Büchler, R.

Dutch

Wageningen UR (University & Research Centre): Publication System

Perspectieven voor een teelt op 
resistentie tegen varroa 
Ralph Biichler 
Op  het imkercongres te  Luzern kreeg een lezing 
van Ralph Biichler veel aandacht. Hij ging onder 
andere in op  eigenschappen van bijen die 
resistentie tegen de varroamijt mogelijk maakt. 
Ook wees hij er op  dat enkele eigenschappen grote 
kansen bieden voor teelt en selectie. Hieronder 
volgt voor Bijen een bewerking van de lezing door 
Mari van lersel. 
Toekomstperspectief 
Varroatolerantie is wegens de complexe samenhang 
nog voor een groot deel onbegrepen en is er nog 
veel behoefte aan onderzoek om de selectie van bijen 
met een verbeterde weerstand snel vooruit te kunnen 
brengen. 
Toch staan we niet meer helemaal aan het begin. 
Resultaten, waarover later meer, van de veldproeven 
in Kirchain bewijzen duidelijk, dat de daar uitgepro- 
beerde selectiernethode daadwerkelijk tot een ver- 
betering leidt en in de praktijk van de teelt aange- 
wend kan worden. De weg, waarop telers samen 
verder kunnen gaan, is geeffend. Net zoals het met 
de eigenschappen voor de honingopbrengst in de 
achter ons liggende jaren gegaan is, kan ook hier een 
gestadige verbetering bereikt worden. Een bijzondere 
rol speelt in dit verband een centrale uitwerking van 
alle toetsgegevens met moderne methoden voor 
schatting van de teeltwaarde. Met deze methoden 
wordt het mogelijk de resultaten van afzonderlijke 
bijenstanden direct te vergelijken, zodat met 
voldoende volken gewerkt kan worden en inteelt kan 
worden voorkomen. 
Bij een passende uitwisseling van goed teeltrnateriaal 
en een goed gebruik van paringsstations leidt deze 
weg tot duurzarne vooruitgang. 
De imkergemeenschap is voor een grote uitdaging 
gesteld. De huidige resultaten dienen als bewijs dat 
de inspanningen van de telers uiteindelijk met 
resultaat bekroond zullen worden. We hebben nu nog 
geen varroatolerante bijen, dat wil zeggen volken die 
zonder bestrijding duurzaam overleven. Op korte 
termijn zullen teelt en selectie de irnkerij nog niet 
bevrijden van het werk om de rnijt te bestrijden. 
Binnen 10 tot 20 jaar zal de teelt we1 als de effec- 
tiefste oplossing van het varroaprobleem gezien 
kunnen worden zonder negatieve bijwerkingen. 
Hieronder volgt een korte uiteenzetting van het werk 
dat tot  nu toe in Kirchain is verricht. 
Wat moeten we onder tolerantie verstaan? 
Een volk is varroatolerant als het langdurig een 
varroabesmetting kan overleven zonder dat bestrij- 
dingsmaatregelen door de irnker nodig zijn. 
Het gaat daarbij om de vraag: met hoeveel mijten kan 
een volk nog overleven? Ook als de weers- en 
drachtomstandigheden slecht zijn en er een zware 
aanslag wordt gepleegd op het weerstandsvermogen 
van het bijenvolk. 
Biologische achtergrond 
Bij honingbijen blijkt de verhouding waard-parasiet (in 
dit geval dus honingbij-varroamijt) gecornpliceerd te 
zijn. De volgende factoren spelen hierbij een rol. 
Invasie, het binnenkornen van de mijten 
De eerste besmetting met mijten wordt veroorzaakt 
door het binnenkomen van mijten uit buurvolken. Hier 
spelen eigenschappen van het volk als bewaking van 
het vlieggat, aanvliegvaardigheid, speurzin en neiging 
tot  roverij een belangrijke rol. Speciaal in de late 
zomerrnaanden kan roverij tot een drastische toename 
van de besmetting leiden als sterk aangetaste volken 
in de orngeving sterven en leeggeroofd worden. 
Het broedgedrag van het volk 
Voor de ontwikkeling van de rnijtenpopulatie is de 
hoeveelheid broed van beslissende betekenis: De 
duur van het broedseizoen, mogelijke broedpauzes en 
de hoeveelheid darrenbroed zijn beslissende factoren 
voor de groei van de rnijtenbevolking. 
Aantrekkingskracht van het broed 
Wij weten nu dat b i jen la~en een verschillende 
aantrekkelijkheid voor mijten hebben en daarorn 
verschillend sterk geparasiteerd worden. 
Broedhygiene van de bijen 
Besmette broedcellen worden door sommige 
werksters herkend en vervolgens geopend, 
ge'inspecteerd en eventueel uitgeruimd. Daardoor kan 
een vermeerdering van de rnijten in deze cellen 
onderbroken worden. 
Vruchtbaarheid van de rnijten 
Niet alle in het broed binnendringende rnijten komen 
