INDIVIDUAL RELIGIOUS LIVING AND ISLAMIC PILGRIMAGE (HAJJ)

Abstract

Bu çalışma, haccın, bireyin dinsel hayatı üzerindeki etkisini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Araştırmada nitel araştırma deseni, veri toplama aracı olarak ise mülakat tekniği kullanılmıştır. Adana’da ikamet eden 27’si kadın, 23’ü erkek toplam 50 hacı ile mülakat yapılmıştır. Mülakatta yer alan sorular hac öncesi, esnası ve sonrasındaki tecrübelerin bireyin dinî hayatı üzerindeki etkilerini ortaya çıkarmaya yönelik olarak hazırlanmıştır. Mülakatlardan elde edilen veriler üzerinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda birbirine yakın ya da benzer olan cevaplar gruplandırılmış, frekans ve yüzdeler halinde tablolaştırılarak nicel bir şekilde ifade edilmeleri sağlanmıştır. Mülakatlardan elde edilen bulgular şu şekildedir: 1. Katılımcıları hac ibadetine yönelten temel motivasyon olarak “Allah’ın emrini yerine getirmek” (%56) ve “kutsal toprakları görmek” (%16) cevapları öne çıkmıştır. 2. Hac ibadeti için yapılan hazırlıklarda katılımcıların çoğunluğu “insanlarla helalleşme” (%58) ve “hacla ilgili kitaplar okuma” (%26) konularına vurgu yapmıştır. 3. Haccın kendileri için ne ifade ettiği sorusuna katılımcıların %54’ü haccın dinî tanımını yaparak cevap vermişlerdir. Diğer taraftan hacılardan %14’ü haccı “tövbe etmek, günahlardan arınarak yeni bir hayata başlamak” olarak değerlendirmiştir. 4. Kâbe’yi ilk gördüklerinde neler hissettikleri sorulduğunda hacıların %50’si kısa süreli bir şok yaşadıklarını ve kendilerinden geçtiklerini anlatmışlardır. Öne çıkan diğer cevaplar ise “kabul olacağına inandığı için dua etme” (%10) ve “Allah’ın azameti karşısında kendisini aciz hissetme”dir (%10). 5. İhrama girerken neler hissedildiği konusunda hacıların %58’i ölüme ve ölüm sonrası hayata gönderme yapmıştır. Hacılardan bazıları bu durumu “dünyadan sıyrılmış”, “üzerinde kefeniyle öldükten sonra yeniden dirilmiş”, “yeni bir hayata başlamış” ve “Allah’ın huzuruna çıkmaya hazırmış gibi hissettiği” şeklinde ifade etmiştir. Diğer öne çıkan cevaplar “heyecanlanma ve duygulanma” (%24) ile “hacılık görevinin başladığını hissetme”dir (%10). 6. Arafat’ta vakfe yaparken hissedilenlere bakıldığında, Hz. Âdem ve Hz. Havva’nın yaşadığı tecrübeden hareketle “tövbe etme, af dileme, günahlardan arınma ve temizlenmenin gerçekleştiği mekân” (%40) ile “mahşeri yaşama” (%34) vurgusunun öne çıktığı görülmektedir. 7. Şeytan taşlarken hissedilenlere yönelik cevaplarda “temsilî bir ibadet olması, şeytanı değil kendi nefsini taşlama” (%40), “işlediği günahlardan arındığını hissetme” (%16), “düşmanla savaşıyormuş, şeytan karşısındaymış gibi hissetme” (%16) ve “Hz. İbrahim ve ailesinin şeytanla olan imtihanlarını düşünme” (%14) tecrübelerinin ağırlık kazandığı anlaşılmaktadır. 8. Tavaf ederken en çok hissedilen duygu “bağışlanma”dır (%26). Bunun dışında “maddî şeylerden uzaklaşarak kendini tavafa kaptırma” (%14), “Hz. Peygamberin ve arkadaşlarının burada yaptıkları tavafları aklına getirme” (%12) ve “evrendeki dönüşe katılma” (%8) öne çıkan diğer cevaplar arasındadır. 9. Hacıların önemli bir bölümü (%78), sa’y yaparken, Hz. Hacer’in, oğlu için su arayışının aklına geldiğini ifade etmiştir. 10. İhramdan çıkarken hissedilenlere bakıldığında, “hac farızasını yerine getirmenin mutluluğunu hissetme” (%32), “günahlardan kurtulmanın sevinciyle manevî bir hafiflik hissetme” (%30) ve “yeniden dünyaya gelmiş ve yeni bir hayata başlamış gibi hissetme” (%26) cevaplarının ağırlıklı olarak verildiği tespit edilmiştir. 11. Zemzemle ilgili soruya verilen cevaplarda, hacılar tarafından zemzemin kutsal kabul edildiği ve kutsallaştırıldığı göze çarpmaktadır (Hangi niyetle içilirse ona fayda vermesi: %24.0; Hz. Hacer’in başından geçen olaydan beri hâlâ akması ve tükenmemesi: %24.0; Tadının diğer sulardan farklı olması: %14.0; Tokluk hissi uyandırması: %12.0 vd.). 12. Hacıları en çok etkileyen ibadetler tavaf (%40) ve Arafat vakfesi (%40) olmuştur. 13. Hacdan sonra dinî duygu ve davranışlarında değişiklik olduğunu ifade eden hacıların oranı %92, olmadığını ifade edenlerin oranı ise %8’dir. Değişim yaşayan hacıların “hacılığın yüklemiş olduğu sorumluluğu taşımak için insanlarla olan ilişkilerine daha çok dikkat etme” (%41.3), “ibadetleri daha hassas ve şuurlu bir şekilde yapma” (%21.4), “dini daha çok yaşamaya ve öğrenmeye çalışma” (%15.2), “bütün günahlarının affolunduğunu düşündüğü için bir daha kirlenmemeye çalışma” (%8.7) ve “hacılığını koruyup koruyamayacağı endişesine kapılma” (%6.5) gibi cevaplarda yoğunlaştıkları görülmüştür. 14. Hacdan döndükten sonra, hacının ailesi ve yakın çevresinin tavır ve beklentilerindeki değişikliklere bakıldığında, insanların gözünde saygınlığının ve ağırlığının arttığını (%60.5) ve hacılığı taşıması için davranışlarında daha dikkatli olmasının istendiğini (%27.9) ifade edenler çoğunluktadır