Het was een imker opgevallen dat hij nogal eens gemerkte koniginnen kwijt was. Hij vermoedde diefstal als oorzaak maar een stille moerwisseling is een meer voor de hand ligende reden. Het bijenvolk wisselt stil van moer als het niet meer 'tevreden' is over haar koningin

Iersel, M. van

Dutch

Wageningen UR (University & Research Centre): Publication System

bijenhouden 2012  januari  # 10
 Koninginnenteelt Mari van Iersel
Het was een imker opgevallen dat hij nogal eens gemerkte 
koninginnen kwijt was. Hij vermoedde diefstal als oorzaak, 
maar een stille moerwisseling is een meer voor de hand liggen-
de reden. Het bijenvolk wisselt stil van moer als het niet meer 
‘tevreden’ is over haar koningin. 
Wat is een stille moerwisseling?
Bij een stille moerwisseling kweekt het bijenvolk een jonge 
koningin terwijl de oude koningin in het volk blijft en doorgaat 
met eitjes leggen. De nieuwe koningin gaat na een geslaagde 
bruidsvlucht ook aan de leg en dan zijn er twee leggende konin-
ginnen in het volk. Gewoonlijk verdwijnt de oude koningin na 
verloop van tijd vanzelf. Bij inspectie van het volk ziet de imker 
een normaal broednest en merkt slechts bij toeval dat er iets ver-
anderd is. Imkers die werken met gemerkte koninginnen, merken 
een wissel eerder op. Het voordeel voor het bijenvolk van de aan-
wezigheid van twee koninginnen is dat het kan ‘controleren’ of 
ze met de nieuwe moer beter af zijn dan met de oude. Mocht de 
nieuwe niet bevallen, dan hebben ze altijd de oude nog en kun-
nen ze de procedure nog een keer herhalen. 
Selectie door de bijen, risicomanagement?
In de zwermtijd kweekt een bijenvolk veel jonge koninginnen 
op. Het is niet ongewoon om in een volk 10 tot 20 zwermcellen te 
vinden, terwijl het volk voor het hele zwermgebeuren maar twee 
of drie koninginnen nodig heeft. Eentje om achter te blijven in 
het moedervolk en dan nog een of twee koninginnen voor de 
eerste en misschien een tweede nazwerm. De reden om zoveel 
koninginnen op te kweken moet bijna wel gelegen zijn in selectie 
op kwaliteit, in een grotere kans om een goede koningin over te 
houden. Bij een stille moerwisseling worden maar enkele konin-
ginnen opgekweekt. De ‘behoefte’ aan een groter aantal is hier 
misschien minder groot, omdat bij mislukking de poging her-
haald kan worden.
Voorbeelden uit de praktijk
Bij controle van een volk begin september koningin ‘53 rood’ 
in het volk gezien, maar ook drie gesloten doppen. Hoewel ik de 
doppen weggebroken heb, is het geen verrassing dat er bij con-
trole van het volk na de winter een ongemerkte moer aanwezig 
blijkt te zijn. De ongemerkte koningin krijgt een geel merkteken. 
Bij een latere controle op zwermplannen kom ik tot mijn verras-
sing koningin 53 rood tegen en de geel gemerkte moer op een 
volgend raam. Splitsing van het volk in een deel met de oude 
koningin en een deel met de nieuwe laat duidelijk zien wat er 
aan de hand was. Het broednest van de oude koningin vertoont 
na enige tijd veel gaten en werkster- en darrenbroed door elkaar 
met alweer twee gesloten doppen. Het deel met de jonge konin-
gin heeft een prachtig broednest.  
Verdwijnt geteelde koningin vaker? 
Uit mooie doppen komen prachtige koninginnen, maar hun echte kwaliteit blijkt pas in de praktijk
fo
to
 M
ar
i v
an
 Ie
rse
l
bijenhouden 2012  januari  # 11
Reisriemen
Mari van Iersel
Bijenkasten moeten goed worden dichtgebonden met stevige 
reisriemen zodat tijdens het transport de bakken niet kunnen 
verschuiven ten opzichte van elkaar. Dat kost altijd bijenlevens 
en levert de nodige steken op. Niet erg voor de imker maar erg 
vervelend voor onschuldige omstanders. Als bij een verkeers-
ongeval bijenkasten losraken, bestaat het risico dat hulpverle-
ners hun werk niet kunnen doen vanwege een wolk woeden-
de bijen. 
In het bijenhuis zijn twee soorten te koop. Zwarte riemen die 
strak om de kast gedaan worden en door het overhalen van 
de sluiting zich extra strak aanspannen. Als deze riemen goed 
bevestigd zijn, is er heel wat geweld nodig om de kastdelen 
van elkaar te krijgen. Mijn oudste riemen gaan al ruim 25 jaar 
mee en zijn nog steeds goed bruikbaar.
Verder is er de reisriem voor de kunststof kast. Deze wordt om 
de kast gedaan en met de hand strak aangetrokken. De kast-
delen van de kunststof kast hebben een profiel, waardoor ze 