daar daadwerkelijk tot verrneerdering. Integendeel, er 
maandblad voor imkers september 1999 
VARROAMIJTEN 
" " ........................ "..- .......... ... " ....... ".."..." ......... ".............. " ............ - .......... ".." ............... - ........... " .............. "........................................... " .... 
zijn aanzienlijke verschillen in vruchtbaarheid 
vastgesteld. Deze houden duidelijk verband met de 
eerdere verblijfplaats van de mijten op de bijen en de 
voedselopname bij de larve in de eerste uren na het 
binnendringen in de cel. 
Ontwikkelingsduur van het broed 
Het aantal binnen een broedcel volwassen wordende 
nakomelingen hangt uiteindelijk af van de 
ontwikkelingsduur van de pop in de gesloten cel. 
Terwijl het in de werkstercellen op gemiddeld 1,s ligt, 
kan in darrencellen op gemiddeld 2,2 vrouwelijke 
nakomelingen gerekend worden. 
Afweergedrag 
Het staat heden buiten kijf dat bijen door actief 
afweergedrag in staat zijn mijten af te schudden, 
eventueel met hun mondwerktuigen vast te pakken en 
232 te beschadigen. 
Nestvlucht en ahn ren  van het broed 
Bij Apis Cerana, de oonpronkelijke waard van de 
varroamijt, zijn nog andere faktoren van betekenis. 
Deze bijen +aken sterk besmet darrenbroed niet 
open of laten het complete broednest in de steek. 
Deze gedragingen zijn tot nu toe bij onze bijen nog 
niet waargenomen. 
Wat is belangdjk? 
Om een uitspraak over de weerstand van een volk te 
kunnen doen gaat het niet alleen om het aantal mijten 
dat bij een volk naar beneden valt. Tot nu toe ging 
men er van uit dat bijenvolken ten onder gaan zodra 
ongeveer 15% van de bijen besmet is. Nieuwe 
waarnemingen laten zien dat sommige bijenvolken 
zich op eigen kracht van een veel hogere 
besmettingsgraad kunnen herstellen. Mogelijkerwijs 
spelen hierbij ook door virussen of bacterisn 
veroorzaakte ziektes een beslissende rol. De belasting 
door de varroamijt wordt stellig door de gehele 
Poetsende MM. Tbekomst? Foto: Madeen Boarjan. 
constitutie van een volk bepaald, zoals de 
voedselvoorziening, de kwaliteit van de raatbouw, de 
temperatuurregeling, het aantal storingen van 
buitenaf en dergelijke. Steeds weer stoot men in dit 
verband op interessante gevallen, waaFFn volken onder 
gunstige levensvoorwaarden beslist meerdere jaren 
zonder varroabestrijding kunnen overleven, ook in 
onze streken. 
Aangrijpingspunten vaor de teelt 
Factoren die de mei te  waard zijn om in een 
teeltprogramma opgenomen te worden moeten aan 
een paar voomaarden voldoen: 
- Het kenmerk waarop men wil sekteren mmt  
voldoende verschiltend bij volksn voorkomen. 
- Deze verschillen tussen volken moeten het gevolg 
zijn van erfelijke aanleg. 
- Controle op het resultaat moet op eenvoudige wijze 
mogelijk zijn, zodat het in de praktijk gebruikt kan 
worden. 
Op grond van deze voorwaarden blijven er van deter 
sprake gebrachte biologisch belangrijke factoren rnaar 
weinig over om mee te selecteren en vsrder te 
kweken. Naar verwachting is dect ie op de duur van 
het gesloten broedstadium bijvoorbeeld weinig 
succesbelovend omdat dii kenmerk maar weinig 
varieert. In hoeverre het vatbaar zijn voor bijkomende 
ziektes erfelijk is, is tot op heden nog onzeker. 
Naar de huidige stand van zaken zijn voor de teelt de 
verschillen in broed attractkiteit, hygiiine en het 
poetsgedrag van belang. 
De Duitse imkersbond heeft richtlijnen opgesteld om 
de resultaten van varroat01eral7t'eproeven te 
beoordelen (wat jammer dat de Nederlandse imkerij 
zoiets nog niet tot stand kan bmngen, (red.M.van 1.1). 
De proefvolken worden in de vroege winter op een 
geringe, m a r  20 gelijk mogelijke vambesmetting 
gebracht. Onmiddelijk na de honingoogst van het 
volgende jaar wordt e m  behandeling uitgevoerd met 
Bayvarol, miarenzuur of iets dergelijks. Alle daarbij 
gedode rnijten worden geteld om de verschillen 
tussen de volken te kunnen vaststellen. lndien 
mogeliik warden de mijten uit het b& en van de 
bijen akonderlijk geteld. Het deel van de mijten dat 
op de bijeh Eat, dient als aanwijzing voor verschillen in 
de amtrekkelijkheid van het broed. Ter beoordeling 
van het hygiiinisch gedrag wordt de rogenaamde 
pintest gebwikt. Hierbij worden 50 gesloten 
