Drescher, W.

Dutch

Wageningen UR (University & Research Centre): Publication System

Selectie op resistentie 
tegen de varroamijt 
prof. dr. W. Drescher 
De aanleiding voor het uitvoeren van onderzoek naar 
de resistentie van bijen tegen de varroamijt zal voor 
alle imkers, die hun honing zelf op de markt brengen, 
duidelijk zijn. Sommige klanten vragen of de aangebo- 
den honing besmet is met acariciden (mijtbestrijdings- 
middelen). Wanneer de imker er zeker van wil zijn dat 
dit niet zo is, moet hij biotechnische bestrijdingsme- 
thoden (arrestraam of darreraatmethode) toepassen of 
zich richten op teelttechnische mogelijkheden. 
Wanneer wij ziekten of parasieten willen bestrijden 
door het be'invloeden van de teelt van de honingbij, 
waarbij een langzame verandering van de erfelijke 
eigenschappen optreedt, dan komt al gauw de vraag 
hoe groot de kans op succes is. 
Voorgeschiedenis 
Zijn zulke proeven gedaan en wat zijn de resultaten? 
De belasting van de bijenhouderij in Europa door de 
tracheeenmijt (Acarapis wood9 is in de laatste vijftig 
jaar, ook voordat acariciden voor de bestrijding van de 
varroarnijt gebruikt werden, duidelijk afgenomen. 
Helaas werd niet ondertocht of dit feit door een ver- 
schuiving in het genotype (erfelijke aanleg) van de bij 
of door vermindering van de virulentie (ziekmakende 
werking) van de parasiet veroorzaakt werd. 
In Europa werd weinig aandacht besteed aan de 
succesvolle selectie op een verhoogde resistentie 
tegen Arnerikaans vuilbroed (AVB). Door de imkers 
werd de geselecteerde lijn niet op prijs gesteld, omdat 
deze voor een deel agressief was en weinig honing 
produceerde. Bovendien bestonden er toen in de V.S. 
goedkope bestrijdingsmiddelen en er werd nauwelijks 
gelet op het voorkomen van residuen in de honing. De 
basis van deze verhoogde resistentie was het sterk 
ontwikkelde 'hygienic behaviour', het opruimen van 
zieke en dode lawen en poppen door de bijen. Deze 
eigenschap zal later nog weer ter sprake komen. 
De varroamijt en de oosterse bij 
Tegenwoordig is onze aandacht gericht op de 
varroamijt. Een bioloog zal in verband met selectie- 
proeven ter verhoging van de resistentie of tolerantie 
tegen de varroamijt bij Apis rnellifera allereerst 
onderzoeken, hoe bij de oorspronkelijke gastheer, de 
oosterse honingbij Apis cerana, tijdens een waarschijn- 
lijk zeer lang durende evolutie, deze resistentie 
ontstond. Dit werd door onze medewerker W. Rath 
gedurende meerdere jaren in Thailand onderzocht. 
Twee gedragskenrnerken van de bijen en de wijze van 
het verzegelen van het darrebroed zijn voor deze 
resistentie verantwoordelijk: 
het toenernen van het poetsgedrag van de bijen 
(poetsen van eigen lichaam en dat van andere bijen) 
en het doden van de gevangen mijten (Peng et al., 
Buchler en Drescher); 
het openmaken van besmette verzegelde werkster- 
broedcellen door de bijen (Rath et al.); 
het sterven van zwaarbesmet darrebroed, waarbij het 
anders samengestelde celdeksel het ontkornen van de 
mijten verhindert. Deze mijten sterven dus nadat ze 
hun gastheer gedood hebben. 
Resistentie 
Kunnen deze inzichten ons verder helpen bij het 
onderzoek aan onze bijensoort Apis mellifera? 
Er zijn waarnemingen aan mellifera-volken in Zuid- 
Amerika (Marx en Ruttner) en in Noord-Afrika (Ritter) 
waaruit blijkt dat daar de varroamijt niet zo'n grote 
belasting voor de volken vormt als dat in de gematig- 
de streken het geval is. Tot nu toe werden de afweer- 
