Review of a book authored bij Herman de Liagre Böhl.Review of a book authored bij Herman de Liagre Böhl

Verlaan, Tim

Dutch

Review of a book authored bij Herman de Liagre Böhl

Tim Verlaan

Directory of Open Access Journals

Rumoer aan de Amstel. Het Amsterdamse stadhuis en het muziektheater 1808-1988

Verlaan, T.

NARCIS 

Rumoer aan de Amstel: [Bespreking van: H. de Liage Böhl (2016) Rumoer aan de Amstel: het Amsterdamse Stadhuis en het Muziektheater 1808-1988]

TU Delft Open Access Journals

HerMAn de LiAgre BöHL
RUMOER AAN DE AMSTEL
HET AMSTERDAMSE STADHUIS EN HET MUZIEKTHEATER 
1808-1988
Amsterdam (Uitgeverij Bas Lubberhuizen i.s.m. het Genootschap 
Amstelodamum en de Wim Polak Stichting) 2016, 176 p., ills. in 
zwart-wit, isBn 978 90 5937 446 1, € 29,99
B
U
L
L
E
T
IN
 K
N
O
B
 2
0
16
  • 3
230
komen voor stadsbestuurders en cultuurminnaars.
De Liage Böhl laat zijn boek beginnen met een terug-
kerende controverse in de stadhuisdiscussie: het ‘pa-
leis’ op de Dam. De Fransen hadden dit trotse be-
stuurscentrum in 1808 geconfisqueerd voor gebruik 
door Lodewijk Napoleon, waarmee de zeggenschap 
over het gebouw vrijwel direct overging van civiele in 
koninklijke handen. Noodgedwongen verhuisden de 
ambtenaren en bestuurders naar het Prinsenhof aan 
de Oudezijds Voorburgwal, waar zij emplooi vonden te 
midden van de bordelen en tabaksmagazijnen. Na het 
vertrek van de Fransen namen de Oranjes het paleis in 
gebruik als pied-à-terre, waardoor onduidelijkheid 
zou ontstaan over de eigendomsrechten. Gedurende 
de negentiende eeuw weerhielden hoge verhuiskosten 
en tegenwerking door het koningshuis de Amsterdam-
se bestuurders ervan om hun zetel aan de Dam terug te 
vorderen. Hoewel het een vermakelijk voorschot is op 
de geschillen van de twintigste eeuw, had de Liagre 
Böhl deze paleis-raadhuiskwestie verder kunnen uit-
diepen als een conflict tussen lokale en nationale be-
langen, met grote gevolgen voor wat nog komen ging.
Na een ruime eeuw soebatten en talloze onderzoe-
ken naar eigendomsrechten, kwam de gemeente be-
gin jaren dertig tot het inzicht dat nieuwbouw elders 
de beste oplossing was. Door het afbranden van het 
Paleis voor Volksvlijt, voortschrijdend verval van het 
paleis en de navenant stijgende renovatiekosten, als-
ook de regeringsbelofte om de bouw van een nieuw 
stadhuis te financieren, kwamen in 1935 zowel een 
centraal gelegen locatie als de financiële middelen 
binnen handbereik. Paradoxaal genoeg was het Prin-
senhof aan de Oudezijds Voorburgwal tijdens de voor-
liggende jaren juist uitgebreid met een geheel nieuwe 
vleugel. In het hoofdstuk over deze episode in de stad-
huisklucht komen de interesses van De Liagre Böhl in 
zowel architectuur als politiek het sterkst tot uitdruk-
king, waarbij de historicus veel aandacht besteedt aan 
In een haatgedicht aan de hoofdstad noemde Jules 
Deelder het Amsterdamse stadhuis- en operacomplex 
ooit een ‘pleurisding’ met een acroniem gelijkend op 
‘een zak onder je hart voor de ontlasting’. De Rotter-
dammer wist de ontstaansgeschiedenis van de Stope-
ra in hetzelfde gedicht kernachtig samen te vatten: 
‘Dan ging het niet door, dan weer wel, dan werd het 
zoveel duurder dan verwacht, dan kregen die architec-
ten bonje, werd het nog eens zoveel duurder en toen 
moest het Waterlooplein weer zo nodig van de slopers-
hamer worden gered.’ Met andere woorden komt Her-
man de Liagre Böhl in Rumoer aan de Amstel tot een-
zelfde relaas. Het is een titel die weinig aan de 
verbeelding overlaat. De Stopera is de in beton gegoten 
uitkomst van een onstuimige discussie die de gemoe-
deren meer dan anderhalve eeuw bezighield, waarover 
