Artykuł zawiera przegląd wybranych projektów sztucznej twórczości w dziedzinie literatury.
Zdefiniowana została sztuczna twórczość oraz aspekty prawne w zakresie prawa autorskiego i praw pokrewnych

Janczulewicz, Katarzyna

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ

             Title: Bajki robotów : przegląd wybranych projektów generujących sztuczną literaturę  Author: Katarzyna Janczulewicz  Citation style: Janczulewicz Katarzyna. (2015). Bajki robotów : przegląd wybranych projektów generujących sztuczną literaturę. "Biuletyn EBIB" (Nr 6 (159), (2015), s.1-9).  Biuletyn EBIB, nr 6 (159)/2015, Czytelnictwo inaczejArtykułyKatarzyna JanczulewiczInstytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Śląskik.janczulewicz@gmail.comBajki robotów. Przegląd wybranych projektów generujących sztuczną literaturęStreszczenie: Artykuł zawiera przegląd wybranych projektów sztucznej twórczości  w dziedzinie literatury.Zdefiniowana została sztuczna twórczość oraz aspekty prawne w zakresie prawa autorskiego i praw pokrew-nych.Słowa kluczowe: Hitch Haiku, Leśmianator, Moral Storytelling System, @Pentametron, Poeta, sztuczna in-teligencja, sztuczna literatura, TransProseWiek XXI ma być wiekiem zaawansowanej technologii i sztucznej inteligencji, która znajdujezastosowanie  w  coraz  liczniejszych  dziedzinach  życia  społecznego.  Powoli  człowiekprzyzwyczaja się do zautomatyzowania kolejnych dziedzin życia  i  korzystania z ułatwień,które daje nowoczesna technologia. Wśród pojawiających się pytań o cienką granicę po-między technologią a realnością trudno znaleźć jedną odpowiedź. Technologia w nauce jest jej  nieodzownym elementem i nikt nie kwestionuje nie tylko jejzasług, ale też zasadności i ugruntowanego miejsca. Coraz częściej także sztuczna inteli-gencja stara się  dorównać człowiekowi  w dziedzinie,  która do tej  pory stanowiła  jedynieludzką przestrzeń — w sztuce. To, co Stanisław Lem opisywał jako science — fiction, powolistaje się otaczającą rzeczywistością. Kiedy sztuczny poeta na zawołanie generował wiersze,wypychając zasłużonego wieszcza z piedestału twórczości, chyba nikt nie przypuszczał, żetechnologia będzie w stanie konkurować z ludzką twórczością: Po niedługim czasie doszedłdo takiej wprawy, że jednym, drugim sonetem zwalał z nóg zasłużonego wieszcza. I to byłonajgorsze chyba, okazało się bowiem, iż z zapasów wychodzą cało tylko grafomani, którzy,jak wiadomo, nie odróżniają wierszy dobrych od złych; uchodzili więc bezkarnie i tylko jedenzłamał raz nogę, potknąwszy się u wyjścia o wielki epicki poemat Elektrybałta1. Sztuczna twórczość to dziedzina sztucznej inteligencji, która wykorzystuje odpowiednio za-programowane algorytmy generujące wybrany rodzaj  twórczości,  np.  poezję,  utwory mu-zyczne czy malarskie. Sztuczna literatura znalazła zastosowanie dzięki zastosowaniu języ-koznawstwa matematycznego oraz słowników tematycznych (np. wyrazów bliskoznacznych)w postaci baz danych, które po statystycznej analizie wprowadzonych danych generują tekstzmierzający do spełnienia oczekiwań czytelnika.Sztuczna twórczość a ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnychNajważniejszym aktem prawnym regulującym status twórczości jest Ustawa z dnia 4 lutego1994 r.  o prawie autorskim i  prawach pokrewnych,  która definiuje  cechy wytworu umoż-1 LEM, S. Cyberiada. W: LIB.MLM.RU [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://lib.mlm.ru/pl_stanilaw_lem_cyberiada.htm. 1Biuletyn EBIB, nr 6 (159)/2015, Czytelnictwo inaczejArtykułyliwiające uznanie go za utwór oraz otoczenie go ochroną prawną. Wartość artystyczna czymaterialna nie ma znaczenia, gdyż ochronę prawną zyskuje  każdy przejaw działalnościtwórczej  o indywidualnym charakterze,  ustalony w jakiejkolwiek  postaci,  niezależnie  odwartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia2. Dzieło