Karas, Marcin

Polish

Jagiellonian Univeristy Repository

—  185  —Z   DZIEJÓW  POLSKIEJ   NEOSCHOLASTYKIMirosław Mylik, Biskup Kazimierz Józef Kowalski. Z dziejów odnowy neoschola-styki polskiej, Pelplin 2008, ss. 269.Recenzowana książka jest pierwszą próbą monograficznej prezentacji nieznanego dziś szerzej polskiego filozofa, bpa Kazimierza Józefa Kowalskiego (1896–1972). Praca jest  dość  starannie  napisana  i  solidnie wydana,  zawiera  ogromną  bibliografię  prac bpa Kowalskiego (ponad 500 pozycji), a koncentruje się na rekonstrukcji głównych po-glądów tego zapoznanego polskiego uczonego w zakresie jego koncepcji filozofii, etyki, poglądów społecznych i w kwestii odnowy filozofii scholastycznej. W rozprawie wyko- rzystano  szereg  prac  bpa Kowalskiego  i  obszerną  literaturę  przedmiotu. Monografia jest pracą ciekawą, a dotyczy tematyki mało zbadanej. Działalność filozofa zarysowana została na tle historii lokalnej i przynosi cenne wiadomości na temat polskiego życia intelektualnego. Sporo miejsca zajmują też erudycyjne przypisy. Wykorzystano prace znanych historyków filozofii polskiej (jak S. Borzym, L. Gawor, czy J. Skoczyński). Książka dzieli się na cztery części (całość badań, bez bibliografii, liczy około 190 stron). W pierwszej części mieści się szczegółowa biografia bpa Kazimierza Kowal-skiego (obejmuje niemal 30 stron). Na podkreślenie zasługuje solidna praca historyka, przeprowadzona  przy  rekonstrukcji  biografii  bpa Kowalskiego. Badania  te  godne  są wysokiej oceny, gdyż nie sposób rzetelnie rozważać poglądów filozoficznych danego autora bez gruntownego poznania okoliczności historycznych jego życia. Badając życie i działalność bpa Kowalskiego dr Mylik sięgnął do materiałów archiwalnych, do doku-mentów, pamiątek rodzinnych i dziedzictwa pozostawionego przez biskupa w diecezji chełmińskiej (dziś pelplińskiej), którą kierował przez wiele lat. Rozmawiając również z żyjącymi świadkami życia bpa Kowalskiego (por. s. 47) przedstawił obszerną pano-ramę jego działalności.Bp Kazimierz Kowalski, wielkopolanin, absolwent niemieckojęzycznego gimna-zjum w Gnieźnie jeszcze przed I wojną światową, żołnierz cesarskiej armii niemieckiej Kwartalnik Filozoficzny, tom XXXIX, 2011, zeszyt 4© Copyright by Polska Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2011—  186  —na frontach tej wojny, uczestnik Powstania Wielkopolskiego, oficer odrodzonej armii polskiej, seminarzysta w Poznaniu, doktorant w Louvain (rozprawa po francusku o filo-zofii Cieszkowskiego), kapłan, wykładowca, rektor seminarium w Gnieźnie, zwolennik tomizmu (w duchu esencjalizmu – s. 118), a w końcu biskup chełmiński w Pelplinie, zmagający się z niesprawiedliwością komunistycznej władzy, miał bogatą i niepowta-rzalną biografię, godną wszechstronnego naświetlenia  i przypomnienia, a  jego liczne publikacje warto są bliższego zainteresowania. Dobrze  się  stało,  że Autor przypomniał dzisiejszym czytelnikom,  iż Kowalski słuchał wykładów o. Reginalda Garrigou-Lagrange’a OP, uczestniczył w seminarium Martina Grabmanna, a studiował wraz z ks. Konstantym Michalskim CM. Habilitację przeprowadził na UJ, porównując poglądy Cieszkowskiego i św. Tomasza z Akwinu. Ponowną habilitację odbył z estetyki tomistycznej w Poznaniu. Część druga książki, to analiza filozofii bpa Kowalskiego. Mam wrażenie, że wię-cej uwagi poświęcono jednak życiu autora, niż jego filozofii, gdyż rekonstrukcja rdzenia jego poglądów filozoficznych, a więc  tomistycznej metafizyki bpa Kowalskiego zaj- muje tylko 18 stron (s. 107–125). W części trzeciej rozważane są poglądy