Wędrówki po literaturze dla dzieci i młodzieży XX-XXI wieku. Studia, szkice interpretacyjne

Abstract

Zebrane w tej książce studia, szkice analityczne i interpretacyjne są wynikiem "wędrówek" po dwudziestowiecznej literaturze dziecięcej i młodzieżowej oraz najnowszej, tzn. powstałej już w XXI wieku. Eksplorują w większości przypadków zagadnienia, twórców i utwory mniej znane, rzadko podejmowane przez badaczy literatury dziecięcej, ale także te kanoniczne, jednak na nowo odczytywane i interpretowane. Monografia dotyczy takich zagadnień, jak: kultura czytelnicza dzieci i młodzieży w międzywojniu (w rozumieniu najszerszym jako zbiór społecznie akceptowanych i wyznaczanych norm dotyczących książki i jej odbioru); recepcja baśni ujmowana w kontekście badań źródłowych nad poradnikami lekturowymi z międzywojnia; twórczość Juliana Tuwima w nowych odsłonach interpretacyjnych i metodologicznych – analizowana przy pomocy kategorii „paidii”; motyw Puszczy Białowieskiej w literaturze dziecięcej i młodzieżowej (od XX do XXI wieku); twórczość pisarek związanych z Białostocczyzną – Małgorzaty Szyszko-Kondej, Zofii Olek-Redlarskiej, Elżbiety Janikowskiej i Agnieszki Suchowierskiej (w tym analiza przewodnika dla dzieci po Białymstoku, autorstwa Katarzyny Kościewicz i Magdaleny Wieremiejuk).Książka wydana ze środków Wydziału Filologicznego UwB, Studiów Podyplomowych Animacji Czytelnictwa, Informacji Naukowej i Bibliotekarstwa – WF UwB oraz Książnicy [email protected] hab. Anna Nosek, prof. UwB – historyk literatury, pracuje na Uniwersytecie w Białymstoku w Kolegium Literaturoznawstwa (Zakład Filologicznych Badań Interdyscyplinarnych); prowadzi badania z zakresu literatury dla dzieci i młodzieży oraz czytelnictwa. Publikowała w monografiach zbiorowych, a także na łamach czasopism, takich jak: „Prace Polonistyczne”, „Przegląd Humanistyczny”, „Linguodidactica”, „Bibliotekarz Podlaski”, „Próby”, „Guliwer”, „Ars Inter Culturas”. Jest redaktorką serii „Bajkowa Książniczka”; autorką krytycznych wydań zbiorów wierszy: Matka, macierzyństwo w poezji Młodej Polski (2007), Podlascy twórcy dzieciom. Wybór wierszy (2009) oraz monografii: „Matko? jak wiele masz twarzy?”. Młodopolskie wiersze o kobiecie w roli matki i doświadczeniu macierzyństwa (2014); W przestrzeniach universum i regio. Wiersze dla dzieci współczesnych pisarzy regionu podlaskiego – interpretacje (2015); Wędrówki po literaturze dla dzieci i młodzieży XX-XXI wieku. Studia, szkice interpretacyjne (2017); Mikołaja Mazanowskiego „Duch puszczy podlaskiej”. Krytyczna edycja. Konteksty interpretacyjne (2019); Sacrum w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, red. A. Nosek, M. Wosnitzka-Kowalska (2021).Uniwersytet w BiałymstokuAndersen H. Ch., Baśnie, Kraków 2004.Andrzejewska J., Badania czytelnictwa w Polsce do 1939 r., „Studia o Książce”, t. 16, Wrocław 1986.Baczyński S., Powieść kryminalna, Kraków-Warszawa 1932.Baluch A., Od ludus do agora. Rozważania o książkach dla dzieci i młodzieży i o sposobach lektury, które wiodą od zabawy do poważnej rozmowy o literaturze, Kraków 2003.Bandura L., Braki naszej literatury dziecięcej, „Przyjaciel Szkoły” 1930.Bauman Z., Konsumowanie życia, przeł. M. Wyrwas-Wiśniewska, Kraków 2009.Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przeł. D. Danek, t. 1, Warszawa 1985.Białek J. Z., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918-1939. Zarys monograficzny. Materiały, Warszawa 1979 (oraz wyd. 1987).Biblioteki dla dzieci w Polsce, Warszawa 1934.Binio J., Miś – zabawka – bohater literacki – wzór wychowawczy, Warszawa 2013.Błażejewicz W., Baśń a dziecko. Dla wychowawców, opiekunów, rodziców, kierowników bibliotek, czytelni i zakładów dziecięcych, Warszawa 1930.Olek-Redlarska Z., Dlaczego mam tyle pytań do świata?, Białystok 2000.Olek-Redlarska Z., I tak już zostanie, Białystok 2004.Olek-Redlarska Z., Niech tak zostanie, Warszawa 2016.Olek-Redlarska Z., Portrety imion dziecięcych, Kraków 1998.Olek-Redlarska Z., Portrety imion dziecięcych, Kraków 2015.Olek-Redlarska Z., Zielone piórko, Kraków 2011.Oppman A., Abecadło polskich dzieci w krajobrazach, Warszawa 1906.Ostasz M., Od Konopnickiej do Kerna. Studium wiersza pajdialnego, Kraków 2008.Ostrowska B., Bohaterski miś, czyli przygody pluszowego niedźwiadka na wojnie: dla dzieci od lat 10 do 100, Londyn 1988, https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/ostrowska-bohaterski-mis.pdf (05.04.2017).Ożóg-Winiarska Z., Przyroda w liryce dla dzieci u schyłku XX wieku, Piotrków Trybunalski 2001.Brett D., Bajki, które leczą, cz. 1, przeł. M. Trzebiatowska, Gdańsk 2005.Papuzińska J., Dziecko w świecie emocji literackich, Warszawa 1996.Papuzińska J., Inicjacje literackie. Problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką, Warszawa 1996.Papuzińska J., Książki, dzieci, biblioteka: z zagadnień upowszechnia czytelnictwa i książki dziecięcej, Warszawa 1992.Papuzińska J., Zatopione królestwo. O polskiej literaturze fantastycznej XX wieku dla dzieci i młodzieży, Łódź 2008.Paszenda J., Choć chwilę dla ducha... Jak nauczyłem się czytać z korzyścią książki i czasopisma?, Poznań 1936.Patkowski A., Rola oświaty pozaszkolnej w ustroju szkolnictwa, w: Trzeci Kongres Pedagogiczny Związku Nauczycielstwa Polskiego we Lwowie, Warszawa 1934.Piotrowska E., Wrocław. Zwiedzaj z nami krasnalami, Warszawa 2012.Pirożyński M., Co czytać? Poradnik dla czytających książki. Beletrystyka, Kraków 1932.Piwiński L., Powieść, „Rocznik Literacki” 1932.Podlascy twórcy dzieciom. Wybór wierszy, wybór, opracowanie i wstęp A. Nosek, Białystok 2009.Buczyńska-Garewicz H., Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni, Kraków 2006.Pol W., Obrazy z życia natury. Seria I (Północny wschód Europy), Kraków 1869.Pritchard F. H., Books and Reader, London 1931.Przyjemski F., Co i jak czytamy, a co i jak czytać należy? Odczyt wygłoszony na walnym zebraniu T. C. L. w Toruniu dnia 13 marca 1922 r., Toruń 1922.Puszcza Białowieska w pracach przyrodników 1721–1831, red. P. Daszkiewicz, B. Jędrzejewska, T. Samojlik, Warszawa 2004.Puszcza Białowieska w pracach przyrodników i podróżników 1831–1863, red. P. Daszkiewicz, T. Samojlik, B. Jędrzejewska, Białowieża 2012.Radlińska H., Gutry M., Grosglikowa