b r o e d d h  met een nirald doorstoken en wordt er 
aansluitend pbserveerd hoe sneJ en volledig de 
bijen de beschadigde broedcellsn openen en 
uitruimen. 
.... " ............. " -...... ".."" ..-." ..... .. " ................ "." ...... " ......... " ....................... ..... "- ............... " ....................................... "." ......... ." ......................... "...".." ,-..... " " . " ..... " ..... " . ........-.. ".. 
moandblad voor imkers repternbet 1999 
V A R R O A M I J T E N  
._____..____..__.__ 
Als indirecte beoordeling van het poetsgedrag dient Ook in de resultaten van de gebruikelijke selectie- 
het onderzoek van 50 spontaan gevallen, verse mijten kriteria werden verschillen tussen contrble en test 
op beschadigingen die door de bijen veroorzaakt volken gevonden. Testvolken: 
zouden kunnen zijn. bereikten slechts 78% van de volkssterkte, 
brachten minder honing op (86% resp. 91 %) bij de 
Resultaten tot nu toe voorjaars- resp. zomerdracht, 
Aan het bijenteeltinstituut te Kirchain wordt sinds toonden een verminderde zachtaardigheid en een 
1990 met ongeveer 180 volken gewerkt. Hierbij wordt geringere zwermneiging. 
geselecteerd op eigenschappen die de resistentie 
tegen varroa bevorderen. Het resultaat hiervan is in de Wereldwijd 
praktijk uitgeprobeerd. In 1995 werden 208 en in 1996 lnmiddels zijn wereldwijd teeltprogramma's opgestart 
218 koninginnen uit deze bijenpopulatie aan in totaal om te komen tot een verbetering van de varroa- 
42 imkerijen uitgedeeld. Elke imkerij heeft ook een tolerantie. Wetenschappers uit Oberursel en Olsztyn 
passend aantal eigen koninginnen - carnica's, Buckfast- werken aan de verkorting van het gesloten broed- 
en inheemse bijen - onder vergelijkbare omstandig- stadium door inkruising met de Kaapse bij, net zoals 
heden gehouden. Naast de gebruikelijke zaken als enkele Buckfasttelers een nieuwe combinatie van 
zachtaardigheid, honingopbrengst en zwermtraagheid, Afrikaanse en Oosterse rassen toetsen. In de VS wordt 
heeft men gelet op het aantal mijten op de bodem- gewerkt aan een selectie van volken waarbij de vrucht- 
plank, het aantal mijten op de bijen, broedhygiene en baarheid van de varroamijt laag is. Belangrijk lijkt ons 
het aandeel van beschadigde mijten. Aan het eind van ook het streven binnen de Oostenrijkse teeltvereni- 
deze veldproef zijn de testresultaten van 167 ging ACA. Men wil voor het schatten van de waarde 
testvolken en 241 controle volken van 27 bedrijven van een volk voor verdere teelt, niet alleen letten op 
beoordeeld. Er zijn nogal wat testkoninginnen honingopbrengst maar ook de mijtenval in aanmer- 
verloren gegaan. Dat is gedeeltelijk terug te voeren king te nemen. Ook als de beoordeling zich daarbij 
op een slechte paring, maar het verwijst mogelijk ook beperkt tot een enkel, relatief gemakkelijk door alle 
naar een zwakke ontwikkeling van de testvolken. imkers te registreren kenmerk, kan op grond van het 
grote aantal volken op een duurzame teeltvooruitgang 
Verbeterde broedhygiene gerekend worden. 
De resultaten van de beoordeelde koninginnen geven 
een duidelijk beeld. In beide jaren waren de volken Oorspronkelijk artikel: 'Varroamilbe und Biene - 
van de geselecteerde koninginnen in bijna alle Perspectiven der Toleranzzuchtung' door Ralph 
bedrijven, ondanks zeer verschillende bedrijfsom- Buchler, Hessische Landesanstalt fur Tienucht, 
standigheden, minder besmet. Gemiddelde lag de Abteilung fur Bienenzucht, Erlenstrasse 9, 
besmetting op 64% van de besmetting van de D-34274 Kirchain, gepubliceerd in de 'Schweizerische 
controle volken. Tegelijk was een duidelijke Bienen-Zeitung 121(11): 700-706 (1 998). Vertaald en 
verbetering van de eigenschappen hygienisch gedrag' bewerkt door M.J. van lersel. 
en 'beschadigde mijten' vast te stellen. 
Toekomstige bijen 'vangen' varroarnijten. Foto: Marleen 
maandblad voor imkers september 1999 


Perspectieven voor een teelt op resistentie tegen varroa

https://library.wur.nl/ojs/index.php/bijenhouden/article/download/11477/10980

Perspectieven voor een teelt op resistentie tegen varroa

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen UR (University & Research Centre): Publication System