Wydanie publikacji zostało sfinansowane przez Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstok

Krzesińska-Żach, Beata

Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku (University of Bialystok Repository)

175B. Krzesińska-Żach · Nieletnie matki czyli utracone dzieciństwoRodzina jest podstawowym środowiskiem bytowania człowieka. To w niej powinien on w pełni rozwijać swoją osobowość przeżywając dzie-ciństwo i młodość. Dzieciństwo jest rzeczywistością, która ma swoje własne znaczenie (jest pełnowartościowym stadium ludzkiej egzysten-cji z własnym znaczeniem i z własną wartością). Człowiek aktualizuje już jako dziecko swoje własne, sobie właściwe i na swój sposób wartoś-ciowe postacie życia i poprzez te postacie życia ludzkiego spotyka ono świat na swój własny sposób i to w sposób na tym etapie doskonały.Przedstawiciele nauk społecznych dzieciństwo określili jako kate-gorię społeczno-kulturową, która w tym ujęciu jest obrazem dziecię-cej kreacji. Można wobec tego mówić o węższym i szerszym rozumie-niu oraz znaczeniu dzieciństwa. Pierwsza perspektywa odnosi się do indywidualnego dziecięcego świata doświadczeń, znaczeń i wartości. Jest to dziecięcy świat przeżywany, dziecięce doświadczenia związane z rodziną, grupą rówieśniczą, z instytucjami społecznymi, zjawiskami i procesami, które dziecko usiłuje zdefiniować, poznać, zrozumieć… W drugim szerszym znaczeniu dzieciństwo może być rozumiane jako historyczno-społeczno-kulturowa kategoria opisująca sytuacje i poło-żenie społeczne dzieci jako grupy społecznej. Dzieciństwo w tej per-spektywie jest zatem pojęciem odnoszącym się do statusu społecznego dzieci jako grupy społecznej. J. Wilk, Pedagogika rodziny. Zagadnienia wybrane, Lublin 00. B. Smolińska-Theiss, Dzieciństwo, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna XXI w., T. Pilch (red.) Warszawa 003, t. I, s. 870.Beata Krzesińska-ŻachNieletnie matki czyli utracone dzieciństwoŹródło:  Dziecko w zmieniającej się przestrzeni życia. Obrazy dzieciństwa, pod redakcją Jadwigi Izdebskiej i Joanny Szymanowskiej, Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, Białystok 2009, ISBN 978-83-61209-34-8176 · Dzieciństwo współczesnych dzieci i jego oblicze ·Barbara Smolińska Theiss3 w swoich rozważaniach na temat dzieciń-stwa nawiązuje do pierwszego ujęcia wskazując, iż jest ono zespołem doświadczeń życiowych zdobywanych przez dzieci. Jest rzeczywistoś-cią dziecka, jego dziecięcym działaniem, doświadczeniem, przeżyciem, myśleniem; dzieciństwo jest dziecięcym losem, zapisującym się w bio-grafii człowieka.Jadwiga Izdebska uważa, iż treść, charakter zdobywanych przez dziecko doświadczeń, przeżyć, jego zachowania – uwarunkowane są nie tylko poziomem i możliwościami rozwojowymi, stanem odczuwanych potrzeb, ale przede wszystkim związane są ze środowiskiem. Zmienia się charakter, zakres, wymiar dziecięcych relacji, przeżyć, doświadczeń, zmienia się świat dziecka, pojawiają się nowe źródła tworzące nowe obli-cza dzieciństwa współczesnych dzieci.Traktowanie dzieciństwa jako odrębnej kategorii i odrębnego świata społecznego kontestują współcześni badacze dzieciństwa, stawiając tezę o jego likwidacji (depedagogizacja dzieciństwa). Ich zdaniem, dziecko traci swoją dziecięcą przestrzeń i dziecięce walory. Staje