B., Czytelnictwo dzieci i młodzieży. Referaty wygłoszone na II Polskim Kongresie Pedagogicznym w Wilnie, Warszawa 1932.Radlińska H., Książka wśród ludzi, Warszawa 2003, (I wyd. 1929).Różewicz T., Matka odchodzi, Wrocław 2000.Rzadkowolska M., Czytelnictwo powieści w opiniach środowisk katolickich II Rzeczypospolitej, Łódź 2003.Samojlik T., Żubr Pompik. Kolory jesieni i pozostałe historie, Kraków 2011.Budrewicz Z., Lekcje polskiego krajobrazu. Międzywojenna proza podróżnicza dla młodzieży, Kraków 2013.Samojlik T., Żubr Żorż, Białowieża 2010.Sidoruk E., Groteska w poezji Dwudziestolecia. Leśmian – Tuwim – Gałczyński, Białystok 2004.Siek J., Jeleń z Łomży, [Łomża, 2010].Skarżyńska J., Jak czytać książki i gazety? Instrukcja dla samouków i kółek kształcenia, Warszawa 1934.Skoczylas L., Kinoteatr, nowy wróg młodzieży, Lwów 1918.Skoczylas L., Lektura powieści w szkole średniej, Lwów 1914.Skotnicka G., Znaczenie baśni regionalnych na przykładzie tekstów o morzu i wybrzeżu, w: Baśń i dziecko, wstęp, wybór i oprac. H. Skrobiszewska, Warszawa 1978.Słońska I., Dzieci i książki, Warszawa 1959.Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, pod red. B. Tylickiej i G. Leszczyńskiego, Wrocław 2002.Spis książek poleconych do bibliotek szkolnych przez Komisję Oceny Książek do Czytania dla Młodzieży Szkolnej przy Ministerstwie Wyznań Religijnych I Oświecenia Publicznego w latach od 1923 do 1928 włącznie, Warszawa 1929.Bursztyńska H., Z zagadnień publicystyki literackiej Józefa Ignacego Kraszewskiego w okresie drezdeńskim, w: Józef Ignacy Kraszewski. Twórczość i recepcja, pod red. L. Ludorowskiego, Lublin 1995.Spis książek poleconych do bibliotek szkolnych, Warszawa 1929.Starowieyska-Morstinowa Z., Twoje i moje dzieciństwo, Lwów 1939.Suchowierska A., Mat i świat, Warszawa 2015.Szererowa A., Nerwowość u dzieci powodem samobójstw, „Opieka nad Dzieckiem” 1923, nr 3.Szuman S., Wpływ bajki na psychikę dziecka, „Szkoła Powszechna” 1928, nr 1, 2, przedr. w: tegoż, Wybór pism estetycznych, Kraków 2008.Szyszko-Kondej M., Gdzie ucieka czas taty? i inne ważne pytania w opowiadaniach, Warszawa 2011.Szyszko-Kondej M., O czym skrzypi szuflada? O czym mruczy piec?, Białystok 1983.Szyszko-Kondej M., Sejf z milionem w środku, czyli bestseller III b, Warszawa 2008.Szyszkowski W., Co czytać z dziećmi w szkołach powszechnych?, „Polonista” 1930.Śniadecki J., O fizycznym wychowaniu dzieci, przedr. fragment w: I. Kaniowska-Lewańska, Literatura dla dzieci i młodzieży do roku 1864. Zarys rozwoju. Wybór materiałów, Warszawa 1973.Bystroń J. S., Człowiek i książka, wyd. 3, Warszawa 2003.Tatarczyk W., Puszcza Białowieska w literaturze pięknej, Białystok 1991.Tuan Yi-Fu, Przestrzeń i miejsce, przeł. A. Morawińska, wstępem opatrzył K. Wojciechowski, Warszawa 1987.Tuwim J., Najpiękniejszy przekład, „Przekrój 1948, nr 158.Tuwim J., Pisma prozą, oprac. J. Stradecki, Warszawa 1964.Tuwim J., Wiersze zebrane, t. 2, oprac. A. Kowalczykowa, Warszawa 1971.Umiński W., Sienkiewicz jako pisarz dla młodzieży, przedr. w: K. Kuliczkowska, Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1864-1918. Zarys