rnechanisrnen niet in bevredigende mate onderzocht. 
Of nu het andere klimaat, andere bijenrassen (geafrika- 
niseerde bijen, Apis rn. intermissa) of natuurlijke selec- 
tie door de enorm talrijke in het wild voorkomende 
volken de beslissende factor vormt is niet duidelijk. 
In 1986 zijn wij daarom in Bonn begonnen met de 
eerste proeven om eventueel voorkomende resistentie 
tegen de varroamijt bij mellifera-rassen van Europa, en 
speciaal van de carnica te onderzoeken en eventueel 
te versterken. Meerdere onderzoekers waren daarbij 
betrokken, waarvan de belangrijkste zijn Boecking, 
Buchler, Hoffman, Rath en Schneider. De eerste vraag 
was, of er in de beschikbare bijenvolken aantoonbare 
verschillen in de ontwikkeling van de rnijtenpopulatie 
voorkomen. Voor dit doel werden aan irnkers bijen- 
volken gevraagd die volgens hen de varroabesrnetting 
beter doorstaan hadden. We namen opzettelijk ver- 
schillende carnica-teeltlijnen en ander mellifera-materi- 
aal, waaronder de Buckfastbij, in deze proeven op. 
. , . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
maandblad voor imkers maart 1993 
O N D E  
Ongeveer tweehonderd volken werden gedurende 
twee jaar onderzocht en per standplaats werden de 
volgende waarnerningen gedaan: het aantal aan het 
einde van de proef in het volk aanwezige mijten, het 
aantal dode mijten, honingopbrengst, broednestont- 
wikkeling, levensduur van de bijen, zwermneiging, 
klirnaatfactoren en parasiteringsdruk. 
De resultaten 
Na de onderzoekperiode werden verschillen in de 
varroamijtbesmetting van alle volken van 1:5 
aangetoond, 
Bij de carnica-volken bedroeg het verschil 3:1, 
De verschillen - vastgesteld aan het aantal gestorven 
mijten - waren in de twee jaren overeenkomstig, 
Een hoger of lager aantal mijten was niet beperkt tot 
68 alleenstaande volken. Ook volken met zusterkonin- 
I ginnen, die in groepen geplaatst waren, verschilden in 
dit opzicht van elkaar. 
De laatste twee resultaten duiden erop dat hier niet 
alleen milieu-omstandigheden een rol speelden maar 
dat ook genetische verschillen belangrijk waren. 
Tijdens het onderzoek betreffende de globale varroa- 
rnijttolerantie, dat uiteindelijk van groot belang is voor 
de imkers, werd er ook naar aspecten van het gedrag 
en de ontwikkeling van de bijen gezocht, die voor 
deze resistentie verantwoordelijk zijn. Gedurende het 
bovengenoemde onderzoek bleek, dat de hoeveelheid 
werk, die steeds gedurende twee jaren besteed moet 
worden aan het verzamelen van gegevens van grote 
aantallen volken, te groot is. 
We hadden behoefte aan kortdurende gestandaardi- 
seerde testmethoden. De volgende eigenschappen 
die aan een verhoogde resistentie of tolerantie kunnen 
bijdragen werden onderzocht: 
De duur van het verzegelde broedstadium. 
Veronderstelling: een verkorting van dit stadium leidt 
tot een kleiner aantal nakomelingen van de varroamijt. 
De attractiviteit van het open broed. 
Veronderstelling: attractiever broed zorgt ervoor dat 
de vrouwtjes die zich willen voorplanten vroeger de 
cellen binnendringen; hierdoor wordt de riskante 
foretische fase (periode waarin de rnijt zich op de bij 
laat verplaatsen) van de varroamijt verkort. 
Het opruimen van besmette broedcellen door de 
bijen. Veronderstelling: het 'hygienic behaviour' ver- 
mindert, zoals bij A. cerana, het aantal nakornelingen. 
Het aantal nakomelingen. Veronderstelling: een 
vermindering van het normale aantal van 1 ,I 5-1,40 