wobec proble-mów i zadań razem z dorosłymi i tak jak dorosły. Ma prawa jak dorosły i podlega ochronie na równi z innymi obywatelami. Problemem dziecka nie jest jego dziecięctwo czy brak kompetencji – problemem dziecka jest bieda, bezrobocie, niepełnosprawność, brak reprezentacji społecznej czy wręcz marginalizacja i stygmatyzacja. Dzieciństwo nie łączy się z prze-wodnictwem ani kierowaniem. W życiu współczesnego dziecka poja-wiają się nowe układy rodzinne (zmieniające status dziecka w rodzinie), nowe wzory konsumpcji i zalew różnych informacji (ze strony mediów i hipermediów), które pomimo tego, iż kształtują nowy obraz dzieciń-stwa powodują, że dziecko bardzo szybko dorośleje. Takie „szybkie” wej-ście w okres dorosłości charakteryzuje również dziewczęta, które zaszły w niepożądaną ciążę przed ukończeniem 8 roku życia i oczekują dzie-cka (nieletnie matki). Macierzyństwo kobiety niepełnoletniej występuje wówczas, gdy kobieta rodzi dziecko przed osiągnięciem pełnoletniości i z tego powodu ma trudności w osiągnięciu dojrzałości macierzyńskiej. 3 B. Smolińska-Theiss, Dzieciństwo – obszary znane i nieznane, [w:] Prawa dziecka – deklaracje i rzeczywistość, J. Bińczycka (red.), Warszawa 999, s. 97-98. J. Izdebska, Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku. Nowy wymiar dzieciństwa, „Rocznik Pedagogiki Rodziny” 00, t. V, H. Cudak (red.), Piotrków Trybunalski.177B. Krzesińska-Żach · Nieletnie matki czyli utracone dzieciństwoBowiem niepełnoletność i niesamodzielność życiowa może jej utrud-niać przyjęcie roli matki, wzbudzać poczucie zagrożenia, niepokoju, czy bezradności, wyzwalać ambiwalentny stosunek do poczętego dziecka i opieki nad nim.Nieletnie macierzyństwo stanowi element biografii dziewczyny, ale także sytuację ograniczenia losu, ponieważ zmniejsza zakres oraz swo-bodę działania. Wczesna ciąża, będąca nieoczekiwanym zdarzeniem losu, zwykle pociąga za sobą wiele konsekwencji, które powodują liczne zaburzenia w dotychczasowym funkcjonowaniu. Stają się one trau-matycznymi ograniczeniami, z którymi młoda kobieta musi dać sobie radę.Jak wynika ze statystyk znaczna część urodzeń, w tym również poza-małżeńskich, przypada na nastoletnie matki (około 30%). Nastolatki rodzą około 0 do 0 tys. dzieci rocznie (dotyczy to matek w wieku do 9 lat i mniej). Przykładowo w roku 99 liczba ta wynosiła 39 77 (w tym ~~7 przez matki w wieku do ~~ lat,  8~~ w wieku ~~ lat,  88 w wieku 7 lat)7. W 00 roku liczba urodzeń żywych przez dziewczęta do ~~ roku życia wynosiła 39; ~~ urodzeń dotyczyło dziewcząt w wieku ~~ lat i mniej. W grupie 3-latek odnotowano 7 urodzeń, a jedno dziecko uro-dziła ~~-latka. Porody nastolatek wynosiły w 00 roku ponad 7% ogól-nej liczby porodów. W 00 roku w niechcianą ciążę zaszło ~~ tys. nie-letnich kobiet. Obniżeniu się wieku inicjacji seksualnej młodych ludzi towarzyszy większy wskaźnik procentowy matek niepełnoletnich.Jakie są przyczyny ciąż nastolatek?Głównych przyczyn zwiększającej się liczby ciąż u młodych dziew-cząt należy upatrywać w przemianach obyczajowości, w zwiększeniu swobody seksualnej oraz niskim poziomie kultury seksualnej. Akce- W. Fijałkowski, Rodzicielstwo zrównoważone, [w:] Materiały z Międzynarodo-wego Kongresu „Jakość narodzin – Jakość życia”, Warszawa 993.  