monograficzny, materiały, Warszawa 1981.Ungeheuer-Gołąb A., Przewodnik po Krakowie – książeczka dla dzieci i rodziców, w: Kraków mityczny. Motywy, wątki, obrazy w utworach dla dzieci i młodzieży, red. A. Baluch, M. Chrobak, M. Rogoż, Kraków 2009.W kręgu kultury czytelniczej dzieci i młodzieży, red. M. Antczak, A. Walczak-Niewiadomska Łódź-Warszawa 2015.Wajrak A., Przewodnik prawdziwych tropicieli. Jesień, Warszawa 2011.Waksmund R., Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (tematy – gatunki – konteksty), Wrocław 2000.Bystroń J. S., Publiczność literacka, Warszawa 1938.Wasowski J., Światło intelektu, Warszawa 1924.Wojciechowski J., Czytelnictwo, Kraków 2000.Wright A., Storytelling with children, Oxford 1996.Wspomnienia o Julianie Tuwimie, red. W. Jedlicka i M. Toporowski, Warszawa 1963.Zając M., Promocja książki dziecięcej: podręcznik akademicki, Warszawa 2000.Zapomnianych tajemnic czar. Legendy, podania, opowieści okolic Puszczy Białowieskiej, red. N. Gierasimiuk, Hajnówka 2006.Zdanowicz A., Unormować czytanie. O poradnikach lekturowych przełomu XIX i XX wieku, w: Komunikowanie i komunikacja na ziemiach polskich w latach 1795-1918, red. K. Stępnik, M. Ratajewski, Lublin 2008.Ziółkowska-Sobecka M., Świat dziecka w poezji Juliana Tuwima, „Wychowanie w Przedszkolu” 1994, nr 10.Żabińska A., Jak białowieskie rysice zostały warszawiankami, Warszawa 1936.Żurakowski B., W świecie poezji dla dzieci, Kraków 1999.Caillois R., Żywioł i ład, przeł. A. Tatarkiewicz, Warszawa 1973.Chełmecki J., O sposobie korzystania z czytania książek, Kraków 1862.Cieślikowski J., Wielka zabawa: folklor dziecięcy, wyobraźnia dziecka, wiersze dla dzieci, Wrocław 1985.Czerwińska-Rydel A., Szczecin: przewodnik dla dzieci, Szczecin 2013.Czukowski K., Od dwóch do pięciu, tł. i oprac. W. Woroszylski, Warszawa 1962.Dawid J. W., O zarazie moralnej. Studium psychologiczno-społeczne, Warszawa 1886.Dębicki Z., Książka i człowiek. Wydanie drugie, Kraków 1923 (wyd. I w 1916 r.).Do wychowawców, rodziców, nauczycieli, Warszawa 1934.Dudko B., Wilczek Milczek, Białowieża 2014.Duszyńska J., Cudaczek-Wyśmiewaczek, Wrocław 2014.Dyakowski B., Z Puszczy Białowieskiej, Warszawa 1908 (oraz wydanie poszerzone z 1926).Dygasiński A., Krytyczny katalog książek dla dzieci i młodzieży, Warszawa 1884.Dziecko i baśnie świata w kontekście wczesnej edukacji, red. U. Chęcińska, Szczecin 2016.Encyklopedia Puszczy Białowieskiej, http://www.encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu/index.php?dzial=haslo&id=536 (03.01.2016).Frycie S., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945–1970, t. 2, Warszawa 1990.Gloger Z., Białowieża, Warszawa 1907.Górski A., Na nowym progu, wyd. 2, Lwów 1923.Grabowski S., Wiersze dla dzieci Juliana Tuwima 1919–1953, „Poezja i Dziecko” 2003, nr 3.Grzywo-Dąbrowska M., Samobójstwa młodzieży. (Dokończenie), „Życie Dziecka” 1932, nr 8-9.Gwadera M., Z mroku ku jasności. Cierpienie i śmierć we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży, w: Literatura dla dzieci i młodzieży (po roku 1980), red. K. Heska-Kwaśniewicz, Katowice 2008.Hajduk M., Białowieskie