musi mieć trzy podstawowe cechy:być rezultatem pracy człowieka, mieć indywidualny charakter oraz być przejawem działal-ności twórczej3. W przypadku sztucznej twórczości brakuje pierwszego elementu: nie jest ona przejawempracy ludzkiej, stąd wygenerowanym tworom nie można dać statusu utworu czy dzieła, a  topowoduje, że nie przysługuje im ochrona prawna. Chroniony prawem autorskim jest jedy-nie program — algorytm generujący sztuczną twórczość, a nie poszczególne teksty wycho-dzące spod pióra maszyny. W artykule zostaną przedstawione wybrane programy generu-jące sztuczną literaturę.LeśmianatorZasoby  bibliotek  cyfrowych  można  kreatywnie  wykorzystywać.  Kanon  literacki  jestwdzięcznym materiałem do generowania nowych utworów. Umożliwia to program Leśmia-nator4, stworzony przez Radosława Czajkę, programistę Wolnych Lektur. Cechą wyróżnia-jącą program od innych podobnych projektów jest najmniejsza cząstka służąca do mikso-wania dzieł — litera, a nie słowo. Powstałe utwory polegają na prostej analizie statystycz-nej5.Il. 1. LeśmianatorŹródło: Leśmianator [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://wolnelektury.pl/lesmianator/.2Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dz.U. 1994, nr 24, poz. 83.3 Tamże.4 Leśmianator. Wolne Lektury [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://wolnelektury.pl/lesmianator/.5 Tamże.2Biuletyn EBIB, nr 6 (159)/2015, Czytelnictwo inaczejArtykułyCo czytelnik  może  zrobić  używając  Leśmianatora? Pierwszą  możliwością  jest  tworzeniewierszmiksów poprzez miksowanie całej liryki dostępnej na portalu biblioteki Wolne Lektury,klikając  w  konkretny  utwór,  a  następnie  „Miksuj treść  utworu”.  Po  rejestracji  w serwisie(podaje się jedynie login i hasło dostępu) użytkownik może tworzyć swoje półki z książkami,z których również może tworzyć nowe utwory. Dodatkowo, jeśli stworzony wierszmiks bardzosię  komuś  spodoba,  to  ma  wygenerowany  link,  którym może  się  podzielić  z  innymi  —przesłać drogą mailową lub umieścić na portalach społecznościowych.Il. 2. Przykładowy wierszmiks.Źródło: Wolne Lektury [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w:http://www.wolnelektury.pl/lesmianator/wiersz/goriy-7vfntqtji6f-yaamj-efm/.PoetaWśród  algorytmów  generujących  nowe  dzieła  literackie można  wskazać  opublikowanyw 2004 r. program Poeta6, którego autorem jest Piotr Kubowicz (pseudonim Derbeth). Pro-jekt ten od 2012 r. nie jest rozwijany, ale dalej funkcjonuje w przestrzeni internetowej. Poetajest programem piszącym w języku polskim celowo koszmarnie grafomańskie wiersze, które[…]  ułożone przez komputer z przypadkowo zestawionych słów, z każdym uruchomienieminaczej,  mogą  w  zaskakujący  sposób  być  zabawne  i  zaskakujące  —  z drugiej  stronynatomiast być kpiną z marnej jakości twórczości, jaką możemy znaleźć wszędzie dookoła.6 Derbeth Site. Poeta. [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://derbeth.w.interiowo.pl/poeta/.3Biuletyn EBIB, nr 6 (159)/2015, Czytelnictwo inaczejArtykułyPoeta  zawiera  wbudowane  słowniki  umożliwiające  wybór  stylu,  w którym  ma  powstać„dzieło”.  To oznacza, ze ma standardowy zestaw słownictwa,  ale  umożliwia załadowaniedodatkowych  zestawów.  Wiersze  nie  rymują  się,  ale  są  pisane  poprawną  polszczyzną.Program umożliwia wybór aż 11 stylów, w konwencji których możemy napisać wiersz: domyślny, mroczny, nowy mroczny, angielski, disco polo, grafomański, nowo grafomański, miłosny, nowo miłosny, ziomalski, niemiecki.Il. 3. Derbeth Site. Poeta — napisz wiersz — zrzut ekranu.Źródło: Poeta [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://derbeth.w.interiowo.pl/poeta/pisz.htm.Kubowicz zachęca do zabawy słowem: Zachęcam do artystycznych prowokacji i sabotażu— podrzucaj bzdury wypluwane przez Poetę na fora o poezji, nabieraj na nie znajomych,przypisuj  je  fikcyjnym wierszokletom;  nie  roszczę  sobie  żadnych  praw do  mechanicznie4Biuletyn EBIB, nr 6 (159)/2015, Czytelnictwo inaczejArtykułygenerowanej twóczości.  