Wstęp: Celem niniejszej pracy była analiza stylów radzenia sobie ze stresem w populacji
chorych hospitalizowanych z powodu ostrego zawału serca.
Metody: Badaną grupę stanowiło 144 kolejnych pacjentów leczonych metodą pierwotnej
angioplastyki wieńcowej z powodu ostrego zawału serca. Badanie przeprowadzono na podstawie
kwestionariusza stylów radzenia sobie ze stresem.
Wyniki: W badanej populacji u nieco ponad 40% chorych w wieku poniżej 55 lat oraz u około
50% osób starszych nie stwierdzono jednego dominującego stylu radzenia sobie ze stresem.
Wśród pozostałych osób w grupie młodszej najczęściej występował styl skoncentrowany na
zadaniu, a wśród starszych - na unikaniu. W obu grupach najrzadziej stwierdzano styl
skoncentrowany na emocjach.
Wnioski: U większości chorych nie zaobserowano jednego dominującego stylu radzenia sobie
ze stresem. Dominację stylu skoncentrowanego na zadaniu rokującą dobrą współpracę
z pacjentem stwierdzono u około 30% młodszych osób i u około 10% starszych. Dominacja
stylu skoncentrowanego na unikaniu związana z ryzykiem gorszej współpracy z pacjentem
występuje u ponad 20% młodszych osób i u ponad 15% starszych. Przydatność badań stylów
radzenia sobie ze stresem u osób z zawałem serca należy poddać weryfikacji