ook door historici al veel gezegd en geschreven is. 
Toch brengt Rumoer aan de Amstel als eerste integrale 
geschiedschrijving van zowel de stadhuis- als opera-
kwestie een aantal saillante feiten en dwarsverbanden 
aan het licht.
Met De Liagre Böhl hebben de opdrachtgevers van de 
monografie, de Wim Polak Stichting en het Genoot-
schap Amstelodamum, een meer dan bekwame auteur 
gevonden. Sinds zijn pensionering als universitair do-
cent heeft deze historicus zich gespecialiseerd in poli-
tieke biografieën en de naoorlogse stadsvernieuwing, 
waarmee hij kan bogen op een omvangrijk eigen oeu-
vre en ruime ervaring in de stadsarchieven. Een be-
langrijke bron voor zijn laatste boek waren de memoi-
res van wijlen burgemeester Wim Polak, die zich begin 
jaren tachtig ontpopte als de stuwende kracht achter 
de Stopera. Op basis van Polaks aantekeningen, maar 
vooral ook secundaire literatuur, raadsverslagen en 
krantenartikelen, is De Liagre Böhl in zes thematisch 
en chronologisch geordende hoofdstukken op zoek 
gegaan naar een antwoord op de vraag waarom Am-
sterdam zo lang moest wachten op een geschikt onder-
P
U
B
L
IC
A
T
IE
S
B
U
L
L
E
T
IN
 K
N
O
B
 2
0
16
  • 4
231
Met de gedwongen terugtrekking van Vegter en Berg-
hoef was het leed aan het Waterlooplein nog niet gele-
den. Een nieuwe prijsvraag resulteerde in een experi-
menteel ontwerp van de Oostenrijkse architect Willem 
Holzbauer, die in 1968 opteerde voor een terrasvormig 
hoofdgebouw met vrijstaande raadzaal. Vanuit het ge-
meentebestuur klonk bewondering, maar het grote 
publiek was opnieuw kritisch. Vakbladen en actiegroe-
pen verkozen nog steeds herhuisvesting op de Dam 
boven nieuwbouw aan de Amstel. Opvallend, want het 
paleis was voor deze groeperingen in het beste geval 
het embleem van een kapitalistische regentenmenta-
liteit, in het slechtste geval een herinnering aan kei-
zers en koningen uit lang vervlogen tijden. De verkla-
ring die De Liagre Böhl geeft voor het verzet is weinig 
bevredigend: Amsterdam was nu eenmaal een lastige 
stad, zeker in de tweede helft van de jaren zestig. Gered 
door een geniale ingeving kon Holzbauer in 1979 na 
meer dan tien jaar discussie dan toch gaan tekenen 
aan een definitief ontwerp, waarin hij voorstelde om 
het stadhuis te combineren met het lang begeerde mu-
ziektheater annex operagebouw. In tegenstelling tot 
de honderden plannen uit de voorgaande anderhalve 
eeuw en ondanks talloze kostenoverschrijdingen en 
felle protesten, zou de Stopera er dankzij medewer-
king van architect Cees Dam en het enthousiasme van 
Polak uiteindelijk wél komen.
Terecht noemt De Liagre Böhl het eindresultaat uit 
1988 een typisch voorbeeld van Nederlandse compro-
misarchitectuur en zuinige kruideniersmentaliteit. 
Het complex was immers geboren uit financiële nood, 
waarbij de landelijke regering enkel wilde bijdragen 
als de stookkosten niet te hoog waren. Alsof burge-
meester Polak zelf nog even aan het woord mocht ko-
men, noemt de auteur het muziektheater in zijn slot-
woord echter ook een juweel, slechts ontsierd door de 
rommelige aanblik van omliggende woonboten. Het is 
een waardering die veel Amsterdammers nog moeilijk 
kunnen uitspreken, maar De Liagre Böhl heeft met 
zijn uitstekend gedocumenteerde voorgeschiedenis 
laten zien dat de uitdrukking ‘beter iets dan niets’ hier 
op zijn plaats is.
Rumoer aan de Amstel is een soepel geschreven pu-
blieksboek dat voornamelijk Amsterdamse lezers en 
stadshistorici zal aanspreken. Als de auteur lokale ge-
beurtenissen vaker had gekoppeld aan maatschappe-
lijke ontwikkelingen en als hij vaker op een abstracter 
niveau had gereflecteerd op de verhoudingen tussen 
bestuurders, architecten en burgers, dan had deze mo-
nografie ook in academische kringen een verschil 
kunnen maken voor ons begrip van lokale besluitvor-
mingsprocessen. Desalniettemin laat deze studie zien 
dat architectuur en politiek altijd onlosmakelijk met 
elkaar zijn verbonden. Het is een verband dat nergens 
anders in Nederland zo letterlijk tot uitdrukking komt 
als aan het Amsterdamse Waterlooplein.
tiM VerLAAn
gevel- en interieurbeschrijvingen. Deze passages verle-
vendigen de gedetailleerde verslaglegging van de poli-
tieke besluitvorming, waarin de auteur net iets té vol-
ledig is om ook de lezers buiten de hoofdstad te blijven 
boeien. Inbedding van de Amsterdamse kwestie in een 
breder discours van burgertrots had deze tekortko-
ming kunnen voorkomen, waarbij een vergelijking 
met de stadhuisdiscussie die enkele jaren eerder in 
Rotterdam speelde voor de hand had gelegen.
Spannend wordt het pas echt als het Amsterdamse 
gemeentebestuur besluit om een prijsvraag uit te 
schrijven voor het nieuwe stadhuis op het Frederiks-
plein. Ondanks een veto van Le Corbusier, ingevlogen 
om zijn mening te geven over de gang van zaken in Am-
sterdam, koos de jury in 1942 voor een protserig ont-
werp van Jo Vegter en Johannes Berghoef. Met het ver-
loop van de Tweede Wereldoorlog openbaarde zich 
voor hun plan aan het Waterlooplein een nieuwe loca-
tie, waar de Jodenbuurt door deportaties en kaalslag 
een desolate aanblik was gaan bieden. De Liagre Böhl 
windt zich terecht op over de cynische gretigheid 
waarmee Amsterdamse journalisten campagne voer-
den voor verplaatsing van het toekomstige stadhuis 
naar deze plek aan de Amstel. Bevangen door de weder-
opbouwkoorts wisselden Vegter en Berghoef hun oor-
spronkelijke ontwerp in voor een uitgesproken 
functio nalistisch complex. Hoe en waarom de archi-
tecten hun ideeën zo radicaal aanpasten, blijft ook 
voor De Liagre Böhl een raadsel, maar vaststaat dat het 
nieuwe ontwerp de meningen in Amsterdam wist te 
verdelen. Onder invloed van opiniemakers als Aldo 
van Eyck, die sprak van een ‘kinderachtig brok provin-
ciaal-fascisme’, moesten de architecten terug naar de 
tekentafel. Tevergeefs, want in 1964 besloot de raad 
het duo hun opdracht na meer dan een kwart eeuw te-
kenen te ontnemen.
De felle raadsdebatten en emotionele opiniestukken 
demonstreren hoeveel moeite een grote stad als Am-
sterdam heeft met knopen doorhakken over grote 
bouwprojecten, waarvan de Noord/Zuidlijn het laatste 
voorbeeld is. De Liagre Böhl heeft een goed gevoel voor 
mooie citaten en sappige anekdotes, maar een histori-
cus zou voor het geven van verklaringen meer afstand 
mogen nemen van zijn bronnenmateriaal. Zo wordt de 
trage besluitvorming in Amsterdam geweten aan een 
stroperige bestuurscultuur. Dergelijke cirkelredene-
ringen had de auteur kunnen doorbreken door meer 
aandacht te besteden aan de contemporaine maat-
schappelijke context, alsook de politieke vetes die ach-
ter de schermen van de raadsvergaderingen speelden. 
Meer momenten van reflectie hadden ook interessante 
parallellen kunnen opleveren met het heden. Zo lijken 
de naoorlogse pogingen van het gemeentebestuur een 
operagebouw te stichten in de Pijp, bedoeld als soci-
aal-culturele impuls, verdacht veel op de recente in-
spanningen om met cultuur en creatieve industrie het-
zelfde effect te bereiken in andere stadsdelen.


Rumoer aan de Amstel. Het Amsterdamse stadhuis en het muziektheater 1808-1988

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Directory of Open Access Journals

NARCIS

TU Delft Open Access Journals

UvA-DARE