P. Szukalski, Urodzenia pozamałżeńskie w powojennej Polsce, „Problemy Rodziny” 000, nr -3, s. ~~.7 J. Itrich-Drabek, K. Sikora, T. Wiśniewski, Młodzież polska lat dziewięćdziesią-tych, Warszawa 99.178 · Dzieciństwo współczesnych dzieci i jego oblicze ·leracja, brak uświadomienia, osamotnienie w rodzinie, nieszczęśliwa miłość, gwałt – to najczęstsze przyczyny ciąż nastolatek. Jeśli dziew-czyna nie odczuwa miłości w rodzinie, zaczyna jej rozpaczliwie szukać na zewnątrz, a wtedy seks często jest ceną jej znalezienia.Pojawia się niechciana ciąża i dylemat: – czy urodzić dziecko, czy poddać się aborcji? Czy urodzić i wychowywać (często samotnie) dzie-cko – czy oddać je do adopcji i być dalej dzieckiem swoich rodziców (przeżywając ciąg dalszy dzieciństwa…)? Jeśli dziewczęta decydują się na urodzenie dziecka, to w większości napotykają na liczne trudności w codziennym życiu, ich funkcjonowaniu w roli nieletniej matki, cierpią na depresję, wiele z nich nie przejawia uczuć macierzyńskich do swego dziecka, powoli dojrzewają do roli matki – ale nie wszystkie. Mają też świadomość ograniczeń, jakie stwarza kobiecie wczesne macierzyństwo (ograniczanie samorealizacji, aktywności w życiu publicznym). Nielet-nie matki nie mają własnej rodziny – mają tylko własne dziecko. Bardzo często w takich sytuacjach pozornym rozwiązaniem staje się małżeń-stwo (najczęściej wymuszone). Niestety, jak wynika ze statystyk około 80% małżeństw zawartych przez nieletnich „rozpada się”. Psycholodzy, pedagodzy i ginekolodzy są zdania, że urodzenie dzie-cka w tak młodym wieku nie jest wskazane. Nastoletnie matki nie są na to gotowe ani emocjonalnie, ani fizycznie. Najczęściej dziecko poczęte zostało przypadkowo, jest to ciąża niechciana. Do tego wspólne miesz-kanie z rodzicami czy dziadkami nie ułatwia trudnej już i tak sytua-cji. Zdarza się, że nastolatki, pomimo młodego wieku, rodzą następne dzieci. Najczęściej są one następstwem niezamierzonych poczęć, spo-wodowanych podejmowaniem współżycia seksualnego.Nieletnie matki charakteryzuje często poczucie osamotnienia i brak bliskiego kontaktu z rodzicami, jako osobami wspierającymi (do któ-rych zawsze można pójść, wyżalić się). Dojrzałość psychiczna nie ozna-cza dojrzałości społecznej, dlatego często nieletnie matki nie są w stanie żyć samodzielnie. Jak wynika z badań8 wśród 0 niepełnoletnich dziew-cząt ciężarnych (w wieku ~~-7 lat), aż 90% badanych dziewcząt było na utrzymaniu swoich rodziców. Zdecydowana większość z nich (77,%) 8 J. Wojcińska, Problemy egzystencjalno-emocjonalne młodocianych matek, Zielona Góra 000. Praca magisterska WSP.179B. Krzesińska-Żach · Nieletnie matki czyli utracone dzieciństwopotwierdziła brak możliwości usamodzielnienia się po urodzeniu dzie-cka (zdobycia pracy i mieszkania).Rodziców, którzy nie zaakceptowali faktu urodzenia dziecka przez ich córkę charakteryzuje najczęściej odmowa pomocy i wywieranie wręcz wpływu i nacisku, aby dziewczyna zrzekła się dziecka (ze względu na wstyd i opinię środowiska). W przypadku braku akceptacji rodziców nieletnie matki często uciekają z domu i trafiają do domu dziecka lub domów samotnej matki (większość dziewcząt przyjętych do domów samotnej matki jest w wieku 8-~~ lat, z czego 8% z nich jest w ciąży; ~~% to matki z dziećmi; 8 roku życia nie ukończyło ~~% kobiet w ciąży, a % z nich ma mniej niż ~~ lat)9.Samotne rodzicielstwo nie oznacza jedynie samotnego wychowy-wania dziecka, czy też dzieci. To również przejęcie jednostkowej odpo-wiedzialności za zapewnienie rodzinie bytu materialnego, a także obarczenie się wszelkimi możliwymi obowiązkami związanymi z pro-wadzeniem gospodarstwa domowego. Do tego dochodzi jeszcze jeden czynnik, często najtrudniejszy do pokonania – psychiczne obciążenie związane ze społecznym piętnem samotnego rodzicielstwa nieletnich matek.Dlaczego utracone dzieciństwo?Nawiązując do ujęcia dzieciństwa jako indywidualnych doświad-czeń i przeżyć – w odniesieniu do nieletnich matek, to nie są przeżycia radosne i to nie jest beztroskie przeżywanie okresu dzieciństwa. Indy-widualne doświadczenie to trauma i sytuacja ograniczenia losu (nie-letnie macierzyństwo wpisane w biografię dziewczyny). To najczęściej jej osobisty dramat, związany z brakiem perspektyw na lepsze życie. Dziewczęta te pozbawione są możliwości wspólnych zabaw i spotkań towarzyskich z rówieśnikami. Zbyt wczesne pełnienie obowiązków macierzyńskich utrudnia często naukę (zwłaszcza wtedy, gdy nie ma z kim zostawić dziecka). Ponadto nieletnia matka nie ma możliwości 9 http://www.gender.lodz.pl/czytelnia/lodz_gender/samotna_walka_o_prze-trwanie.htm [3.0.009].180 · Dzieciństwo współczesnych dzieci i jego oblicze ·kontynuowania nauki na kolejnych etapach kształcenia, tym samym jej szanse na zdobycie lepszego wykształcenia są znikome. Ilustrację tego stanowi przykład Barbary R.Basia pochodzi z wielodzietnej rodziny niepełnej, mieszkającej na wsi popegeerowskiej, w starym budynku bez wygód. Kiedy była mała zmarł jej ojciec. Wychowaniem sześciorga dzieci zajęła się matka, która nie pracowała zawodowo. Matka (niezaradna życiowo, ale kochająca dzieci), starała się w miarę swoich możliwości i pomocy ludzi dobrej woli dobrze wychować swoje dzieci. Basia jako najstarsza z rodzeństwa dzielnie jej w tym pomagała. Podczas nauki w gimnazjum poznała chłopca (star-szego od siebie), z którym zaczęła potajemnie spotykać się. Mając ~~ lat zaszła w ciążę. Urodziła synka, z którym zamieszkała wspólnie z matką i rodzeństwem. Przerwała naukę w szkole, aby zająć się dzieckiem. Dwa lata później urodziła kolejne dziecko. Nie uczy się, nie pracuje…Co można zrobić, aby nieletnie macierzyństwo nie stanowiło dla dziewczyny sytuacji zagrożenia i nie pozostawiło samych tylko nega-tywnych przeżyć i wspomnień z okresu i tak krótkiego dzieciństwa. Przede wszystkim należy otoczyć ją opieką i stworzyć przychylną atmo-sferę wśród rówieśników i nauczycieli, aby nie czuła zagrożenia oraz wspierać (wsparcie emocjonalne, psychiczne, wartościujące, instrumen-talne), pomagać, uczestniczyć ekonomicznie w rozwiązywaniu proble-mów socjalnych, nauczyć młodocianą matkę radzenia sobie w zaistnia-łej sytuacji. Wspieranie młodocianych matek w sytuacji zniechęcenia, rozbudzanie wrażliwości na potrzeby i reakcje dziecka, uczenie ich umiejętności obdarzania dziecka czułością, stwarza szanse rozwinięcia w nich tożsamości macierzyńskiej i zaciera nieprzyjemne wspomnienia okresu dzieciństwa. ▪

Nieletnie matki czyli utracone dzieciństwo

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku (University of Bialystok Repository)