Wstęp: Krytyczne niedokrwienie jest najbardziej zaawansowaną postacią przewlekłego niedokrwienia kończyn, a jego występowanie wiąże się z potencjalnym wpływem nie tylko na stan miejscowy kończyny, ale także stan ogólny chorego i rokowanie. W pracy podjęto próbę oceny markerów stanu zapalnego u chorych z krytycznym niedokrwieniem kończyn (CLI), kwalifikowanych do leczenia rekonstrukcyjnego.Materiał i metody: Badaniem objęto 14 chorych z krytycznym niedokrwieniem kończyn dolnych (z bólami stałymi lub bólami stałymi i towarzyszącą martwicą) w przebiegu zespołu Leriche’a i wielopoziomowej niedrożności tętnic kończyn dolnych, poddawanych leczeniu rekonstrukcyjnemu w odcinku aortalno-udowym, oraz 6 chorych z grupy kontrolnej (leczonych operacyjnie z powodu tętniaka aorty brzusznej). U chorych w okresie okołooperacyjnym oznaczano w surowicy krwi stężenie markerów stanu zapalnego, takich jak białko C-reaktywne (CRP), interleukina 6 (IL-6) i czynnik martwicy guza (TNF-alfa) oraz liczbę leukocytów. W trakcie badania oceniano wyniki leczenia operacyjnego zarówno w okresie hospitalizacji pooperacyjnej, jak i w okresie odległym (12-miesięcznym), odnotowując między innymi uratowanie kończyny, drożność przęsła, powikłania infekcyjne, incydenty sercowo-naczyniowe i zgony.Wyniki: W grupie chorych z CLI bez współistniejących zmian martwiczych wartości stężenia białka CRP w surowicy w okresie przedoperacyjnym wynosiły 0,8–21 mg/l, w grupie z towarzyszącą martwicą 3,5–116 mg/l (w porównaniu do grupy kontrolnej wyższe wartości CRP zanotowano jedynie w grupie CLI ze współistniejącą martwicą). Wykazano istotne statystycznie różnice w wyjściowym stężeniu IL-6 pomiędzy grupą kontrolną a grupami CLI z bólami stałymi i CLI z towarzyszącą martwicą — wyższy poziom IL-6 obserwowano w obu grupach z krytycznym niedokrwieniem kończyn (p<0,05). Nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic w zakresie stężeń TNF-alfa pomiędzy badanymi grupami. We wczesnym okresie pooperacyjnym jeden chory wymagał reoperacji z powodu zakrzepicy lewego ramienia przęsła aortalno-dwuudowego, kolejny chory wymagał leczenia rozstrzeni żołądka z towarzyszącym krwawieniem. Nie zanotowano zgonów w okresie obserwacji wczesnej — u jednego chorego, ze względu na postęp martwicy, mimo leczenia rekonstrukcyjnego, zaistniała konieczność wykonania amputacji kończyny na poziomie goleni.Wnioski: Krytyczne niedokrwienie kończyny jest chorobą ogólnoustrojową, stanowiącą stan zagrożenia żywotności kończyny i życia chorego. Ze względu na często obecne schorzenia współistniejące, w tym schorzenia związane z obecnością zmian miażdżycowych w innych obszarach, chorzy z CLI wymagają kompleksowego interdyscyplinarnego przygotowania i optymalnego planowania przeprowadzanych zabiegów rekonstrukcyjnych tętnic. Mimo istotnego z punktu widzenia klinicznego przygotowania przedoperacyjnego chorych z CLI, terapia zachowawcza krytycznego niedokrwienia kończyny nie przynosi oczekiwanych korzyści w postaci spadku aktywności prozapalnej układu immunologicznego. Planując leczenie rekonstrukcyjne tętnic ważne jest ograniczenie urazu okołooperacyjnego przez zastosowanie technik wewnątrznaczyniowych i hybrydowych, w szczególności w leczeniu zmian tętnic w odcinku aortalno-biodrowym współistniejących ze zmianami tętnic poniżej więzadła pachwinowego.Introduction: Critical leg ischemia (CLI) is the most advanced stage of the chronic leg ischemia and its presence can result not only in local necrotic lesions but also in worsening of the patient’s general condition. In the paper, an assessment of the severity of an inflammatory process by the evaluation of the serum levels of inflammatory markers in patients with CLI was performed.Material and methods: The study included 14 patients with CLI (rest pain or rest pain and necrosis) having Leriche syndrome and multilevel obstruction of the lower limb arteries, who underwent arterial reconstructive treatment in the aorto-femoral segment, as well as 6 control patients treated surgically because of an abdominal aortic aneurysm. Serum concentrations of inflammatory markers, such as C-reactive protein (CRP), interleukin-6 (IL-6), tumor necrosis factor (TNF-alpha) and WBC, were measured during the perioperative period. The study evaluated the results of surgical treatment both in hospital and late postoperative (12 months) period including limb salvage, graft obstruction, limb amputation, the incidence of infections as well as cardiovascular events and deaths.Results: In patients with CLI without necrotic lesions, CRP preoperative values ranged from 0.8 to 21 mg/L, and in patients with necrosis — from 3.5 to 116 mg/L (in comparison with the control group, higher CRP values were noted only in CLI patients with concomitant necrosis). There was a statistically significant difference in the preoperative IL-6 levels between the control group and CLI groups (higher levels in booth CLI groups was noticed without significant differences between the patients with and without necrosis). There were no differences in TNF-alpha levels between the groups with and without necrosis. In the early postoperative period, one patient underwent reoperation due to the thrombosis of the left branch of the aorto-bifemoral graft; another patient was qualified for the surgery due to bleeding from the stomach. There were no early deaths noticed. In one patient the crural level leg amputation was necessary, despite the reconstructive treatment.Conclusions: Critical limb ischemia is a systemic disease constituting a threat to life and limb viability. Although the interdisciplinary preoperative preparation is important, the conservative preoperative treatment of critical limb ischemia brings no benefit of decreasing pro-inflammatory activity of the immune system. When planning arterial reconstruction, it is important to reduce perioperative trauma by using endovascular and hybrid techniques which allows for achieving better results