społeczne, a w czwartej wkład Kazimierza Kowalskiego w odnowę scholastyki w Polsce. W ty-tule tej ostatniej części pojawia się niepotrzebne powtórzenie, gdyż Autor zatytułował ją Wkład K. Kowalskiego w odnowę neoscholastyki polskiej. Wystarczyło zaś powie-dzieć wkład w odnowę scholastyki, albo po prostu wkład w nurt neoscholastyczny, gdyż przedrostek neo- zakłada już pojęcie odnowy, dodawane niepotrzebnie i sugerujące, że neoscholastyka miała dwie fazy: wstępną i drugą, polegającą na jej odnowie (odnowa neoscholastyki – pojęcie mylące). Całość sprawia wrażenie, jakoby Kowalski miał wkład w drugi chronologicznie nurt neoscholastyki, a takiego nie ma powodu wyróżniać.Autor słusznie podkreśla, że „należałoby zbadać w oddzielnym studium porów-nawczym, na ile owa polska twórczość neoscholastyczna była i jest nadal oryginalna względem podobnej twórczości zachodniej” (s. 34). Dr Mylik zaznacza także, że polska filozofia jest mało zbadana i zasługuje na bardziej wnikliwe zainteresowanie history-ków, którzy jeszcze zbyt mało zajmują się dziejami naszej rodzimej myśli filozoficznej (s. 41). Te i inne metodologiczne uwagi są słuszne i uzasadnione. Wydaje się jednak, że nie zawsze udało się konsekwentnie wprowadzić je w życie podczas pisania pracy, któ-rej Autor nierzadko koncentruje się na kwestiach pobocznych, a zagadnienia kluczowe traktuje bardziej pobieżnie. Za poważne słabości pracy uważam nie zawsze potrzebne podawanie dość pod-stawowych informacji, np. z zakresu historii i kultury Polski, potoczny niekiedy język, w którym pojawiają się zwroty kolokwialne (np. „doktorat z filozofii... i jego wcześniej-sze studia... nie były w tym czasie czymś łatwym i przyjemnym”, s. 57; albo: „każdy zdrowy  na  umyśle  człowiek  jest w  stanie  zrozumieć”,  s.  114;  czy  też:  „co w  ogóle nie  jest pozytywizmem  takim  lub owakim, bo  jest  filozofią  taką a nie  inną”,  s. 140; oraz „kolega po fachu” (s. 158, s. 186); „w pierwszym lepszym podręczniku historii” (s.  174);  „przedstawiciele...  kilku  innych  nauk  społecznych  bądź  niespołecznych” (s. 174–175); „nie lada znawca pism Tomasza” (s. 200)). Niekiedy pojawia się ponadto nadmierna perswazyjność wywodu. Zatrzymam się na chwilę nad tymi dość istotnymi mankamentami, gdyż publika- cje ukazujące się w Polsce w ostatnich latach stają się pod tym względem coraz gor- sze i coraz bardziej obciążone publicystycznym wręcz stylem i miałkością wywodu. Na s. 12 Autor pisze, że „przyswajanie  to  [w Polsce wzorców zachodnich]  jed-nak  nie  polegało  u  nas  jedynie  na  jakimś  prymitywnym  naśladowaniu  czy  prawie Kwartalnik Filozoficzny, tom XXXIX, 2011, zeszyt 4© Copyright by Polska Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2011—  187  —bezmyślnym papugowaniu wszelkich  zachodnich wzorców kulturowych”. Habilitant ma na myśli oryginalność polskiej kultury, która – jak dalej czytamy na s. 13 „zajęła szczyty światowej naukowości w przypadku heliocentrycznej teorii Kopernika”. Uwagi te wydają mi  się dość niezręcznie  sformułowane  i  raczej oczywiste,  tym bardziej że w przypisach znajduje się cały szereg informacji na temat Witelona, Włodkowica, Be-nedykta Hessego, czy też Jana Długosza. Wiadomości te są raczej elementarne i zbędne na taką skalę. Autor kontynuuje przyjęty sposób wywodu i opisuje dalej dzieje kultury, wymieniając nazwiska Husa, Lutra, Kalwina, Zwinglego, Ludwika XIV, Piotra I, Fry-deryka II czy Katarzyny II. Opis dziejów kultury europejskiej kończy się uwagą, że (s. 18) „Filozofia zatem potrafi nie tylko oddziaływać swoimi ideami na różne społe-czeństwa, ale i