Araszkiewicz, Aleksander

Borowska, Dorota

Grześk, Elżbieta

Grześk, Grzegorz

Jurek, Aleksandra

Kochman, Wacław

Koziński, Marek

Kubica, Aldona

Magielski, Przemysław

Olejarczyk, Ewa

Sinkiewicz, Władysław

Wilczek, Rajmund

Świątkiewicz, Iwona

Polish

Via Medica Journals

Folia Cardiologica Excerpta2009, tom 4, nr 1, 18–22Copyright © 2009 Via MedicaISSN 1896–247518 www.fce.viamedica.plPRACA ORYGINALNAAdres do korespondencji: Mgr Aldona Kubica, Katedra i Zakład Promocji Zdrowia Collegium Medicum im. Ludwika Rydygieraw Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Techników 3, 85–801 Bydgoszcz, e-mail: kizpromzdr@cm.umk.plAnaliza stylów radzenia sobie ze stresemu chorych z ostrym zawałem sercaAldona Kubica1, Przemysław Magielski3, Aleksandra Jurek2, Ewa Olejarczyk2,Elżbieta Grześk2, Marek Koziński2, Rajmund Wilczek3, Wacław Kochman2,Iwona Świątkiewicz2, Dorota Borowska2, Grzegorz Grześk2,Władysław Sinkiewicz4 i Aleksander Araszkiewicz51Katedra i Zakład Promocji Zdrowia Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy,Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu2Katedra i Klinika Kardiologii i Chorób Wewnętrznych Collegium Medicumim. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu3Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej MEDICUS w Bydgoszczy4Katedra i Zakład Klinicznych Podstaw Fizjoterapii Collegium Medicumim. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu5Katedra i Klinika Psychiatrii Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy,Uniwersytet Mikołaja Kopernika w ToruniuStreszczenieWstęp: Celem niniejszej pracy była analiza stylów radzenia sobie ze stresem w populacjichorych hospitalizowanych z powodu ostrego zawału serca.Metody: Badaną grupę stanowiło 144 kolejnych pacjentów leczonych metodą pierwotnejangioplastyki wieńcowej z powodu ostrego zawału serca. Badanie przeprowadzono na podsta-wie kwestionariusza stylów radzenia sobie ze stresem.Wyniki: W badanej populacji u nieco ponad 40% chorych w wieku poniżej 55 lat oraz u około50% osób starszych nie stwierdzono jednego dominującego stylu radzenia sobie ze stresem.Wśród pozostałych osób w grupie młodszej najczęściej występował styl skoncentrowany nazadaniu, a wśród starszych — na unikaniu. W obu grupach najrzadziej stwierdzano stylskoncentrowany na emocjach.Wnioski: U większości chorych nie zaobserowano jednego dominującego stylu radzenia sobieze stresem. Dominację stylu skoncentrowanego na zadaniu rokującą dobrą współpracęz pacjentem stwierdzono u około 30% młodszych osób i u około 10% starszych. Dominacjastylu skoncentrowanego na unikaniu związana z ryzykiem gorszej współpracy z pacjentemwystępuje u ponad 20% młodszych osób i u ponad 15% starszych. Przydatność badań stylówradzenia sobie ze stresem u osób z zawałem serca należy poddać weryfikacji. (Folia CardiologicaExcerpta 2009; 4, 1: 18–22)Słowa kluczowe: stres, zawał serca19www.fce.viamedica.plAldona Kubica i wsp., Analiza stylów radzenia sobie ze stresem u chorych z AMIWstępPacjenci w różny sposób radzą sobie ze stre-sem towarzyszącym zawałowi serca, czego wyra-zem są odmienne postawy wobec zupełnie nowej sy-tuacji zdrowotnej, która gwałtownie zmienia ichżycie. Utrata zaufania do własnego organizmu orazniepewność co do przyszłości powodują zachwianiepodstaw dotychczasowego funkcjonowania w życiurodzinnym i zawodowym [1, 2].Celem niniejszej pracy była analiza stylów ra-dzenia sobie ze stresem w populacji chorych hospi-talizowanych z powodu ostrego zawału serca.MetodyBadaną grupę stanowiło 144 kolejnych pacjen-tów leczonych metodą angioplastyki wieńcowejz powodu ostrego zawału serca w Klinice Kardio-logii i Chorób Wewnętrznych Collegium Medicumim. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersy-tet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Średni wiek ba-danych wynosił 57,3 ± 7,1 roku. W badanej grupiebyło 45 kobiet (średni wiek 58,9 ± 6,2 roku) i 99 męż-czyzn (średni wiek 56,5 ± 7,3 roku).Zastosowano następujące kryteria wyłączeniachorych z badania:— brak świadomej pisemnej zgody pacjenta;— wiek powyżej 70 lat;— stwierdzone wcześniej zaburzenia psychiczne;— inne uwarunkowania zdrowotne uniemożliwiają-ce świadome i samodzielne wypełnianie ankiet.W trzeciej dobie hospitalizacji przeprowadzo-no badanie na podstawie Kwestionariusza RadzeniaSobie w Sytuacjach Stresowych (CISS, Coping In-ventory of Stressful Situations).Autorami oryginalnej wersji kwestionariusza sąEndler i Parker. Stosowana w niniejszej pracy pol-ska wersja kwestionariusza CISS została przygoto-wana przez Szczepaniaka, Strelaua i Wrześniew-skiego [3]. Zawiera ona 48 zadań, które opisują re-akcje ludzi na trudne, przykre, stresujące sytuacje.Zgodnie z zaleceniami autorów, na podstawie uzy-skanego wyniku, kwalifikowano pacjentów do jednejz trzech grup charakteryzujących się odmiennymistylami radzenia sobie w sytuacjach stresowych:— styl skoncentrowany na zadaniu (SSZ);— styl skoncentrowany na emocjach (SSE);— styl skoncentrowany na unikaniu (SSU).Styl skoncentrowany na unikaniu może przyj-mować dwie formy, dla których wyodrębniono dwiepodskale:— podskala angażowanie się w czynności zastęp-cze (ACZ);— podskala poszukiwanie kontaktów towarzys-kich (PKT).Surowe wyniki kwestionariusza CISS odnoszo-no do przyjętych norm w skali stenowej oraz porów-nywano wyniki uzyskane w poszczególnych skalachw celu określenia dominującego stylu radzenia so-bie ze stresem [3].Każdego badanego przypisywano do jednejz 5 grup:— A — styl dominujący:• A1 — dominuje SSZ;• A2 — dominuje SSE;• A3 — dominuje SSU;— B — dwa style dominujące;— C — trzy style równoważne.Uzyskane wyniki poddano analizie statystycz-nej z wykorzystaniem pakietu Statistica.WynikiZgodnie z zaleceniami Pracowni Testów Psy-chologicznych Polskiego Towarzystwa Psycholo-gicznego podzielono badaną populację na 3 przedzia-ły wiekowe: 16–24 lat (n = 0); 25–54 lat (n = 48);55–79 lat (n = 96).Surowe wyniki uzyskane poprzez sumowaniewag w poszczególnych skalach i podskalach przed-stawiono w tabeli 1. Na podstawie porównania wy-ników (odniesionych do norm) w poszczególnychskalach określono dominujący styl radzenia sobieTabela 1. Wyniki kwestionariusza CISS — statystyki opisowe dla wyników surowychSkala N Średnia –95% +95% Mediana Min. Maks. SDSSZ 144 57,97 56,44 59,49 59,0 27,0 76,0 9,33SSE 144 41,2 39,64 42,76 41,5 21,0 66,0 9,56SSU 144 45,9 44,48 47,32 48,0 24,0 66,0 8,67ACZ 144 18,43 17,54 19,32 18,0 8,0 35,0 5,43PKT 144 18,08 17,43 18,73 18,0 8,0 25,0 3,96SD (standard deviation) — odchylenie standardowe; SSZ — styl skoncentrowany na zadaniu; SSE — styl skoncentrowany na emocjach;SSU — styl skoncentrowany na unikaniu; ACZ — angażowanie się w czynności zastępcze; PKT — poszukiwanie kontaktów towarzyskich20Folia Cardiologica Excerpta 2009, tom 4, nr 1www.fce.viamedica.plze stresem dla każdego pacjenta. Wyniki tej anali-zy przedstawiono w tabeli 2. Postępując zgodniez zasadami przyjętymi przez autorów polskiej wersjikwestionariusza CISS, porównano częstość wystę-powania dominacji różnych stylów radzenia sobie zestresem przy 85-procentowym przedziale ufności(CI, confidence interval). Minimalna istotna różnicawartości stenu przy takim CI wynosi 1 w grupiewiekowej 25–54 lat (n = 48) oraz 2 w grupie wie-kowej 55–79 lat (n = 96). W