niet ten opzichte van elkaar kunnen verschuiven. Daarom 
hoeft de riem er niet zo strak omheen te zitten. Deze riemen 
gebruiken voor kasten zonder zo’n profiel is niet zonder 
gevaar. Het is niet mogelijk deze riem zo strak aan te trekken 
dat kastdelen bij schokken en stoten stevig op elkaar blijven 
zitten. Dat geldt zeker voor kasten die op een aanhanger 
geplaatst worden, maar ook achter in de auto is dat niet zon-
der risico. 
Kijk voor een filmpje over het bevestigen van reisriemen op het 
YouTube kanaal van het Bijenhuis (www.youtube.com/user/bij-
enhuis).
 Gezien in het Bijenhuis
fo
to
  M
ar
i v
an
 Ie
rse
lEen ander voorbeeld. Bij een controle in het voorjaar tref ik 
geheel volgens verwachting koningin ‘8 blauw’ in een volk aan. 
Een maand later vind ik in dit volk een ongemerkte moer. Deze 
merk ik geel. Ik zoek niet verder en accepteer het verlies van de 
gemerkte moer. In het najaar vind ik koningin 8 blauw weer 
terug en is de geel gemerkte jonge moer verdwenen. Koningin 8 
blauw blijkt zelfs na de daaropvolgende winter nog aanwezig. 
Blijkbaar waren de bijen niet tevreden over hun jonge moer en 
hebben ze ‘besloten’ de oude moer 8 blauw toch maar aan te 
houden.
Oud of jong, het maakt de bijen niet uit
Imkers zeggen dat het bijenvolk haar koningin vervangt als ze 
niet tevreden over haar zijn. Dat is natuurlijk menselijkerwijs 
gesproken. Bijen reageren op omstandigheden, op prikkels zoals 
een verandering in de afgifte van koninginnenstof. Zo’n verande-
ring kan voor het volk aanleiding zijn om aan een stille moerwis-
seling te beginnen. Dat zo’n verandering zich bij oude koningin-
nen voordoet en aanleiding is voor vervanging, verbaast ons niet. 
Merkwaardig is dat ook jonge koninginnen regelmatig via een 
stille moerwisseling vervangen worden. De koninginnenteler 
merkt de koninginnen gewoonlijk zodra ze uit de dop komen. Ze 
gaan met merkje en al op bruidsvlucht. Na een geslaagde bruids-
vlucht gaan deze koninginnen in het bevruchtingsvolkje aan de 
leg en worden later in grote volken ingevoerd of blijven in het 
bevruchtingsvolkje, dat uitgroeit tot een sterk volk. De koningin-
nenteler controleert niet alleen of het volk moergoed is, dat wil 
zeggen of er werksterbroed aanwezig is, maar ook of de gemerk-
te koningin aanwezig is. Een stille moerwisseling valt hem met-
een op. Het gebeurt nogal eens dat bijen zo’n mooie jonge moer 
uit een teelt vervangen wordt. Ik schat dat dit verschijnsel 
optreedt bij een kwart van de door de imker geteelde koningin-
nen. In de Schweizerische Bienen-Zeitung 09/2011 p. 11 wordt een 
Amerikaans onderzoek aangehaald dat aangeeft dat 50% van 
deze koninginnen binnen een half jaar stil gewisseld is. 
Worden gemerkte moeren vaker gewisseld? 
Je leest dat koninginnen wel vier of zelfs vijf jaar oud kunnen 
worden. In de praktijk worden koninginnen meestal niet ouder 
dan een of twee jaar. Ouder worden dan twee jaar is een uitzon-
dering. Óf de imker óf de bijen zorgen voor een regelmatige ver-
vanging van de koninginnen. De vraag of gemerkte moeren 
vaker worden gewisseld dan ongemerkte, is eigenlijk de vraag of 
koninginnen uit een teelt vaker worden gewisseld dan andere 
koninginnen. Ik heb de indruk dat koninginnen uit een teelt vaker 
worden gewisseld en het aangehaalde Amerikaanse onderzoek 
bevestigt dat. Het is gissen naar de reden waarom dat zo is. 
Zeker is dat lang niet alle koninginnen uit zwerm- en redcellen 
op bruidsvlucht gaan, terwijl bijna alle koninginnen uit een teelt 
dat wel doen. Onduidelijk is of toeval of kwaliteit bepalen of een 
zwerm- dan wel redcelkoningin op bruidsvlucht gaat. De konin-
ginnenteler kan alleen maar op uiterlijke kenmerken de kwaliteit 
van een koningin beoordelen. Bovendien vindt hij het zonde om 
zijn geteelde koninginnen dood te knijpen. De levendige handel 
in jonge koninginnen van allerlei afstammingen laat zien dat we 
steeds weer koninginnen nodig hebben. Blijkbaar is dit soort 
koninginnen vaak een kort leven beschoren.
fo
to
 re
da
ct
ie


Verdwijnt geteelde koningin vaker?

https://library.wur.nl/ojs/index.php/bijenhouden/article/download/13734/13281

Verdwijnt geteelde koningin vaker?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen UR (University & Research Centre): Publication System