często potrafi je przeobrażać nawet w anty-społeczeństwa”. Wydaje się, że dr Mylik kontynuuje w swej rozprawie działalność dydaktyczną, w której ma spore osiągnięcia,  jednakże na poziomie rozprawy habilitacyjnej uwagi te stają się banalne i często zbędne, a mogły – w znacznie mniejszej ilości – trafić co najwyżej do przy-pisów. Moim zdaniem w ten sam sposób należy oceniać uwagi o „filozofii życiowej Piastów i Jagiellonów” (s. 19).Niepotrzebne są opisy rozwoju nauki i techniki w XIX wieku, przedstawione na s. 157– 160, w których wymienia się encyklopedyczne, podstawowe wiadomości o znanych nau- kowcach i odkrywcach, wspominając nawet rozwój żeglugi śródlądowej i kolei (s. 158). Dla ścisłości dodam, że angielski chemik, Sir Humphry Davy, nie badał „elektrolizy me- tali” (s. 159), ale raczej odkrywał metody elektrolitycznego otrzymywania kilku różnych metali z ich soli. Żaden metal nie daje się poddać elektrolizie, można natomiast elek- trolitycznie rozkładać roztwory soli metali, albo redukować te sole w stanie stopionym. Znacznie bardziej związane z tematem rozprawy są informacje wprowadzające w problematykę neoscholastyki polskiej, związane z postacią Stefana Pawlickiego CR, dobrze znanego i przebadanego przez habilitanta (s. 32 i dalej). Na kartach książki wielokrotnie pojawia się odwołanie do encykliki Leona XIII Aeterni Patris. Brak natomiast bliższego omówienia tego dokumentu, a nawet podania miejsca  jego wydania. Wcale  nie  potrzeba  przy  tym  sięgać  do  łacińskich, watykań-skich wydań dokumentów papieskich,  ale wystarczyło  nawiązać  do  jednej  z  co  naj-mniej trzech nowych polskich edycji, które ukazały się w latach ostatnich (Słupsk 1997, Komorów 2000, czy też Warszawa 2003).O encyklice tej Autor powiada, że jest to „powszechnie znany i ceniony do dziś dokument papieski” (s. 44, podobnie na s. 108). Wydaje mi się, że opinia taka jest nader uproszczona  i ogólnikowa, a ponadto zdradza nadmierny optymizm. Nietrafiona  jest także wypowiedź na s. 69, jakoby refleksja II Soboru Watykańskiego na temat misyjnej działalności Kościoła była owocem prekursorskich poglądów Kowalskiego. Oczywiste jest bowiem, że Kościół zawsze był misyjny i to Kowalski czerpał od Kościoła przeko-nanie o konieczności prowadzenia misji, a nie Sobór doszedł do takiego przekonania pod wpływem jednego z polskich biskupów.Mało uzasadnione jest porównywanie ilościowe dorobku bpa Kowalskiego z licz-bą „publikacji takich tytanów pracy filozoficznej, jak choćby Arystoteles czy św. To-masz  z Akwinu”  (s.  44).  Elementarna  znajomość  historii  filozofii  dowodzi  przecież wystarczająco, że porównania  tego  typu są bardzo ryzykowne. Podobnie dziwne jest porównywanie rozwoju studiów nad scholastyką i rozwoju badań nad dorobkiem Gior-dana Bruno pod koniec wieku XIX (s. 108–109). Podoba mi się określenie o „pokojowej niewoli reżimu komunistycznego PRL-u” (s. 148), doceniam też odwagę Autora, który nie waha się wyrażać swoich poglądów na Kwartalnik Filozoficzny, tom XXXIX, 2011, zeszyt 4© Copyright by Polska Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2011—  188  —temat pozytywizmu (s. 162: „jest więc ostatecznie pozytywizm raczej anty-filozofą niż filozofią w klasycznym wydaniu”), a także bronić swych racji w tekstach polemicznych (por. List do Redakcji, „Edukacja Filozoficzna”, nr 23 (1997) ), ale uważam również, że całkowicie fałszywe jest wymienianie francuskiego jezuity, Piotra Teilharda de Chardi-na w gronie myślicieli tomistycznych (s. 111). Poglądy de Chardina są bowiem radykal-nie sprzeczne z tomizmem i autor ten zdecydowanie