badanej przez autorówpopulacji u nieco ponad 40% chorych w wieku po-niżej 55 lat oraz u około 50% osób starszych niestwierdzono jednego dominującego stylu radzeniasobie ze stresem. Wśród pozostałych osób w gru-pie młodszej najczęściej występował SSZ, a wśródstarszych — SSU. W obu grupach najrzadziejstwierdzano SSE (tab. 2).W analizie porównawczej struktury częstościwystępowania dominacji różnych stylów radzeniasobie ze stresem w grupie badanej i grupach nor-malizacyjnych prezentowanych w podręczniku za-łączonym do polskiej wersji kwestionariusza CISSwykazano wiele istotnych różnic między tymi po-pulacjami (tab. 3).DyskusjaRadzenie sobie ze stresem jest wykładnikiemciągłego wzajemnego oddziaływania między pacjen-tem a sytuacją, w jakiej się znalazł [4–7]. Na tworzonąTabela 3. Porównanie struktury częstości występowania dominacji różnych stylów radzenia sobieze stresem w grupie badanej i grupie wzorcowej (85-procentowy przedział ufności)Grupa Wiek (lata) N populacji Udział w populacji N populacji Udział w populacji pwzorcowej  wzorcowej (%) badanej  badanej (%)A1 25–54 151 22,5 48 29,17 NS55–79 173 17,3 96 10,42 0,0648A2 25–54 151 20,5 48 6,25 0,011755–79 173 11,0 96 3,13 0,0125A3 25–54 151 11,3 48 22,92 0,022655–79 173 11,6 96 16,67 NSB 25–54 151 6,6 48 35,42 < 0,000155–79 173 17,9 96 37,5 0,0002C 25–54 151 39,1 48 6,26 NS55–79 173 42,2 96 21,88 0,0005NS — brak istotnej różnicyTabela 2. Częstość występowania dominacji różnych stylów radzenia sobie ze stresem (85-procentowyprzedział ufności)Grupa SSZ/SSE SSZ/SSU SSE/SSU Wiek (lata) N Częstość (%)A1 R (SSZ > SSE) R (SSZ > SSU) NS 25–54 14 29,1755–79 10 10,42A2 R (SSZ < SSE) NS R (SSE > SSU) 25–54 3 6,2555–79 3 3,13A3 NS R (SSZ < SSU) R (SSE < SSU) 25–54 11 22,9255–79 16 16,67B Dwie grupy istotnie różniące się od trzeciej 25–54 17 35,42lubgrupa różni się istotnie od tylko jednej podgrupy, 55–79 36 37,5a między kolejnymi grupami nie ma istotnej różnicyC NS NS NS 25–54 3 6,2655–79 21 21,88NS — brak istotnej różnicy; R — różnica istotna; SSZ — styl skoncentrowany na zadaniu; SSE — styl skoncentrowany na emocjach;SSU — styl skoncentrowany na unikaniu21www.fce.viamedica.plAldona Kubica i wsp., Analiza stylów radzenia sobie ze stresem u chorych z AMIprzez chorego subiektywną ocenę sytuacji wpływajązarówno zmiany stanu zdrowia (przebieg klinicznychoroby, występowanie ewentualnych powikłań), jaki zmiany następujące w jego świadomości pod wpły-wem kontaktu z personelem medycznym, pacjenta-mi oraz rodziną [8]. Radzenie sobie ze stresem to-warzyszącym chorobie jest wypadkową relacji mię-dzy tymi zmiennymi, na które oddziałują dodatkowocechy psychiki pacjenta, a także inne czynniki, takiejak: wiek, płeć chorego, jego sytuacja rodzinna i eko-nomiczna, status zawodowy i społeczny [6–8].W interakcyjnym modelu radzenia sobie zestresem wyróżnia się trzy aspekty: strategie, stylei proces. Strategie rozumiane jako konkretne spo-soby zaradcze, poznawcze i behawioralne odgrywająkluczową rolę. Są one wynikiem oddziaływaniawszystkich czynników charakteryzujących pacjen-ta oraz sytuacji, w której się znajduje [4, 7]. Wyróż-nia się 8 różnych kategorii strategii radzenia sobiez sytuacją stresową [4]: konfrontacja, dystansowa-nie się, samokontrola, poszukiwanie wsparcia spo-łecznego, przyjmowanie odpowiedzialności, uciecz-ka, planowe rozwiązywanie problemu oraz pozytyw-ne przewartościowanie problemu [8].Każdy człowiek ma skłonność do reagowaniana stres według charakterystycznego dla siebie,powtarzalnego wzorca, który określany jest mianemstylu radzenia sobie ze stresem. Osobnicza skłon-ność do określonych zachowań nie oznacza bynaj-mniej, że