met 0,l-0,2 zou at tot een stagnazie in de toename van 
de varroamijtpopulatie kunnen leiden. 
Verschillen in  kt @rag van de volken t.0.v. het 
R Z O E K  
............................................................... ,..........,.... . ..... ......... * ..........,.. 
binnendringen van varroamijten in ftst voUsUs 
Veronderstelling: vdken rnrrt'w @ d + i w  - 
van de vtiegepening van de bst eir ewi gwir~gern 
neiging tot roven ofvervliegen zu11m rn Men in d~ 
. - 
orngewing minder mijten opnewn, r 4  
Een andere onderzoekmethode 
Omdat de ontwikkeling van ondenoekmethoden heel 
veel tijd kost en de bepaling van de genetische basis 
en het belang van de eerdergenoemde kenmerken 
voor de resistentie-selectie pas na jaren onderzoek 
resultaten zou geven, hebben wij besloten om te 
beginnen met een andere methode die voor de imkers 
op korte termijn bruikbare resultaten zou kunnen 
opleveren. 
Verschillende irnkerorganisaties, vooral in Noord- 
Duitsland, beschikken al sinds tientallen jaaen over 
uitstekend geleide selectiestations met venchillende 
carnicateeltlijnen en hybriden (kruisingen). 
Wij konden de verzorgers van de selectiestations ervan 
overtuigen dat een varroamijt-resistentieproef niet 
veel extra werk met zich mee zou brengen, maar dat 
deze proef wet tot een verbetering van het zeer go& 
carnica-materiaal, waarvan men de afstamming kent, 
zou kunnen leiden. 
Voor deze proef worden eerst alle varroamijten 
verwijderd. Dan volgt een herinfectie met 80-1 20 
rnijten - het aantal is precies bekend -, het controleren 
van het binnenkomen van mijten van andere bijen- 
standen, twee keer noteren van de n r t w d i j b  sterfte ., 
van mijten op de varroalade en uiteincfeltjk het doden 
van alle rnijten na &n jaar. In het weede jaar wordt de 
- 
hele procedure nog een keer herhaald. 
In vijftien venchillende selectiestations hebben wij in 
1990,1991 en 1992 voor deze waarnerningen 
ongeveer driehonderd volken gebruikt. Met het 
uitvoeren van deze proef willen wij de fout die 
gernaakt is bij de AVB-resistentieteelt verrnijden. 
Wanneer wij na dele proef bijenvolken hebben die 
, - 
een bepaalde resistentie tegen de varroamijt bezitten, 
rnoeten deze volken bovendien een bevredigende 
prestatie kunnen leveren. Door tijdgebrek kan ik nu 
niet in detail ingaan op de resultaten van het 
onderzoek van elke eigenschap. In de duur van het 
gesloten broed stadium werden verschillen van tien 
uren aangetoond. De erfelijkheidscoefficient w r d  
geschat op H ~ =  0.23. Deze waarde komt overeen met 
de coefficient die voor de honingopbrengst gevondm 
werd. Ik zal wat rneer details geven over ht opruim- 
gedrag van de bijen, omdat wij deze eigenschap als de 
belangrijkste zien voar de resistmtie, Dit gedrag is 
zeker ook rndevemntwoordelijk w r  de resistentie 
maandMac/ voor irnlms maart 1993 
O N D E R Z O E K  
tegen vuilbroed, aantasting door kalkbroed en virusin- 
feaies. Voor dit onderzoek hebben wij twee methoden 
ontwikkeld. Voor de eerste wordt een plasticraat met 
dopjes in de celbodems gebruikt (het Jenterraampje). 
Door dit raampje te gebruiken kunnen de bodems van 
de verzegelde cellen worden geopend om een mijt in 
te voeren zonder het celdeksel te beschadigen. 
lntussen weten wij echter dat de gegevens die met het 
Jenterraampje worden gekregen te hoog uitvallen. 
Om meer betrouwbare resultaten te verkrijgen, 
worden de celdeksels volgens de methode van de 