opowieści, Białystok 1990.Hazard P., Książki, dzieci i dorośli, tł. I. Słońska, Warszawa 1963.Ippoldt J., Jak młodzież naszą zachęcić do czytania?, Lwów-Warszawa 1932.Jak zorganizować i przeprowadzić konkurs dobrego czytania książki?, Warszawa 1937.Janikowska E., Dziura w płocie, Białystok 2016.Janikowska E., Franek-Bałaganek i inne bajki, Białystok 2012.Janikowska E., Kwiatek pięciopłatek, Białystok 2017.Janikowska E., Madzia i Jacek, Białystok 2014.Janikowska E., Magiczne opowieści misia Teodora, Białystok 2010.Janikowska E., Piesek królewny Malwinki, Białystok 2007.Janikowska E., Prawdziwy książę, Białystok 2014.Janikowska E., Trzy miecze i inne bajki, Białystok 2012.Janikowska E., W krainie Elfów i inne bajki, Białystok 2012.Janikowska E., Wróbelek Maciuś w Afryce i inne bajki, Białystok 2007.Janikowska E., Teśniarz J., Bajka o jabłuszku i inne bajki, Białystok 2012.Józefowicz A., Oswajanie z przemijaniem – temat śmierci we współczesnej literaturze dla dzieci. Terapeutyczne walory wybranych powieści, „Dziecko Krzywdzone. Teoria – Badania – Praktyka” 2017, nr 3.Karpiński T., Niedobra lektura, „Biblioteka Spraw i Zagadnień Narodowych Polskich” 1935, nr 1.Katalog książek naukowych nabytych w roku 1934, Białystok 1935.Katalog biblioteki wzorcowej dla dzieci i młodzieży, oprac. J. Filipkowska-Szemplińska i M. Gutry, z przedm. H. Radlińskiej, Warszawa 1927.Klęsk A., Szkodliwy wpływ lektury na młodzież, „Opieka nad Dzieckiem” 1923, nr 6.Kobryńczuk F., Białowieski skrzat królewski, red. T. Zaniewska, Białystok 1999.Konończuk E., Podlaska lokalność w narracjach socjologicznych, magicznych i satyrycznych, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” 2012, nr 3.Konopnicka M., Utwory dla dzieci, t. 3, wybór i opracowanie J. Z. Białek, Warszawa 1988.Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 1990.Kostecka W., Baśń postmodernistyczna – przeobrażenia gatunku: intertekstualne gry z tradycją literacką, Warszawa 2014.Kościewicz K., Wieremiejuk M., Spacer z Kawelinem. Przewodnik dla dzieci po Białymstoku, Białystok 2014, http://malybialystok.pl/przewodnik/ (01.08.2017).Kozłowski W. M., Co i jak czytać?. Wykształcenie samego siebie i czytelnictwo metodyczne, wyd. 5, Warszawa 1926.Kozłowski W. M., Jak czytać utwory piękna? Literatura piękna jako źródło wykształcenia, Warszawa 1909.Kraszewski J. I., Kronika zagraniczna, „Tygodnik Ilustrowany” 1869, nr 74.Kraszewski J. I., List z Magdeburga, „Świt” 1884, nr 17, przedr. w: Kraszewski o powieściopisarzach i powieści. Zbiór wypowiedzi teoretycznych i krytycznych, oprac. S. Burkot, Warszawa 1962.Kreutz M., Kształcenie charakteru. Wskazówki praktyczne, Warszawa 1946.Króliński K., O książce dziecka, Stanisławów 1927.Kuchta J., Książka zakazana jako przedmiot zainteresowań młodzieży w okresie dojrzewania, Warszawa 1934.Kuliczkowska K., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1864–1918. Zarys monograficzny. Materiały, Warszawa 1981.Kulik M., Portrety dzieci, „Guliwer” 1999, nr 2.Lam S., O książce wiernej towarzyszce człowieka, Lwów 1917.Langer H., Booktalking może przygotować każdy – rady dla początkujących