Dodatkowo autor dodał ankietę7, w której internauci mogą wyrazićswoją  opinię  o  programie.  Na  pytanie: Czy  jesteś  zadowolony  z  Poety?  ponad  połowaz ponad 900 respondentów wybrała odpowiedź „tak”, co czwarty użytkownik nie był zadowo-lony z programu, a pozostali nie mieli zdania. Autor programu wyróżnił pięć8, jego zdaniemudanych, wierszy stworzonych przez program, m.in.:"Śmiertelna przeszłość"tańczy przed zapomnianym szaleństwem mroczny piesz czarnego pożądania teraz kpiąpewnie są czarne utracone chmurytańczy po klęsce mroczne rozdarciezepsuta burza widzi płacząc otchłańskoro pluje na czerwony obłęd czaszabijam!szaleństwo ust przypomina sobie z wahaniem o mnieśmiertelny ból zawsze oczekuje na zbrodnięzapomniały o ponurej pustceoni przemijająszalona klęska cieszy siępustka rani mocno samotnego krukakłamstwo serca cieszy się w końcurozpad płomienia teraz kpi z strachuzapomniało o ponurych chmurach skrwawione przemijanie Hitch HaikuHaiku to krótkie formy literackie wywodzące się z Japonii. W 2008 r. w Japonii Naoko Tosaopracowała program, który na podstawie dwóch lub trzech słów kluczowych podanych przezużytkownika generuje wiersz haiku. Po podaniu przez użytkownika wybranych słów programprzeszukuje wbudowane bazy danych i generuje wiersz najbardziej do nich zbliżony. „HitchHaiku” ma9 wbudowane bazy danych, umożliwiające wybór najbardziej odpowiednich słów,w tym: słownik wyrazów bliskoznacznych, bazę danych kojarzących słowa czy bazę słównaśladujących dźwięki. 7 Sonda [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://www.sonda.pl/wyniki.php3?id=251149&uid=135097.8 Poeta. Wiersze [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://derbeth.w.interiowo.pl/poeta/wiersze.htm.9 Za: Hitch Haiku: A System for Generating Haiku [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://www.tosa.media.kyoto-u.ac.jp/sig/hitchhaiku.htm.5Biuletyn EBIB, nr 6 (159)/2015, Czytelnictwo inaczejArtykułyIl. 4. Przykład generowanego haikkuŹródło: NAOKO TOSA, N., OBARA, H., MINOH, M. Hitch Haiku: An Interactive Supporting System for Composing Haiku Poem [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w:http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-540-89222-9_26.Moral Storytelling System Poza  poetyckimi  formami  programiści  przygotowali  także  algorytm  piszący  opowiadania.W roku  2014  Margaret  Sarlej  opracowała  Moral  Storytelling  System10,  generujący  bajkiz morałem.  Użytkownik  wybiera  jeden  z  sześciu  tematów  wiodących,  analogicznych  jakw bajkach  ezopowych:  kara  za  błędy,  chciwość,  duma,  realistyczne  oczekiwania,  lekko-myślność i  nagradzanie,  po czym program sam generuje treść bajki.  Bohaterowie mogądoświadczyć 22 emocji,  którymi  przekazywany jest  czytelnikowi morał.  Fabuła bajek jestprosta, nastawiona na przekaz moralnych wartości. Czy algorytm, który tworzy zwartą fabułęutworu  hipotetycznie,  może w przyszłości  zastąpić  ludzkich twórców? Zdaniem MargaretSarlej sztuczna inteligencja nigdy nie zastąpi człowieka jako twórcy: Jednak nie sądzę, żesystemy  obliczeniowe  będą  dążyć  do  całkowitego  zastąpienia  ludzi  i  że  będą  przy-gotowywały literackie arcydzieła. Algorytmy posłużą jedynie jako narzędzie do opracowy-wania nowych sposobów doświadczania historii. Algorytmy wykorzystują wiele możliwości,których tradycyjni autorzy prawdopodobnie nigdy nawet nie brali pod uwagę11.Przykładowa bajka wygenerowana przez Moral Storytelling System12:Nagroda (czyli smok jest nagrodzony za podarowanie skarbu księżniczce)Dawno, dawno temu żył smok, wróżka i księżniczka. Smok nie cierpiał wróżki. Pewnegoletniego poranka smok dał księżniczce skarb. W rezultacie tego księżniczka miała skarb.Księżniczka radowała się, że ma skarb. Księżniczka poczuła wdzięczność wobec smoka,10 Arts — Novel approach [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://uniken.unsw.edu.au/regulars/arts-%E2%80%93-novel-approach.11  Za: Computer programmed to write its own fables [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w:  http://www.theguardian.com/books/2014/aug/06/computer-programmed-to-write-fables-moral-storytelling-system. 