Ruijter voorzichtig geopend en de mijten worden via 
deze opening in de cel ingevoerd. De mate waarin de 
cellen door de bijen worden geopend en het bijen- en 
mijtenbroed worden opgeruimd, is bij volken van 
verschillende oorsprong zeer verschillend. De 
intensiteit van het opruimgedrag wordt ook sterk 
be'invloed door factoren van buiten, zoals bijvoorbeeld 
de drachtperioden. De volken die nodig waren voor 
het berekenen van de erfelijkheid van dit kenmerk 
werden in de nazomer van 1992 door gebruikmaking 
van de spermamengtechniek (het insemineren van 
koninginnen met gemengd sperma dat afkomstig is 
van meerdere darren) verkregen, de resultaten zijn 
echter nog niet verwerkt. Jammer genoeg pakt en 
beschadigt de mellifera-werkster, die de cel schoon 
maakt, slechts in enkele gevallen de moedermijt. Dit is 
we1 het geval bij de cerana-werkster. 
Tijdens het onderzoek naar het herbesmettingsgevaar 
voor verschillende bijenrassen zijn interessante en 
goed onderbouwde resultaten verkregen. lntussen 
worden er proeven gedaan in verschillende instituten 
in meerdere landen om de varroa-resistentie bij onze 
Europese bijenrassen te doen toenemen. Gezien de 
resultaten die wij met dit onderzoek hebben 
verkregen, lijkt het ons een reele mogelijkheid om dit 
doel na te streven. 
Er zal nooit een bij ontstaan die volledig bestand is 
tegen de varroamijt. Als wij er echter in slagen om de 
resistentie zover te verhogen dat er niet ieder jaar een 
acaricide gebruikt moet worden om de volken te laten 
overleven, maar bijvoorbeeld elk tweede of derde jaar, 
dan is dat al een belangrijke stap verder in de richting 
van de produktie van residuvrije honing. Daarnaast is 
het onderzoeken van de gastheer-parasiet-relatie bij 
een sociaal insekt voor de bioloog zeer gecompli- 
ceerd, maar ook heel interessant. 
Bovenstaande tekst is de inleiding die Prof. dr. W. Drescher, 
lnstitut fiir Landwirtschaftiche Zoologie und Bienenkunde in 
Bonn, hield op de studiedag van de NCB op 7 november 
1992 in de MAS te Boxtel. De vertaling is van mevr. D. van 
Brakel, de bewerking van J. Beetsma. 
OPENDAG / PAASSHOW OF! MAANDAG 12 APRIL 
Naar aanleiding van het grote succes van de Opendag in 1992, 
hebben wij besloten er ook dit jaar weer een te houden. 
Onze winkel is dit jaar geheel in paassfeer ingericht, bij mooi weer buiten, anders binnen, 
staan diverse stands met 0.a. voorlichting, bijendrachtplanten en zijn er demonstraties 
korfvlechten en wasverwerking. 
Voor de kinderen hebben wij ruimte gemaakt zodat ze hun eigen paasei kunnen kleuren. 
Tijdens deze dag grandioze aanbiedingen met bodemprijzen. 
Elke klant bieden wij gaarne een gratis kopje koffie aan 
Tot ziens op Paasmaandag 12 april van 10.00-1 8.00 uu 
Fa. H.T.van Dam &5n. 
d I 
WAS- EN - A N W  
- r - rn CENTRUM VOOR IMKERS n Wij kunnen U alles leveren voor de mwerne bijenteelt. 
Kunstraat, bijenwoningen en onderdelen uit eigen werkplaatsen. Door de steeds grotere importen bij 
ons lagere prijzen. Ook komen wij weer op de te houden bijenmarkten 
841 1 XR Jubbega Friesland - P.W. Jansenweg 35-37 
telefoon 051 65-1 382 - telefax 051 65-1 839 
maandblad voor imkers maart 1993 


Selectie op resistentie tegen de varroamijt

https://library.wur.nl/ojs/index.php/bijenhouden/article/download/11143/10646

Selectie op resistentie tegen de varroamijt

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen UR (University & Research Centre): Publication System