Gl dał , komisarza rz dowego miasta Szadku, oraz dokooptowa  w jego skład cztery dodatkowe osoby, a mianowicie Jana Kowalskiego, Zygmunta Rosiaka, Jana Nied wieckiego i Zygmunta Suli skiego. Zebrani jednogło nie ustalili, e nale y kontynuowa  dalsz  prac  nad budow  pomnika i postanowili wkrótce zwoła  kolejne zebranie w celu dokonania uzupełniaj cych wyborów wiceprezesa, skarbnika i drugiego członka zarz du Komitetu. Niew tpliw  zach t  do podejmowania kolejnych wysiłków maj cych urzeczywistni  wcze niej podj ty zamiar stanowił fakt przydzielenia przez Tymczasowy Zarz d Miejski w Szadku odpowiedniego placu pod pomnik na Nowym Mie cie, który to plac miał zosta  na koszt miasta uporz dkowany i ogrodzony (rys. 1).  Na podstawie dotychczas odnalezionych dokumentów trudno dokładnie ustali , jakie były dalsze losy tej inicjatywy. Niew tpliwie ukonstytuowany w nowym składzie Komitet Budowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego kontynuował prace, o czym wiadczy kopia listu adresowanego najprawdopodobniej do jednego z członków Komitetu szadkowskiego. List ten został wysłany z Przedborza przez osob , która relacjonuje działania zwi zane z budow  pomnika J. Piłsudskiego w tym mie cie, przesyła zdj cie pomnika wraz z „odr cznym rysunkiem na którym pokazano wszystkie potrzebne wymiary”. Był to pomnik wykonany ze sztucznego marmuru, a dwa najni sze stopnie zrobiono z Pomnik Józefa Piłsudskiego w Szadku 215 piaskowca. Całkowity koszt pomnika przekroczył nieco wst pnie ustalon  z wykonawc  kwot  1700 zł.4  3 MajaStodolnianaParkowaKil iskiegoWilamowskaWarszawskaWil amo wskaNowe PrzatowskaOpłotkiSieradzkaNadrzecznaSenatorskaKo cielnaSzkolnaParczewskaOgrodowaBobowniarz. PichnaPrusinowskaRYNEKPiotrkowskaMiastoŁaska Rys. 1.  Planowane usytuowanie pomnika J. Piłsudskiego na Nowym Mie cie w 1934 r.  Projekt przedborskiego pomnika wykonał „amator”5  i jak pisze nadawca tego listu „co do opinji o pomniku, to jedni, a w tem i architekci twierdz , e jest dobry, drudzy za  mówi , e jest to swego rodzaju wzór jak budowa  nie nale y”. Praktyczne wskazówki dotycz ce samego pomnika jak i niektóre sformułowania tego listu pozwalaj  wnioskowa , i  w Szadku zamierzano postawi  pomnik identyczny lub co najmniej bardzo zbli ony do tego z Przedborza (rys. 2). Czy i jaki wpływ na inicjatyw  budowy pomnika w Szadku miała mier  marszałka J. Piłsudskiego 12 maja 1935 r.?6 Dla                                                           4 Wykonawc  pomnika w Przedborzu była firma Władysław Niedziałek  z Warszawy, przy ul. w. Wincentego 88. 5 Autorem projektu był p.o. burmistrza Przedborza. 6 Ju  w czerwcu 1935 r. wojewoda łódzki Aleksander Hanke-Nowak wystosował do podległych mu jednostek pismo, w którym – w kontek cie powstaj cych w całym kraju inicjatyw budowy gmachów, pomników, popiersi, tablic pami tkowych itp. – zwraca uwag  „na pewne niebezpiecze stwo kryj ce si  Tadeusz Marszał 216 ustalenia dalszych losów tego przedsi wzi cia niezb dna byłaby kwerenda i poszukiwanie kolejnych materiałów archiwalnych (o ile takie si  zachowały).  Rys. 2. Prawdopodobny projekt pomnika J. Piłsudskiego w Szadku (ok.1935 r.)                                                                                                                          w akcji uczczenia pami ci p. Marszałka [...], a mianowicie na niebezpiecze stwo budowy pomników bezwarto ciowych pod wzgl dem estetycznym, szablonowym i wykonanych przez osoby do tego niepowołane i nieprzygotowane” i dlatego poleca ”przedkłada  [...] do zatwierdzenia projekty wszelkiego rodzaju pomników pos gów, figur, tablic pami tkowych, itp. maj cych si  by  wznoszonemi w miejscach publicznych”. Pomnik Józefa Piłsudskiego w Szadku 217 By  mo e równie  w ród mieszka ców Szadku s  osoby maj ce wiedz  o inicjatywie budowy pomnika J. Piłsudskiego  w latach trtyzydziestych ubiegłego wieku. Je li uda si  uzyska  dodatkowe istotne informacje, postaramy si  je opublikowa   w kolejnym numerze „Biuletynu Szadkowskiego”. 

Pomnik Józefa Piłsudskiego w Szadku - niezrealizowany projekt (w 70 rocznicę śmierci marszałka)

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/11089/4239/1/T.Marszal-Pomnik_Pilsudskiego.pdf

Pomnik Józefa Piłsudskiego w Szadku - niezrealizowany projekt (w 70 rocznicę śmierci marszałka)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Pomnik Józefa Piłsudskiego w Szadku - niezrealizowany projekt (w 70 rocznicę śmierci marszałka)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego (University of Lodz Repository)

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w

Biblioteka Nauki - repozytorium artykuÅÃ³w