12 Za: Australijka opracowała program komputerowy, który pisze bajki z morałem [on-line], [dostęp 7.08.2015].Dostępny w: http://booklips.pl/newsy/australijka-opracowala-program-komputerowy-ktory-pisze-bajki-z-moralem/.6Biuletyn EBIB, nr 6 (159)/2015, Czytelnictwo inaczejArtykułyże dał jej skarb, który teraz miała. Wróżka i księżniczka zakochały się w smoku. Niedługopóźniej księżniczka zabiła wróżkę. W rezultacie tego wróża nie żyła. Smok uradował się,że wróżka nie żyje. Smok poczuł wdzięczność wobec księżniczki,  że zabiła wróżkę, bodzięki temu wróżka nie żyła.TransProseAlfabet Braille'a, którym posługują się niewidomi, nie jest już jedyną formą kontaktu z lite-raturą. Dzięki pracy amerykańskich naukowców teraz można usłyszeć literaturę, i to nie wformie  audiobooków.  Przygotowany  przez  Hannah  Davis  i  Saif  Mohammada  programTransProse mierzy  „temperaturę  emocjonalną”  powieści,  po  czym przekłada  ją  na  językmuzyki13. Proces tłumaczenia dzieła literackiego przebiega w trzech etapach: 1. Podział książki na cztery części (początek, dwie części środkowe, zakończenie) oraz przygotowanie „emocjonalnego profilu każdej części” (pomiar statystyczny słów zwią-zanych z emocjami);2. Wygenerowanie muzyki: za pomocą przygotowanych reguł oddających nastrój tekstu oraz połączenie ich, aby tworzyły spójny utwór muzyczny;3. Przekształcenie zapisu na muzykę fortepianową do pliku audio.Na stronie  autorów można posłuchać przygotowane utwory reprezentujące literaturę kla-syczną.  Wśród nich  są  m.in. Mechaniczna  Pomarańcza Anthonyego Burgessa  czy MałyKsiążę.  Zdaniem autorów, program znajdzie swoje zastosowanie w  wizualizacji  informacjioraz przy tworzeniu elektronicznych dokumentów: e-książki audio-wideo, aplikacji muzycz-nych. Il. 5. TransProse. Źródło: TransProse [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://transprose.weebly.com/.13 TransPose [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://transprose.weebly.com/.7Biuletyn EBIB, nr 6 (159)/2015, Czytelnictwo inaczejArtykuły@PentametronWśród  powstających  algorytmów  można  znaleźć  także  takie,  które  wykorzystują  wpisyużytkowników  popularnych  portali  społecznościowych.  Miłośnicy  ćwierkania  na  Twitterzemogą  poczuć  się  niczym  poeci  tworzący  sonety.  Dzieje  się  tak  za  sprawą  algorytmu@Pentametron14, który wychwytuje rymujące się linijki zapisane pentametrem jambicznymi łączy je w sonety. Algorytm działa w języku angielskim. Il. 6. @Pentametron. Źródło: @Pantameron [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w:http://pentametron.com/.Na razie liczba utworów nie jest imponująca, ale aktywność internautów może spowodowaćszybki przyrost dzieł literackich.ZakończenieDo połowy ubiegłego stulecia sztuka i twórczość miały charakter elitarny i stanowiły dzie-dzictwo kultury danej społeczności. W czasach, kiedy niemal każda dziedzina życia obwa-rowana jest koniecznością kreatywności, a każda podejmowana aktywność człowieka pod-noszona  jest  do  miana  sztuki,  pojawia  się  pytanie  o  miejsce  wygenerowanych  tworóww kulturze.  Pytanie  o kategorię,  do której  można przypisać sztuczną literaturę,  pozostajeotwarte.  