gawędziarzy, „Poradnik Bibliotekarza” 2004 , nr 10.Lechicki Cz., Przewodnik po beletrystyce, Poznań 1935.Leszczyński G., hasło: Dyakowski Bohdan, w: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. B. Tylicka i G. Leszczyński, Wrocław 2002.Leszczyński G., Książki pierwsze. Książki ostatnie? Literatura dla dzieci i młodzieży wobec wyzwań nowoczesności, Warszawa 2012.Lewandowicz-Nosal G., Biblioteki dla dzieci wczoraj i dziś. Poradnik, Warszawa 2008.Lippoman T., Legendy Podlasia, Białystok 2008.Mazanowski M., Duch puszczy podlaskiej. Powieść z niedawnej przeszłości dla młodzieży, Warszawa 1924.Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań 2002.Molicka M., Biblioterapia i bajkoterapia: rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie, Poznań 2011.Mortkowiczowa J., Sporty, kino, radio a... dobra książka. Pogadanka dla młodzieży, Warszawa 1927.Moszczeńska I., Źródło siły i szczęścia, Warszawa 1927.Niesporek-Szamburska B., Baśń, w: Literatura dla dzieci i młodzieży (po roku 1980), [t. 1], red. K. Heska-Kwaśniewicz, Katowice 2008.Nosek A., Dlaczego dzieci powinny czytać baśni, dlaczego nie powinny? (na przykładzie tekstów poradnikowych z międzywojnia), w: Dziecko i baśnie świata w kontekście wczesnej edukacji, red. U. Chęcińska, Szczecin 2016.Nosek A., O „złych” czytelnikach („garść” uwag i przykładów z międzywojennych poradników czytelniczych), „Bibliotekarz Podlaski” 2011, nr 22.Nosek A., Oczyma dziecka. O twórczości Małgorzaty Szyszko-Kondej, „Guliwer” 2014, nr 4.Nosek A., Potrzeby i problemy dzieci w twórczości Małgorzaty Szyszko-Kondej, w: (Przed)szkolne spotkania z lekturą, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, przy współpracy A. Zok-Smoły, Katowice 2015.Nosek A., Puszcza Białowieska w literaturze dla dzieci i młodzieży do okresu międzywojnia – zarys historii motywu, „Bibliotekarz Podlaski” 2016 nr 2.Nosek A., Puszcza Białowieska w literaturze dziecięcej przełomu XX i XXI wieku, „Ars Inter Culturas” 2016 nr 5.Nosek A., Spacer z Kawelinem po Białymstoku, „Guliwer” 2015, nr 4.Nosek A., W kręgu problemów współczesności. Mat i świat Agnieszki Suchowierskiej, „Guliwer” 2017, nr 4.Nosek A., W poetyckim świecie Zofii Olek-Redlarskiej, „Guliwer” 2014, nr 4.Nosek A., W przestrzeniach universum i regio. Wiersze dla dzieci współczesnych pisarzy regionu podlaskiego – interpretacje, Białystok 2015.Nosek A., Wzory i antywzory postaw i zachowań czytelniczych młodego odbiorcy w świetle wybranych polskich poradników z okresu międzywojennego, w: Czytanie – czytelnictwo – czytelnik, red. A. Żbikowska-Migoń, przy współudziale A. Łuszpak, Wrocław 2011.Nosek A., Zalecenia dotyczące czytania książek beletrystycznych w polskich poradnikach czytelniczych z międzywojnia, w: „Linguodidactica” 2012, t. 16.Nosek A., „Źródło siły i szczęścia”. Pochwały książki, pożytki płynące z lektury na kartach polskich poradników czytelniczych z dwudziestolecia międzywojennego, „Przegląd Humanistyczny” 2011.O miłości, poszanowaniu książek. Plan pogadanki szkolnej z okazji Święta Książki, Warszawa 1926.Olek-Redlarska Z., Chmurki i humorki, Warszawa 2016.121