Tekst jest odpowiedzią na recenzję książki Język polski w szesnastowiecznych księgach miejskich Knyszyna, autorstwa Marty Piszczatowskiej

Kuryłowicz, Beata

Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku (University of Bialystok Repository)

Polemika z Martą Piszczatowską, autorką recenzji monografii Język polski wszesnastowiecznych księgach miejskich Knyszyna, autorstwa Beaty KuryłowiczW „Studiach Podlaskich” z 2010 roku ukazała się recenzja mojej książki Język polskiw szesnastowiecznych księgach miejskich Knyszyna, napisana przez młodą adeptkę nauki, M.Piszczatowską. Autorka postanowiła poddać krytyce pozycję, której – zaznaczam to z pełnąświadomością – nie przeczytała.  Jak widać, można napisać krytyczną opinię na podstawieokładki i spisu treści. Skąd ten wniosek? Już wyjaśniam. Merytorycznej części pracy, liczącej255  stron,  M.  Piszczatowska  poświęciła  dokładnie  15  wersów,  jeden  akapit,  w  którymwyliczyła (dosłownie) rozdziały i podrozdziały.  Co prawda, w drugim akapicie kontynuujewypowiedź  na  temat  zawartości  monografii,  ale  w  zasadzie  są  to  delikatnie  rozwiniętepowtórzenia (jedno zdanie niemal w całości), opatrzone komentarzem oceniającym.  Niemaltyle samo miejsca autorka przeznaczyła na przedstawienie historii Knyszyna i podkreśleniezasług  swojego  promotora  dla  badań  nad  przedmiotowym  tematem.  Jednym  słowem,zasadniczy zrąb pracy, która uzyskała bardzo dobre opinie specjalistów w zakresie historiijęzyka (i w przewodzie doktorskim, i habilitacyjnym), nie spotkał się z zainteresowaniem M.Piszczatowskiej. Być może dlatego, że jest ona historykiem i ten aspekt książki stał się, z jejpunktu  widzenia,  najważniejszy.  Nie  przeszkodziło  to  jednak  autorce  recenzji  postawićzarzutu, jakoby praca została napisana na podstawie druków, a nie rękopisów. Jest to zarzuttyleż  śmieszny,  co  absurdalny.  Pierwsze  zdanie  książki Podstawę  materiałową  niniejszejpracy  stanowią  rękopiśmienne księgi  miejskie  Knyszyna,  które  znajdują  się  w ArchiwumGłównym Akt  Dawnych  w  Warszawie (s.  11)  wyjaśnia,  że  analizie  został  poddany  językrękopisów.  Czy M. Piszczatowska nie przeczytała nawet tego fragmentu, czy też świadomiewprowadza  w  błąd  potencjalnych  czytelników?  W  ostatnim  akapicie  recenzji  konstatuje:Niestety,  autorka  nie  sprostała  oryginałom  ksiąg  miejskich,  korzystała  tylko  z  wydaniaopracowanego przez J. Maroszka, co widać przy czytaniu tej pracy (s. 457). Sformułowanie„co  widać  przy  czytaniu  tej  pracy”,  notabene  bardzo  nieprofesjonalne  i  daleceniewystarczające,  jest  jedynym  argumentem  mającym  świadczyć  o  tym,  że  badaniapolszczyzny  szesnastowiecznego  Knyszyna  prowadzono  na  podstawie  druków.  Czuję  sięzatem  w  obowiązku  dowieść,  że  jest  to  sprzeczne  ze  stanem  faktycznym.  Zacznę  odargumentu najsłabszego, a mianowicie od niekonsekwencji M. Piszczatowskiej, która gubi sięw  swoich  wywodach  i  wpada  w  zastawione  przez  siebie  pułapki.  Po  pierwsze,  skororzeczywisty obraz mogą przedstawić tylko oryginale księgi miejskie – jak podkreśla na s. 4561– skąd konkluzja:  Praca ta,  choć niewielka objętościowo,  daje czytelnikowi  bogaty obrazjęzyka, który był używany w Knyszynie w XVI w. (s. 456)  oraz recenzowana praca stanowiwartościowy i potrzebny materiał do badań nad polszczyzną szesnastego wieku (s. 457). Jeżelimoja  praca  przedstawia  fałszywy  obraz  szesnastowiecznej  polszczyzny  Knyszyna,  to  niemoże jednocześnie zawierać bogatego obrazu i wartościowego materiału. Po drugie, sama autorka wskazuje rozdział  książki,  który poświęcony jest grafice iortografii.  Czy  można  ten  poziom  języka  opisać  na  podstawie  druku?  Autorka  nie  jestfilologiem, ale  tak elementarną wiedzę powinna posiadać.  Jeżeli  dotąd jej  nie zdobyła,  tobraki w edukacji warto szybko nadrobić, choćby po to, by w przyszłości nie pisać tekstów,które  obnażą  niekompetencję  i  braki  warsztatowe.  Przytoczę  tu  fragment  recenzowanejmonografii  jako  dowód,  że  charakterystyka  grafiki  i  ortografii  nie  jest  możliwa  przywykorzystaniu druków, a bazą źródłową analizy były rękopisy:Zapis  samogłosek  nosowych  ę ,  ǫ także charakteryzuje się dużą niestabilnością.Samogłoska  ę oddawana jest  przez  ę,  ą,  e,  a,  r,  ęn,  en,  em,  an,  rn,  ąn,  np.:  Przisięznem(przysiężnym)  214,  maiętnosć (majętność) 215v,  ,  mąβą  (męża)  49v,  czą∫cz (część) 90,  zurzedu (z urzędu) 16, pow∫thepneÿ (po wstępnej) 16, w kxirgach (w księgach) 1, mirza (męża)2, ∫∫ir (się) 1, ∫lugir (sługę) 2v, czia∫cz (część) 2v, mazrm (mężem) 4, ręncznik (ręcznik) 214,bęndzie (będzie) 214,  urzendu (urzędu) 22,  przipendzony (przypędzony)  52,  czen∫cz  (część)228,   gembe (gębę) 232v,  Zaręmbaczoweŋ (Zarębaczowej) 215v,  gęmbę  (gębę) 216v,  banda(będę) 5v,  ziancz (zięć) 103v,  brndacz (będąc)  11,  prziprndzon (przypędzon) 34v,  rąnczỷlỷ(ręczyli) 87v (s. 18).M. Piszczatowska może porównać przywołane przykłady z drukami przygotowanymi przez J.Maroszka, by się przekonać, jak dużym nadużyciem są jej wnioski.Ostatni  argument  dotyczy  opracowania  J.  Maroszka,  które  budzi  wątpliwości  izastrzeżenia. Publikację charakteryzują liczne błędy, pominięcia, przeinaczenia, zmiany, któremają wpływ nie tylko na gramatyczną warstwę tekstu, ale także tkankę semantyczną i senswypowiedzi.  M.  Piszczatowska  wszystkie  te  przekształcenia  eufemistycznie  nazywa„uproszczeniem” języka (s. 476).  Znam zjawisko upraszczania pisowni,  jednak w pracachjęzykoznawczych  stosowane jest  ono w innym znaczeniu  niż  to,  które zaprezentowali  M.Piszczatowska i J. Maroszek. By nie być gołosłowną, zacytuję kilka przykładów z publikacjiJ.  Maroszka,  które  zestawię  z  odpowiednimi  fragmentami  rękopisów,  by  można  się  byłoprzekonać,  czy  tak  wydany  tekst  może  stanowić  podstawę  jakichkolwiek  badań.  Stosujęoczywiście  pisownię  uproszczoną,  ale  nie  przeinaczoną,  w moim przekonaniu  oba  słowaznaczą jednak co innego.2Zacznijmy od różnic gramatycznych, które mają zasadnicze znaczenie z perspektywyopisu szesnastowiecznej polszczyzny. W rękopisie na karcie 8v występuje: k tej sukniej,  odtej sukniej – w tekście J. Maroszka mamy: k tej sukni, od tej sukni. Na karcie 216: woźnicewielmożnego JMci pana... – U J. Maroszka: woźnicy wielmożnego JMci pana... Na karcie 9:Urząd złożył rok prawa obiema stronoma...  – u J. Maroszka: Urząd złożył rok prawa obiemastronią... Na karcie 102: winien półtory kopy za koń – u J. Maroszka: winien półtory kopy zakonia.  Na  karcie  8:  Urząd  wyrozumiawszy  ty rzeczy  niepoczciwe założyli  zakład –  u  J.Maroszka: Urząd wyrozumiawszy tej rzeczy niepoczciwe[j] założyli zakłat. Na karcie 8v: Alebył początek wszystek tego Awriła – u J. Maroszka: Ale był początek wszystkiego Awriła. Nakarcie 1v:  postawić  tu przed urzędem – u J. Maroszka:  postawić  tego przed urzędem.  Nakarcie 7: u którego ją [krowę] kupili – u J. Maroszka: u którego ich kupili. Różnice leksykalne –  na karcie 1v: tedy wszystki utraty i powinnowastwa powinowatastrona ma płacić –  u  J.  Maroszka:  tedy  wszystki  uchwały i  powinnowastwa powinowatastrona ma płacić. Na karcie 7:  żaliował się na Marcina na Rimkowicz na swego szurzina opiosak – u J. Maroszka: żaliował się na Marcina na Rimkowicz, na swego swegrza o piosak(słowo swegrza J. Maroszek opatrzył nawet przypisem objaśniającym szwagra). Różnice wynikające z pominięcia fragmentu tekstu: na karcie 6v:  I kinieli  się obiestronie do świadków i do tego gospodarza u którego jego jednał i do swoich towarzyszów... –u J. Maroszka: I kinieli [s] się obie stronie do światków i do swoich towarzyszów... Na karcie103:  i kupili tamo 30 solanek chmielu  i 4, a kupiwszy ten Stanisław Dupik  wespołek z temKalutą dał jemu Stanisłwa Dupik kociełek za jego pracę – u J. Maroszka: i kupili tamo 30solanek chmielu, a kupiwszy ten Stanisław Dupik koczelek za jego pracę. Zastanawia tu zapiskoczelek.  Skoro  zastosowano  uproszczoną  pisownię,  dlaczego  nie  kociełek.  Archaicznychform w publikacji J. Maroszka jest dużo więcej, np. wyżej przywołane  obie stronie, trudnowięc doszukać się tu jakiejś zasady, poza kaprysem autora wydania, który raz stosował formęstarą,  innym  razem  współczesną.  W  obliczu  wprowadzonych  zmian  tym  bardziej  trudnouznać za prawdziwy argument, jakoby chodziło wydawcy o uproszczenie języka. Różnice powodujące zmianę sensu: na karcie 9:  A w tym pan podstarości i z panywespołek ostawili prawego tego Trojana według niestania roku tego to Macieja Jurkowicza –u J. Maroszka:  A w tym pan podstarości i z pany wespołek ostawili prawego tego Trojana,według niestania tego do Macieja Jurkowicza, wolnym. Na karcie 216: Niech jeno przyjdziegmiński sam ujrzę jako weźmie – u J. Maroszka: Niech jeno przyjdzie gmiński sam u jego jakoweźmie.3Przywołałam zaledwie kilkanaście przykładów, ale rozbieżności jest znacznie więcej,w zasadzie każda strona w nie obfituje. Można by napisać osobny artykuł na temat stosunkuwydawcy do oryginalnych dokumentów knyszyńskich, do czego zresztą mnie zachęcano, aczego nie zrobiłam z powodów, o których nie chcę tu pisać. Być może był to błąd. W kontekście przywołanych różnic między rękopisami a drukami rodzi się pytanie,kto  tak  naprawdę  nie  sprostał  wyzwaniu,  jakim  okazały  się  oryginały  ksiąg  miejskichKnyszyna. Kolejny zarzut postawiony przez M. Piszczatowską dotyczy obszaru badań. Autorkarecenzji ubolewa nad faktem, że analizie poddano tylko księgi z lat  1553–1580, że zabrakłoinnych  materiałów,  wcześniejszych  i  późniejszych  (siedemnasto-,  osiemnasto-,  a  nawetdwudziestowiecznych),  które  „ogromnie  wzbogaciłyby  pracę”.  Stwierdza  jednocześnie,  żeobraz  języka,  który   wyłania  się  z  monografii  jest  bogaty.  Rozumiem,  że  uwzględnienieźródeł obejmujących kilka kolejnych stuleci uczyniłoby ten obraz jeszcze bogatszym, a nawetnajbogatszym, przy uwzględnieniu materiałów zgromadzonych przez Cz. Kudzinowskiego. Ana poważnie, M. Piszczatowska tak się zagalopowała w swojej krytyce, że odebrała autorcemonografii prawo do samodzielnego wytyczenia pola badań. Udostępniony przez J. Maroszkamateriał  był  na  tyle  obszerny,  że  pozwolił  przedstawić  pełny  obraz  szesnastowiecznejodmiany polszczyzny typu północno-wschodniego. Poza tym sam J. Maroszek wydał właśniete teksty, a zatem musiały także z jego punktu widzenia przedstawiać wartość. Ostatni  punkt  poddany krytyce  w recenzji  wiąże się  właśnie z  J.  Maroszkiem.  M.Piszczatowska stwierdza: „Niedopuszczalny jest brak w bibliografii najważniejszej pozycji, na podstawie której powstałata praca,  czyli  Akta albo sprawy sądów miasta knyszyńskiego 1553–1580,  t.  I,  opracował J.Maroszek, Białystok 1999. Czytelnik może odnieść wrażenie, iż autorka pominęła pracę, którabyła jej podstawą badawczą i która posłużyła do napisania omawianej pozycji” (s. 457). Powyższe  dwa  zdania  wprowadzają  czytelnika  w  błąd.  Po  pierwsze,  książka  nie  zostałanapisana na podstawie wydania drukowanego, co łatwo było udowodnić, wykazując licznerozbieżności, dyskwalifikujące, niestety, publikację wydaną przez J. Maroszka jako materiałdo badań językowych. Po drugie, czytelnik monografii nie odniesie wrażenia, że opracowanieJ. Maroszka zostało pominięte, ponieważ na pierwszej stronie Uwag wstępnych, przywołuję tępozycję i opatruję stosownym przypisem. Niesmak budzi styl, w jakim został przedstawiony zarzut, sugerujący, że jest to ocenaco najmniej dorobku w przewodzie habilitacyjnym,  a nie zwykła recenzja,  napisana przez4osobę  niekompetentną  i  nieprzygotowaną  do  mierzenia  się  z  problematyką  językową,zwłaszcza w aspekcie diachronicznym. Cała recenzja została zresztą napisana mało ciekawymjęzykiem, liczne powtórzenia, błędy stylistyczne, skróty myślowe nie zachęcają do lekturykolejnych tekstów M. Piszczatowskiej. Na koniec pozostaje tylko żywić nadzieję, że przyszłe prace doktorantki J. Maroszkanie będą pozbawione rzetelności i wierności faktom.Beata Kuryłowicz5

Polemika z Martą Piszczatowską, autorką recenzji monografii Język polski w szesnastowiecznych księgach miejskich Knyszyna, autorstwa Beaty Kuryłowicz

https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/1372/1/polemika.pdf

Polemika z Martą Piszczatowską, autorką recenzji monografii Język polski w szesnastowiecznych księgach miejskich Knyszyna, autorstwa Beaty Kuryłowicz

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku (University of Bialystok Repository)