Obecny stan technologii  nie pozwala zaklasyfikować jej  do kultury wysokiej,  alekultura masowa otwarta jest na prawie każdy przejaw twórczości.Autorów poszczególnych projektów łączy kilka podobieństw: większość z nich pracuje na-ukowo i  pasjonują  się  wykorzystaniem technologii  informatycznej.  Żaden  nie  uważa,  żepowstałe  oprogramowanie  mogłoby  kiedykolwiek  zastąpić  człowieka  jako  twórcę  — ma-szyna,  nawet ta,  która zda test  Turninga (polega na prowadzeniu rozmów z programemudającym człowieka) lub Lovelace 2.0 Test (test na kreatywność maszyny — po wykonaniutworów przez maszynę sędziowie muszą określić, czy ich zdaniem wykonała je maszyna czyczłowiek)15,  nie  jest  w stanie  przekazać złożonych  emocji,  których pokłady  nosi  w sobieczłowiek. 14 @Pentametron [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://pentametron.com/.8Biuletyn EBIB, nr 6 (159)/2015, Czytelnictwo inaczejArtykułyBibliografia:1. @Pentametron [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://pentametron.com/.2. Arts – Novel approach [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://uniken.unsw.edu.au/regulars/arts-%E2%80%93-novel-approach.3. Australijka opracowała program komputerowy, który pisze bajki z morałem [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://booklips.pl/newsy/australijka-opracowala-program-komputerowy-ktory-pisze-bajki-z-moralem/.4. Computer programmed to write its own fables [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://www.theguardian.com/books/2014/aug/06/computer-programmed-to-write-fables-moral-storytelling-system. 5. DAVIS H., MOHAMMAD S.M. Generating Music from Literature [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępnyw: http://www.musicfromtext.com/uploads/2/5/9/9/25993305/__transprose_final.pdf.6. GEE, S. Lovelace 2.0 Test — An Alternative Turing Test [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://www.i-programmer.info/news/105-artificial-intelligence/7999-lovelace-20-test-an-alternative-turing-test.html. 7. Hitch Haiku: A System for Generating Haiku [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://www.tosa.media.kyoto-u.ac.jp/sig/hitchhaiku.htm.8. JOHO, J. Computer programmed to write fables reveals storytelling is, like, really hard [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://www.theguardian.com/books/2014/aug/06/computer-programmed-to-write-fables-moral-storytelling-system). 9. LEM, S. Cyberiada. W: LIB.MLM.R [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://lib.mlm.ru/pl_stanislaw_lem_cyberiada.htm. 10. Leśmianator. Wolne Lektury [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: https://wolnelektury.pl/lesmianator/ 11. NAOKO TOSA, N., OBARA, H., MINOH, M. Hitch Haiku: An Interactive Supporting System for Com-posing Haiku Poem [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-540-89222-9_26. 12. Poeta [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://derbeth.w.interiowo.pl/poeta/. 13. TransPose [on-line], [dostęp 7.08.2015]. Dostępny w: http://transprose.weebly.com/. 14. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dz. U. 1994, nr 24, poz. 83.Janczulewicz, K. Bajki robotów. Przegląd wybranych projektów generujących sztuczną literaturę. Biuletyn EBIB [on-line] 2015, nr 6 (159), Czytelnictwo inaczej. [Dostęp 20.09.2015]. Dostępny w: http://open.ebib.pl/ojs/index.php/ebib/article/view/366. ISSN 1507-7187.15 GEE, S. Lovelace 2.0 Test — An Alternative Turing Test [on-line]. Dostępny w: .http://www.i-programmer.in  -fo/news/105-artificial-intelligence/7999-lovelace-20-test-an-alternative-turing-test.html9

Bajki robotów : przegląd wybranych projektów generujących sztuczną literaturę

https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/12556/1/Janczulewicz_Bajki_robotow.pdf

Bajki robotów : przegląd wybranych projektów generujących sztuczną literaturę

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