Zawroty głowy są dolegliwością zgłaszaną często zarówno przez dorosłych, jak i przez
dzieci. Mogą występować w różnych chorobach - wymagających szybkiej diagnostyki
i leczenia (guzy mózgu) i wynikających z zaburzeń emocjonalnych. W codziennej praktyce
lekarskiej rodzice z dziećmi skarżącymi się na zawroty głowy zgłaszają się przede
wszystkim do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Lekarze ci powinni ustalić, czy
dziecko wymaga natychmiastowej hospitalizacji lub należy skierować je do odpowiedniego
specjalisty (otolaryngologa lub neurologa), czy też można prowadzić dalsze leczenie
we własnym zakresie.
W niniejszej pracy autorki przedstawiły najważniejsze zagadnienia dotyczące zawrotów
głowy u dzieci.
Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 3, 204-20

Lemka, Małgorzata

Pilarska, Ewa

Polish

Via Medica Journals

204 www.fmr.viamedica.plWYBRANEPROBLEMYKLINICZNEZawroty głowy u dzieci— najważniejsze aspekty kliniczneVertigo in childhood — the most importantclinical aspectsAdres do korespondencji:dr n. med. Ewa PilarskaKlinika Neurologii RozwojowejGdańskiego Uniwersytetu Medycznegoul. Dębinki 7, 80–952 Gdańsktel.: (58) 349–23–90faks: (58) 349–23–95e-mail: pilar@amg.gda.plSTRESZCZENIEZawroty głowy są dolegliwością zgłaszaną często zarówno przez dorosłych, jak i przezdzieci. Mogą występować w różnych chorobach — wymagających szybkiej diagnosty-ki i leczenia (guzy mózgu) i wynikających z zaburzeń emocjonalnych. W codziennej prak-tyce lekarskiej rodzice z dziećmi skarżącymi się na zawroty głowy zgłaszają się przedewszystkim do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Lekarze ci powinni ustalić, czydziecko wymaga natychmiastowej hospitalizacji lub należy skierować je do odpowied-niego specjalisty (otolaryngologa lub neurologa), czy też można prowadzić dalsze le-czenie we własnym zakresie.W niniejszej pracy autorki przedstawiły najważniejsze zagadnienia dotyczące zawro-tów głowy u dzieci.Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 3, 204–209słowa kluczowe: zawroty głowy, dzieci, przyczyny, diagnostykaABSTRACTVertigo is a common ailment among adults and children. It may appear in different di-seases, either required quick diagnosis and treatment (brain tumors), or in associa-tion with emotional difficulties. In everyday medical practice the parents come with theirchildren with vertigo to the general practitioner doctors. These doctors should assessif the child requires an immediate hospitalization or should be sent to the specialist(otolaryngologist or neurologist), or they can treat them by themselves.In this work the authors present the most important aspects of the problem of vertigo inchildren.Forum Medycyny Rodzinnej 2010, vol. 4, no 3, 204–209key words: vertigo, children, causes, diagnosisEwa Pilarska,Małgorzata LemkaKlinika Neurologii RozwojowejKatedry NeurologiiGdańskiego Uniwersytetu MedycznegoCopyright © 2010 Via MedicaISSN 1897–3590205Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 3, 204–209Ewa Pilarska, Małgorzata LemkaZawroty głowy u dzieci— najważniejsze aspekty kliniczneZawroty głowy stanowią częsty problem dia-gnostyczno-terapeutyczny każdego lekarzaogólnego, pediatry, laryngologa i neurolo-ga. Są dolegliwością, na którą często skarżąsię i dorośli, i dzieci. Mogą występowaćw różnych chorobach, zarówno wymagają-cych szybkiej diagnostyki i leczenia (guzymózgu), a także tych na podłożu zaburzeńemocjonalnych. Częstość występowaniaokreśla się na poziomie 20–30% ogólnejpopulacji [1]. Ustalenie przyczyny zawrotówgłowy jest bardzo trudne, zwłaszcza w przy-padku dzieci. Wynika to przede wszystkimz faktu, że pojęcie zawrotu głowy nie jest jed-noznaczne, a dziecku, szczególnie młodsze-mu, bardzo trudno opisać charakter swoichdolegliwości.DEFINICJA I PODZIAŁ ZAWROTÓW GŁOWYPodanie jednoznacznej definicji zawrotugłowy jest trudne, ponieważ wiążą się z nimbardzo zróżnicowane dolegliwości. Zawrótgłowy to subiektywne odczucie zachwianialub braku równowagi i dezorientacja w sto-sunku do otoczenia. Zwykle towarzyszą muoczopląs i często objawy wegetatywne, takiejak nudności, wymioty, bladość skóry [2].W ramach podstawowego podziału zawrotygłowy dzielimy na układowe i nieukładowe.Zawroty układowe są zazwyczaj następ-stwem uszkodzeń samego błędnika lub ner-wu przedsionkowego, a więc obwodowejczęści układu równowagi. Pacjent dotknię-ty zawrotem układowym doznaje złudzenia(iluzji) ruchu otoczenia lub własnego ciała,często opisywane jako wirowanie, kołysanie,uczucie zataczania się. Zawrotom tym towa-rzyszą nudności, wymioty, a także lęk. Choryjest w stanie opisać swe odczucia i dokładnieokreślić kierunek iluzorycznego ruchu [3].Zawroty nieukładowe są pochodzeniaośrodkowego i charakteryzuje je złudzenieniestabilności, niepewności postawy. Pa-cjent nie może precyzyjnie opisać swoichdolegliwości. Zawroty te są typowe równieżw zaburzeniach czynnościowych, na przy-kład w zespole hiperwentylacyjnym czy za-burzeniach lękowych [3].W określeniu zarówno przyczyny zawro-tów, jak i poziomu uszkodzenia znaczenie maustalenie czasu trwania zawrotu oraz tego, czywystępują w określonych położeniach, czy teżsą od nich niezależne [4]. Zawroty napadowewystępują zwykle w formie nagłych epizodów,są przeważnie układowe, trwają krótko — kil-ka sekund, minut lub godzin i są bardzo nasi-lone. Zawroty stałe są zwykle mniej nasilonei mają nieukładowy charakter [4].Skargi dzieci, szczególnie małych, na tzw.zawroty głowy są często niecharakterystycz-ne, co wynika z trudności, jakie ma dzieckow opisaniu swoich odczuć. Wnikliwa obser-wacja prowadzona przez rodziców i zebranyod nich wywiad odgrywają istotną rolęw dalszym postępowaniu.NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNYZAWROTÓW GŁOWY U DZIECI— łagodny napadowy kręcz karku niemow-ląt;— łagodne napadowe zawroty głowy;— łagodne napadowe położeniowe zawro-ty głowy;— migrena;— padaczka;— choroba omdleniowa;— choroba lokomocyjna;— guzy i wady mózgu (tylna jama);— powikłania zapalenia ucha środkowego;— przyczyny ogólnoustrojowe:• stany gorączkowe,• choroby tarczycy,• cukrzyca,• zaburzenia wodno-elektrolitowe,• niedokrwistość;— napadowa, okresowa ataksja;— zawroty psychogenne [5–7].Przyczyną zawrotów głowy u najmłod-szych dzieci do pierwszego roku życia możebyć łagodny napadowy kręcz karku niemow-ląt. Etiologia tego zespołu nie jest znana.Uważa się, że jest to wczesna faza łagodnychZawrót głowy tosubiektywne odczuciezachwiania lub brakurównowagii dezorientacjaw stosunku do otoczenia206 www.fmr.viamedica.plWYBRANEPROBLEMYKLINICZNEnapadowych zawrotów głowy. Objawy pole-gają na pochylaniu głowy w jedną stronę,towarzyszą mu wymioty, bladość powłokoraz niepokój dziecka. Napad trwa od kilkugodzin do kilku dni. Objawy ustępują zwyklenagle, samoistnie. W różnicowaniu należyzawsze uwzględnić guz tylnego dołu czaszkii w każdym wątpliwym przypadku wykonaćbadanie neuroobrazowe.Łagodne napadowe położeniowe zawro-ty głowy są uznawane za najczęstszą przyczy-nę zawrotów głowy, szczególnie w populacjiludzi starszych, niemniej są również obser-wowane u dzieci [3]. Zawrót głowy ma cha-rakter napadowy, krótkotrwały i jest prowo-kowany krytyczną pozycją głowy (nagłyskręt, schylanie, gwałtowne podnoszeniegłowy do góry). Podłoże stanowi najczęściejkamica kanałów półkolistych. Leczenie far-makologiczne jest nieskuteczne, najlepszeefekty dają odpowiednie ćwiczenia rehabi-litacyjne. W populacji chorych na łagodnepołożeniowe zawroty głowy 9% stanowiądzieci i młodzież  [8].Jedną z przyczyn zawrotów głowy zarów-no u dorosłych, jak i u dzieci jest migrena.Rozpowszechnienie migreny jest znaczne;jest jedną z częstszych chorób układu nerwo-wego. Jak wynika z badań epidemiologicz-nych, choroba ta dotyczy 10–15% populacjidorosłych [9]. Dzieci dotyka rzadziej — czę-stość występowania migreny w populacjidzieci i młodzieży wynosi 2,7–10,6% [10].W badaniach populacji dzieci szkolnychw Gdańsku odsetek dzieci z migreną wyno-sił 4,4% [11]. Migrena występuje u 1,5–6,8%dzieci poniżej 10. roku życia, częściej u chłop-ców, a powyżej tego wieku — u 3–17,6%dzieci, głównie u dziewczynek [10].Zgodnie z nową Międzynarodową Klasy-fikacją Bólów Głowy, ustaloną w Rzymie naXI Międzynarodowym Kongresie Towarzy-stwa Bólu Głowy w 2003 roku, migrenę po-dzielono na kilka grup [12]. Dokonano po-ważnych zmian w odniesieniu do migrenyu dzieci, przede wszystkim dotyczących cza-su trwania napadu migreny, umiejscowieniai charakteru bólu głowy oraz objawów towa-rzyszących. W podziale uwzględniono rów-nież zespoły uznawane dawniej za równo-ważniki migreny. Mają one związek z rodzin-nym występowaniem migreny i w miarę do-rastania dziecka mogą się przekształcićw typowe napady migreny.Do dziecięcych zespołów okresowych,które często poprzedzają migrenę, należą:— cykliczne wymioty,— migrena brzuszna,— łagodne napadowe zawroty głowy wiekudziecięcego.Zawroty głowy w migrenie mogą:— być ekwiwalentem napadu migreny Æłagodne napadowe zawroty głowy;— stanowić część typowego napadu migre-ny Æ migrena typu podstawnego;— być dodatkowym objawem w fazie bólo-wej napadu;— występować między napadami migre-ny [13].Łagodne napadowe zawroty głowy zosta-ły opisane po raz pierwszy przez Basseraw 1964 roku [14]. Występują między 2. a 5. ro-kiem życia dziecka, najczęściej między 3.a 4. Charakteryzują się nagłymi, kilkuminu-towymi, rzadziej kilkugodzinnymi nawraca-jącymi napadami zawrotów głowy, połączo-nymi z zaburzeniami równowagi, oczopląsemi wymiotami. Napadom tym często towarzy-szy lęk. Dziecko sprawia wrażenie przestra-szonego, nie chce chodzić, chwyta się rodzi-ców lub opiera o znajdujące się w pobliżuprzedmioty. Nie stwierdza się zaburzeń świa-domości, może się pojawić jednostronny pul-sujący ból głowy, choć zwykle nie występuje.Po napadzie dziecko czuje się dobrze. Pomię-dzy napadami nie stwierdza się odchyleńw badaniu neurologicznym, badanie EEGelektroencefalograficzne (EEG) nie wykazu-je zmian. Badania audiometryczne, funkcjeprzedsionkowe między napadami są prawi-dłowe. Zespół ten zwykle samoistnie ustępu-je (5–6 rż.) i nie wymaga leczenia.Łagodne napadowepołożeniowe zawrotygłowy są uznawane zanajczęstszą przyczynęzawrotów głowy207Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 3, 204–209Ewa Pilarska, Małgorzata LemkaZawroty głowy u dzieci— najważniejsze aspekty kliniczneŁagodne napadowe zawroty głowy wy-magają różnicowania z padaczką, jednakżeprawidłowy zapis EEG, brak zaburzeń świa-domości i zwykle krótki czas napadu prze-mawiają przeciw rozpoznaniu napadu pa-daczkowego. Ze względu na występowanieguzów móżdżku i komory IV w tym przedzia-le wiekowym, które charakteryzują się po-dobną symptomatologią, w przypadkachwątpliwych należy wykonać badanie neuro-obrazowe.Migrena typu podstawnego występujew 3–19% przypadków migreny u dzieci [15].Początek objawów przypada na 7. rok życia.Ten typ migreny został po raz pierwszy opi-sany przez Bickerstaffa w 1961 roku [16].Dotyczy nie tylko, jak uważał Bickerstaff,dorastających dziewcząt, ale także chłopcówi osób dorosłych, około 50. roku życia. Za-wroty głowy są zwykle gwałtowne, mają cha-rakter układowy. Na bardzo bogaty obraz tejmigreny poza zawrotami głowy składają się:dyzartria, szum w uszach, osłabienie słuchu,ataksja, obustronne parestezje, podwójnewidzenie, objawy wzrokowe (np. zaburzeniawidzenia, zaniewidzenie, tunelowe widze-nie, niedowidzenie połowicze, mroczki, pro-ste zaburzenia wzrokowe) — są zwykle obu-stronne, opisywane jako tejchopsje, koloro-we figury, zniekształcenia, występują jedno-cześnie i obustronnie w polach nosowychi skroniowych. Mogą występować zaburze-nia świadomości, które zwykle narastają po-woli, często są poprzedzane stanem marze-niowym, nigdy nie są głębokie, nie powodująnagłego upadku. Każdy objaw aury trwa conajmniej 5 minut, lecz nie dłużej niż godzi-nę. Ból głowy — bardzo silny, pulsujący, zlo-kalizowany w potylicy — pojawia się zwyklepo ustąpieniu wymienionych objawów. Mi-grenę typu podstawnego należy różnicowaćz padaczką, szczególnie z idiopatyczną dzie-cięcą padaczką potyliczną oraz migrenąz aurą [17].Idiopatyczna dziecięca padaczka poty-liczna o późniejszym początku — typ Ga-staut (ICOE-C) — występuje między 3. a 15.rokiem życia (średni wiek zachorowania7–11 lat) u dzieci uprzednio zdrowych, pra-widłowo rozwiniętych umysłowo. Napadypolegają na występowaniu omamów wzro-kowych lub zaniewidzenia. Zaburzeniawzrokowe w przeciwieństwie do obserwowa-nych w migrenie typu podstawnego polegająna pojawieniu się, najpierw w skroniowychczęściach pola widzenia, małych kolorowychkulek lub piłek, które wędrują w przeciwnymkierunku. Po napadzie u około połowy cho-rych występuje ból głowy o obrazie migreny.Nie obserwuje się zawrotów głowy. W zapi-sie EEG stwierdza się zwykle charaktery-styczne zmiany w postaci iglic i zespołów igli-ca–fala w okolicy potylicznej, które ustępująprzy oczach otwartych i ponownie pojawiająprzy ich zamknięciu [17].Zawroty głowy w migrenie mogą się rów-nież ujawniać:—  jako dodatkowy objaw w formie bólowejnapadu migrenowego (przeważnie nie-układowe) — nierzadko u dzieci, w po-łączeniu z nudnościami i wymiotami;— między napadami migreny — tak zwanezależne od migreny zawroty głowy u dzie-ci w wieku szkolnym; czas ich trwania jestróżny: od kilku sekund do kilku godzin.Objawy tego zespołu są bardzo różne —mogą występować napady zawrotów gło-wy, uczucie niepewności lub zaburzeniarównowagi, a także objawy choroby lo-komocyjnej [18];— u dzieci — jako zwiększona wrażliwość· na chorobę lokomocyjną.Zawroty głowy mogą występować w nie-których wadach tylnej jamy czaszki. Najczę-ściej są obserwowane w zespole Arnolda-Chiariego typu 1, w którym dochodzi doprzemieszczenia się migdałków móżdżkui pnia mózgu w kierunku rdzenia kręgowe-go. Objawy uszkodzenia móżdżku, a także zestrony dolnych nerwów czaszkowych orazzmiany uwidocznione w badaniu metodą re-zonansu magnetycznego (MRI, magnetic re-Zawroty głowy mogąwystępować w niektórychwadach tylnej jamyczaszki208 www.fmr.viamedica.plWYBRANEPROBLEMYKLINICZNEsonance imaging) mózgowia decydują o roz-poznaniu.W diagnostyce zawrotów głowy u dziecinależy uwzględnić guz móżdżku i komory IV.Zawroty nasilają się przez ruchy głowy,dziecko wybiera pozycję leżącą na boku lubpochyla głowę. W każdym przypadku napa-dowych zawrotów głowy, połączonych z bó-lem głowy, wymiotami występującymi przyzmianie pozycji (zespół Brunsa) koniecznejest wykonanie badania neuroobrazowego.Do występujących w każdym wieku za-wrotów należy zapalenie nerwu przedsion-kowego (neuritis vestibularis). Jest to choro-ba dość często występująca, prawdopodob-nie o etiologii wirusowej. Zaczyna się naglei charakteryzuje się bardzo silnymi układo-wymi zawrotami, którym towarzyszą wymio-ty, zaburzenia równowagi. W początkowymokresie stwierdza się oczopląs, nie ma nato-miast innych objawów w badaniu neurolo-gicznym. W większości przypadków objawydość szybko ustępują [8].Istotnym problemem zarówno u doro-słych, jak i u dzieci są zawroty w zaburzeniachczynnościowych. Są to zwykle zawroty nie-układowe. Ich rozpoznanie wymaga zawszewykluczenia przyczyn organicznych zwrotów.DIAGNOSTYKA ZAWROTÓW GŁOWYU DZIECI POWINNA OBEJMOWAĆ— dokładny wywiad ustalający charakterzawrotów, objawy towarzyszące, czas ichtrwania;— badanie neurologiczne (w migrenowychbólach głowy nie wykazuje nieprawidło-wości);— badanie otolaryngologiczne, testy błęd-nikowe, badanie elektronystagmogra-ficzne (ENG), badanie audiologiczne;— badanie elektroencefalograficzne (EEG)— służy do zróżnicowania niektórychnapadów migreny z aurą, z napadamipadaczkowymi i wykluczenia zmianogniskowych w mózgu;— badania neuroobrazowe (tomografiakomputerowa/MRI) — szczególniew przypadku dzieci, u których występujązawroty napadowe z towarzyszącyminudnościami i nagłymi wymiotami (na-pady Brunsa) oraz przy podejrzeniuwady tylnej jamy czaszki;— badanie okulistyczne — dno oka;— podstawowe badania laboratoryjne;— w niektórych przypadkach badania me-taboliczne (gazometria, glukoza, kwasmlekowy).Należy podkreślić, że w rozpoznaniu za-wrotów głowy u dzieci, niezależnie od przy-czyny, najbardziej istotne znaczenie ma wy-wiad uzyskany od rodziców, ustalający mor-fologię napadu, jego charakter, czas trwa-nia oraz objawy towarzyszące. Istotne zna-czenie ma ustalenie, czy są to zawroty ukła-dowe, czy nieukładowe, a także czy wystę-pują inne dolegliwości sugerujące chorobęogólnoustrojową lub zaburzenia czynno-ściowe.P I Ś M I E N N I C T W O1. Lempert T., Neuhauser H. Epidemiology of verti-go, migraine and vestibular migraine. J. Neurol.2009; 256: 333–338.2. Janczewski G., Latkowski B. Otoneurologia kli-niczna. Wydawnictwo Bel-Corp. Warszawa 1998.3. Prusiński A. Wprowadzenie: terminologia, klasy-fikacja i przyczyny zawrotów głowy. W: Zawrotygłowy. Prusiński A. (red.). Wydawnictwo Lekar-skie PZWL, Warszawa 2002: 11–23.4. Neuhauser H.K., Radtke A., von Brevern M. i wsp.Burden of dizziness and vertigo in the communi-ty. Arch. Intern. Med. 2008; 19: 2118–2124.5. Makowski A., Wendorff J. Zawroty głowy u dzieci.W: Zawroty głowy. Prusiński A. (red.). Wydawnic-two Lekarskie PZWL, Warszawa 2002: 213–227.6. Ravid S., Bienkowski R., Eviatar L. A simplifieddiagnostics approach to dizziness in children.Pediatr. Neurol .2003; 29: 317–320.209Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 3, 204–209Ewa Pilarska, Małgorzata LemkaZawroty głowy u dzieci— najważniejsze aspekty kliniczne7. Weisleder P., Fife T.D. Dizziness and headache:A common association in children and adole-scents. J. Child. Neurol. 2001; 16: 727–730.8. Morawiec-Bajda A. Błędnikowe zawroty głowy.W: Zawroty głowy. Prusiński A. (red.). Wydaw-nictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002: 145––158.9. Stępień A. Bóle głowy — diagnostyka i leczenie.Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004: 21–35.10. Dilling-Ostrowska E. Migrena. W: Zespoły bólo-we w neurologii dziecięcej. Wydawnictwo Lekar-skie PZWL, Warszawa 2005: 18–36.11. Konieczna S., Lemka M. Obraz kliniczny migre-ny u dzieci w badaniach prospektywnych. Ann.Acad. Med. Gedan. 2002; 32: 29–36.12. Headache Classification Subcommittee of theInternational Headache Society. The Internatio-nal Classification of Headache Disorders. 2ndEdit. Cephalalgia 2004; 24: 1–160.13. Prusiński A. Zawroty głowy w migrenie. W: Zawro-ty głowy. Prusiński A. (red.). Wydawnictwo Lekar-skie PZWL, Warszawa 2002: 197–203.14. Basser L. Bening paroxysmal vertigo of childho-od. Brain 1964; 87: 141–152.15. Lewis D.W. Migraine in children. Pediatr. Rev.2007; 28: 139–143.16. Bickerstaff E.R. Basilar artery migraine. Lancet1967; 1: 1517–1520.17. Panayiotopoulos C.P. A clinical guide to epilep-tic syndromes and their treatment. Springer-Ver-lag, London 2007: 303–306.18. Szirmani A., Faras V. Vestibular disorders in mi-grainous children and adolescents. J. HeadachePain. 2000; 1: 39–42.

Zawroty głowy u dzieci - najważniejsze aspekty kliniczne

https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/download/10083/8583

Zawroty głowy u dzieci - najważniejsze aspekty kliniczne

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Via Medica Journals