sprzeciwiał się odnowie tomizmu, domagając  się zdecydowanie nowych metod w uprawianiu  filozofii  chrześcijańskiej. Jego celem było przecież odejście od – jak powiadał – „statycznej” i tradycyjnej wizji świata. Innym błędem, być może wynikłym z braku stosownej korekty, jest pomyłka (s. 183), w której jako bezpośredni następca Leona XIII (1878–1903) został wymienio-ny Pius XI (1922–1939) zamiast św. Piusa X (1903–1914). Nie podano przy tym (co jest nader ważne), że św. Pius X nakazywał odnowę tomizmu przede wszystkim w swej kluczowej encyklice Pascendi Dominici gregis (1907).  Przykładem dobrych  badań historycznych  jest  np.  przypis  153  na  s.  63, w któ-rym naszkicowano historię seminarium poznańskiego w dobie okupacji hitlerowskiej. Podobnie wysoko oceniam wskazanie na esencjalistyczne, a nie egzystencjalistyczne rozumienie metafizyki tomistycznej przez ks. Kowalskiego (s. 118 i 121), a także zde-finiowanie metafizyki jako nauki niezależnej od nauk przyrodniczych (cytat na s. 128), albo potraktowanie  teologii  jako normy negatywnej dla  filozofii  (s. 130). Fragmenty tego rodzaju stanowią najcenniejsze miejsca w całej rozprawie, gdyż tam rekonstruo- wany jest rdzeń poglądów Kowalskiego.  Moim  zdaniem,  nie można  głosić  opinii w  rodzaju  „jak  powszechnie wiadomo z  fachowej  literatury  tematu”  (s.  126).  Skoro  bowiem  literatura  jest  fachowa,  to  nie jest znana powszechnie, a gdyby z kolei przyjąć, że jest coś znane powszechnie, to nie potrzeba już do tego fachowej literatury. Podobnie dziwnie brzmią określenia „doku-ment papieski, który tylko i aż przypieczętował niejako powszechne odnowienie myśli scholastycznej...” (s. 181) i znowu: „prace Desaulniersa od roku 1840 były tylko i aż maksymalistyczną odpowiedzią na wszystkie minimalistyczne filozofie” (s. 181–182).Niektóre wypowiedzi w rozprawie są dość niezręczne językowo, np. na s. 107, gdy Autor pisze, że „[Kowalski] nie doczekał się do tej pory... kompletnej biografii... zwa-żywszy choćby na poznaną przez nas część biograficzną niniejszej pracy”. Należałoby raczej powiedzieć „na napisaną przez nas część biograficzną niniejszej pracy”.W  tekście  często  pojawiają  się  powtórzenia,  niektóre  akapity wręcz  są  ponow-nie przepisane,  lub różnią się minimalnie od bliźniaczych miejsc, występujących  już wcześniej na kartach rozprawy habilitacyjnej. Wydaje się, że zabrakło solidnej korekty autorskiej  i  porządnej  redakcji  naukowej  całego,  niezbyt  przecież  obszernego  tomu, a taka kontrola tekstu z łatwością pozwoliłaby uniknąć tych niepotrzebnych powtórzeń. Zdarzają się one na s. 112, 148 (wręcz pół strony), 165 (kilka akapitów), 174 i 182.  Słabości zebrane powyżej mają jednak znaczenie drugorzędne, a warsztat nauko-wy zasadniczo należy ocenić pozytywnie (zwłaszcza gdy chodzi o wykorzystanie ma-teriałów niedrukowanych i dokumentów). Zadanie monograficznej prezentacji dorobku bpa Kowalskiego zostało zatem zrealizowane, a polska literatura filozoficzna zyskała ciekawe studium, które przynosi szereg ważnych wiadomości i przyczynia się do roz-wijania i popularyzowania wiedzy o odnowie scholastyki w Polsce. MARCIN   KARAS(Kraków)Kwartalnik Filozoficzny, tom XXXIX, 2011, zeszyt 4© Copyright by Polska Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2011

Z dziejów polskiej neoscholastyki

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/88525/karas_z_dziejow_polskiej_neoscholastyki_2011.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Z dziejów polskiej neoscholastyki

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository