De organische visie op de imme (het geheel van werksters, koningin, darren en raten) van Ferdinand Gerstung (1860-1925). De opbouw van het broednest is concentrisch en kent een sterke wetmatigheid. Op basis hiervan ontwierp Gerstung de 'rationele' bijenkast (Thüringerkast), met een ongedeeld broednest, en gebaseerd op een raam met de verhouding 5:3. Naast een kast met staande ramen en warme bouw ontwierp hij ook een kast met dezelfde raammaat maar dan liggend in koude bouw. De grootste bekendheid kreeg Gerstung met zijn verklaring voor het zwermen, de zgn. voedersapteori

Bakker, O.

Dutch

Wageningen UR (University & Research Centre): Publication System

B I J E N S T A A T  
De imme, een organisch geheel (11) 
Onno Bakker 
'Wie hier alles sich zum Ganzen webt, eins in dem 
andern wirkt und lebt'. Met dit citaat uit Goethe's 
Faust vat Ferdinand Gerstung (1 860-1 925), bij monde 
van zijn alter-ego Gotthard in het boek Immenleben- 
Imkerlust, zijn organische visie op de imme samen. 
In dit tweede deel over de organische opvatting 
van het bijenvolk staat Gerstung's visie centraal. 
Gerstung, uit Ossmannstedt (Thuringen), genoot tijdens 
zijn leven een grote bekendheid. Hij heeft veel geschre- 
ven over zijn waarnemingen aan de imme. Zijn bekend- 
11 2 ste boek is wel 'Der Bien und seine Zucht' dat in 1904 
voor het eerst verscheen en waarin hij zijn organische 
opvatting van de imme duidelijk uiteenzet. Deze op- 
vatting kreeg veel aanhangers en... veel vijanden. Dit 
laatste kwam ook omdat hij in veel van zijn publicaties 
luid en duidelijk stelling nam tegen de Dzierzonse 
school. Naast alle boeken en het tijdschrift dat hij uit- 
gaf heeft hij ook nog een bijenkast ontworpen en had 
hij een handel in bijenmaterialen. 
Evenals Mehring voor hem, zijn zijn ideeën over de 
samenhang in de imme gebaseerd op nauwkeurige 
waarnemingen van het bijenvolk. Ook bij Gerstung 
(die overigens in 1901 het boek van Mehring 'Das 
neue Einwesen-System als Grundlage zur Bienenzucht' 
opnieuw uitgaf) is de imme het geheel van werksters, 
koningin, darren en raten. Gerstung's visie gaat echter 
verder dan die van Mehring op een aantal punten die 
hieronder kort zullen worden besproken. 
De 'grondwet' van het broednest 
In het boek van Ludwig 'Unsere Bienen' beschrijft 
Gerstung hoe hij in 1888 van dag tot dag het ontstaan 
van een wespennest bestudeerde. Terwijl hij dit deed 
ontstond de gedachte dat het broednest in een bijen- 
kast op dezelfde manier georganiseerd zou zijn, name- 
lijk in het midden uitlopend broed en eromheen (in 
volgorde) gesloten broed, larven, eitjes, lege cellen en, 
verschillende waargenomen aspecten kunnen worden 
begrepen. Bijvoorbeeld, hoe komen de hiervoor ge- 
noemde concentrische cirkels met broed van verschil- 
lende leeftijd tot stand? Waarneming leerde Gerstung 
dat dit kwam door de manier waarop de koningin van 
raat tot raat gaat tijdens het leggen (dit is schematisch 
mooi weergegeven in Joustra). Zij doet dit op zo'n 
manier dat er zich altijd een bol van broedverzorgende 
werksters om haar legsel heen kan vormen. Een ander 
gevolg van deze concentrische opbouw is dat de 
jonge broedverzorgende bijen uit hun cellen kruipen 
die in de buurt liggen van hun werkplaats, te weten 
de jonge en oudere larven. Ook de werkverdeling kan 
worden verklaard uit de cirkel (bol). Naarmate de 
werksters ouder worden gaan ze steeds naar cirkels die 
verder van het centrum van het broednest verwijderd 
zijn en krijgen dan een taak die met die plaats (cirkel) 
overeenkomt. De laatste cirkel is een hele grote, de 
buitenwereld waarin de haalsters hun werk doen. 
De 'rationele' bijenkast 
Gerstung beredeneerde op basis van de cirkel dat er 
een ideale raammaat moest zijn waarop de imme zich 
volledig natuurlijk kon ontwikkelen terwijl er toch ook 
honing te oogsten viel. Hij ontwierp hiertoe op basis 
van waarnemingen aan natuurlijk ontwikkelende broed- 
nesten een raam met de verhouding 5:3 (een benade- 
ring van de gulden snede). Dit raam (40*25 cm) 
vormde de basis voor zijn 'rationele' (want goed door- 
dachte) bijenkast die bij ons bekend staat als een 
Thuringer kast (zie figuur). Essentieël in Gerstung's op- 
vatting over de bijenkast en de raammaat is dat het 
broednest ongedeeld moet zijn. Dit betekent dus geen 
latjes of iets dergelijks halverwege en zeker geen ruimte 
tussen boven elkaar geplaatste ramen die samen het 
broednest moeten 
vormen (zoals C 
bijvoorbeeld in een 
Spaarkast). Verder 
in het geval van een bijenraat, dan pollen en honing. was het volgens hem 
Met behulp van fraaie foto's van de opeenvolgende met een ongedeeld 
raten wordt dit later in zijn boeken geillustreerd. Er zit broednest mogelijk 
dus een grote wetmatigheid in de opbouw van het snelle controles te 
broednest (mits de imme de ruimte krijgt) die erop doen zonder de hele I 
neerkomt dat je het nest opgebouwd kunt denken uit kast uit te hoeven 
concentrische cirkels met elk de inhoud als zojuist pakken en dus te 
beschreven. Deze cirkels vormen een bol en deze is verstoren. 
de basis (grondwet) van het broednest waaruit de Ferdinand Gerstung -1
maandblad voor imkers april 2004 
BIJENSTAAT 
................................................................................................................................................................................................................. "- ............................................. ............................ 
naarmate het volk groeit er meer voedsterbijen komen 
die eiwitrijk voedsel kwijt willen aan de larven. Dit gaat 
lang goed en er blijft evenwicht. Op het toppunt van 
de ontwikkeling raakt de zaak echter uit balans. Er is 
een teveel aan eiwit dat eerst gedeeltelijk kan worden 
omgezet tot raat (bouwlust). Dit is vooral darrenraat 
omdat de darrentarve meer eiwitrijk voedsel behoeft 
en zo ontstaat er dan tijdelijk een nieuw evenwicht. 
Dit duurt echter niet lang en in een laatste poging 
Ï I worden koninginnencellen aangemaakt die nog meer 
eiwitrijk voedsel behoeven, maar als dit ook niet meer 
Oe-g' 'Thurin*r links en helpt dan zit er maar een ding op. Zwermen! Dan &terkant. 
ontstaat er een nieuwe imme met veel larven en jong 
Naast een kast met staande ramen en warme bouw broed die weer graag het eiwitrijke voedsel tot zich 
ontwierp hij ook nog een kast (de Lagerbeute) met nemen en kan het proces weer opnieuw beginnen. 
dezelfde raammaat maar dan liggend in koude bouw. 
contrast hoog-warm en liggend-koud is volgens Perspectief 113 
Gerstung van groot belang voor de honingoogst en de De boeken van Gerstung en de daarin beschreven 
wintenit. Omdat het broednest ruwweg een cirkel is theorieën hebben veel invloed gehad, nog tot de dag 
met maximaal 30 cm doorsnede zal de honing in een van vandaag. Het werk wordt aangehaald in bijvoor- 
staand raam aan de bovenkant van het nest worden beeld de boeken van Joustra en Schotman en in van 
opgeslagen terwijl honing bij gebruik van een liggend Gool vinden we de voedersaptheorie ook nog 
raam aan de achterkant ervan wordt opgeslagen. genoemd, evenals in het recentere boek van Diemer. 
Omdat de imme de wintertras vormt daar waar het Veel van wat Gerstung schrijft is, met eventuele kleine 
laatste broed is geweest is de kans gmot dat bij bijvoor- aanpassingen, in de huidige imkerij nog toepasbaar 
beeld een combinatie liggend-warm de tros losraakt als je wilt imkeren vanuit de organische opvatting. Je 
van het voer. Hetzelfde geldt voor de combinatie hoeft hiervoor niet over te stappen op nieuwe kasten 
staand-koud. etc. Een ongedeeld broednest is bijvoorbeeld te 
bereiken door het combiraam te gebruiken in de 
De voedersaptheorie Spaarkast (BIJEN l(5): 147 en l(6): 186 (1 592). 
De grootste bekendheid kreeg Gerstung met zijn ver- 
klaring voor het zwermen, de zogenaamde voedersap- Bronnen 
theorie. Deze theorie staat geheel in het teken van de Gerstung, 1919 'm Bien und mine Zucht' 5' druk 
tijd waarin schreef. Het was namelijk een Gerstung, F. 1918 'Immenleben-lmkedust' Je druk Diemer, I. 1995 'lmkern als Hobby' periode waarin de fysiologie en de biochemie grote Joustra, J. 1941 ,Het Bijenboek' druk 
vooruitgang werd g e k k t .  Veel werd verklaard uit de Ludwig, A. 1920 'Unsere Bienent druk 
verhoudingen eiwit, vet en suiker in het bloed van de Schotman, J. 1942 'Handboek der moderne bijentealt' 
mens. Verschillende organen gebruikten deze bestand- Van G d  H.J. 1980 'Bijenhouden met succes' 7e druk. 
delen in verschillende verhoudingen maar over het 1 d e e i  W ~ S  aaltijd evenwicht. Deze gedachtengang Beeldmateriaa I voor BI J EN 
heeft Gerstung gebruikt om, vanuit de organische op- 
vatting (de imme als geheel met de koningin, werksters, 
darren en de raat als 'organen'), een fysiologische 
verklaring te vinden voor het zwermen. 
Doordat de imme als geheel, als 'bijenlichaam' een 
fysiologie heeft zal er door de wetten hiervan altijd 
die verhouding ontstaan tussen de organen die op dat 
moment nodig is. Dit gold ook voor het zwermen. 
Metingen hadden aangetoond dat de koninginnenlam 
het meest eiwit ontving, gevolgd door de darrenlarve 
en tot slot de werksterlave terwijl dit voor suiker 
precies andersom was. Gerstung redeneerde nu dat 
..".." .....-......... " - ......... "............................. " ............................................... " ........ " ..................... 
maandblad voor imkers april 2004 


De imme, een organisch geheel (2)

https://library.wur.nl/ojs/index.php/bijenhouden/article/download/11900/11403

De imme, een organisch geheel (2)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen UR (University & Research Centre): Publication System