zastosowane w konkretnej sytuacji sposo-by zaradcze są uwarunkowane tylko i wyłącznie tącechą [8]. Styl radzenia sobie ze stresem jest jed-nym z wielu czynników determinujących zachowa-nie w konkretnych okolicznościach [4, 9, 10].W piśmiennictwie [3, 4] wyróżnia się 3 styleradzenia sobie w sytuacjach stresowych: styl skon-centrowany na zadaniu, styl skoncentrowany naemocjach oraz styl skoncentrowany na unikaniu.Osoby cechujące się SSZ zwykle podejmują plano-we działania mające na celu rozwiązanie lub ko-rzystną modyfikację sytuacji stresowej. Chorzy pre-zentujący SSE zazwyczaj dążą do zmniejszenia na-pięcia emocjonalnego towarzyszącego stresowipoprzez skupianie się na własnych przeżyciach.Może się to odbywać zarówno z ekspresją, jak i tłu-mieniem emocji, z przeżywaniem emocji negatyw-nych oraz z myśleniem życzeniowym i fantazjowa-niem. Osoby, dla których charakterystyczny jestSSU, mają tendencję do unikania myślenia o choro-bie, co owocuje brakiem jakichkolwiek działań zwią-zanych z sytuacją, w jakiej się znajdują. Natomiastdla odwrócenia uwagi od problemu bardzo chętnieangażują się w różnego rodzaju aktywności zastęp-cze lub poszukują kontaktów towarzyskich [4, 8].Ten sam styl w połączeniu z odmiennymi stra-tegiami może manifestować się różnorodnymi posta-wami wobec problemu. Ponadto, w miarę upływuczasu i postępu leczenia, w ślad za zmianami sytu-acji zdrowotnej konfiguracje stylów i strategii radze-nia sobie ulegają dynamicznym modyfikacjom [7, 8].Lęk towarzyszy pacjentowi z zawałem sercaoraz jego rodzinie od momentu wystąpienia obja-wów, wpisując się w obraz kliniczny tego zespołuchorobowego [11]. W takiej sytuacji można oczeki-wać, że style i strategie radzenia sobie w sytuacjachstresowych prezentowane przez chorych będą miałyznaczący wpływ na postawy pacjentów, a zatem tak-że na efektywność dalszego leczenia. Dlatego właś-nie określenie stylów radzenia sobie ze stresemu osób z zawałem serca może się okazać ważną in-formacją dla personelu medycznego.Podjęta przez autorów niniejszej pracy próbaokreślania dominacji różnych stylów radzenia sobieze stresem pozwala uświadomić sobie obecność tejważnej, a zazwyczaj nieuwzględnianej zmiennej,która w istotny sposób może modyfikować efektyw-ność procesu leczenia i dalszych działań profilak-tycznych. Niezwykle ważną, praktyczną konse-kwencją postawy pacjenta wobec choroby, będącąwykładnikiem relacji stylów i strategii radzenia so-bie ze stresem, jest jego zaangażowanie we wdra-żaną od samego początku hospitalizacji prewencjęwtórną. Warunkiem jej skuteczności jest współpra-ca z chorym oparta na zrozumieniu celowości po-dejmowanych działań [8]. O ile można spodziewaćsię dobrej współpracy z pacjentem, u którego do-minuje SSZ (w grupie młodszej 29,17%, w grupiestarszej 10,42% chorych), to w grupie osób z domi-nacją SSU (w grupie młodszej 22,92%, w grupiestarszej 16,67% chorych) współpraca może być dużogorsza, a do osiągnięcia celów terapeutycznych naj-prawdopodobniej konieczne będzie znacznie więk-sze zaangażowanie personelu medycznego i rodzi-ny. Przyjmując bowiem poznawczy, interakcyjnyparadygmat radzenia sobie ze stresem, należy pa-miętać, że stosowane przez chorego strategie oraz,w znacznie mniejszym stopniu, style radzenia so-bie ze stresem wynikającym z ciężkiej choroby po-tencjalnie mogą ulegać korzystnym zmianom podwpływem przemyślanych, indywidualnie dostoso-wanych działań psychoedukacyjnych [8]. Wartozwrócić uwagę, że w badanej przez autorów popu-lacji SSE występował znamiennie rzadziej, a SSUwśród młodszych pacjentów stwierdzano istotnieczęściej niż w grupie wzorcowej. Nie można zatembez zastrzeżeń przyjmować, że stwierdzona przezautorów struktura częstości występowania domi-nacji różnych stylów radzenia sobie ze stresem22Folia Cardiologica Excerpta 2009, tom 4, nr 1www.fce.viamedica.plodzwierciedla przeciętną strukturę wśród osób z za-wałem serca w Polsce.Podjęte przez autorów zagadnienie należy donielicznych tego typu analiz. Badania mające na celuustalenie relacji między strategiami a stylami radze-nia sobie ze stresem u chorych po przebytym za-wale serca będących w okresie rehabilitacji poszpi-talnej przeprowadziła już wcześniej Jakubowska-Winecka [4]. Praktyczna przydatność badań tegotypu może jest bardzo duża, jednak celowość ichszerszego stosowania należy poddać weryfikacji.WnioskiU większości chorych nie stwierdzono jednegodominującego stylu radzenia sobie ze stresem. Ro-kująca dobrą współpracę z pacjentem, dominacja SSZwystępuje u około 30% młodszych osób i u około10% starszych. Dominacja SSU, związana z ryzykiemgorszej współpracy z pacjentem, występuje u ponad20% młodszych osób i u ponad 15% starszych.Przydatność badań stylów radzenia sobie zestresem u osób chorych należy zweryfikować.Piśmiennictwo1. Kawachi I., Sparrow D., Vokonas P.S., Weiss S.T. Symptoms ofanxiety and risk of coronary heart disease. The normative agingstudy. Circulation 1994; 90: 2225–2229.2. Kubica A., Bogdan M., Budnik-Szymoniuk M. Zaburzenia lękoweu chorych po zawale serca. Psychiatria w Praktyce Ogólnolekar-skiej 2004; 4: 103–106.3. Szczepaniak P., Strelau J., Wrześniewski K. Diagnoza stylówradzenia sobie ze stresem za pomocą polskiej wersji kwestio-nariusza CISS Endlera i Markera. Przegląd Psychologiczny 1996;39: 187–210.4. Jakubowska-Winecka A. Style a strategie radzenia sobie ze stre-sem po zawale serca. W: Wrześniewski K., Włodarczyk D. red.Choroba niedokrwienna serca. Psychologiczne aspekty leczeniai zapobiegania. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk2004: 83–106.5. Wrześniewski K. Style a strategie radzenia sobie ze stresem.Problemy pomiaru. W: Heszen-Niejodek I., Ratajczak Z. red.Człowiek w sytuacji stresu. Problemy teoretyczne i metodo-logiczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1996:44–64.6. Włodarczyk D. Cognitive appraisal of stress and coping effec-tiveness following myocardial infarction. Polish PsychologicalBulletin 2001; 32: 115–122.7. Wrześniewski K. Interakcyjny model radzenia sobie ze stresempo zawale serca. W: Wrześniewski K., Włodarczyk D. red.Choroba niedokrwienna serca. Psychologiczne aspekty leczeniai zapobiegania. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk2004: 69–81.8. Kubica A., Bogdan M., Grześk G., Krakowska A., Sukiennik A.Radzenie sobie ze stresem we wczesnym okresie po zawaleserca. Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005; 2: 95–98.9. Włodarczyk D. Ocena stresu a wybrane obszary psychologicznegofunkcjonowania chorych po zawale serca. W: Wrześniewski K.,Włodarczyk D. red. Choroba niedokrwienna serca. Psychologic-zne aspekty leczenia i zapobiegania. Gdańskie WydawnictwoPsychologiczne, Gdańsk 2004: 107–128.10. Lazarus R.S., Folkman S. Transactional theory and research onemotions and coping. Eur. J. Personal. 1987; 1: 141–169.11. Tel H., Tel H. The effect of individualized education on thetransfer anxiety of patients with myocardial infarction and theirfamilies. Heart Lung. 2006; 35: 101–107.

Analiza stylów radzenia sobie ze stresem u chorych z ostrym zawałem serca

https://journals.viamedica.pl/folia_cardiologica/article/download/23767/18953

Analiza stylów radzenia sobie ze stresem u chorych z ostrym zawałem serca

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Via Medica Journals