https://repository.wellesley.edu/news/2290/thumbnail.jp

Wellesley College

English

Laes, Christian

The University of Manchester - Institutional Repository

The University of Manchester ResearchLatijnse opschriften in de Sint-Jozefkerk van Hoogboom.Deel 1: Glasramen met opschriftenDocument VersionFinal published versionLink to publication record in Manchester Research ExplorerCitation for published version (APA):Laes, C. (2019). Latijnse opschriften in de Sint-Jozefkerk van Hoogboom. Deel 1: Glasramen met opschriften. 'tBruggeske: driemaandelijks tijdschrift Heemkring Hoghescote, 51(4), 14-18.Published in:'t Bruggeske: driemaandelijks tijdschrift Heemkring HoghescoteCiting this paperPlease note that where the full-text provided on Manchester Research Explorer is the Author Accepted Manuscriptor Proof version this may differ from the final Published version. If citing, it is advised that you check and use thepublisher's definitive version.General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the Research Explorer are retained by theauthors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise andabide by the legal requirements associated with these rights.Takedown policyIf you believe that this document breaches copyright please refer to the University of Manchester’s TakedownProcedures [http://man.ac.uk/04Y6Bo] or contact uml.scholarlycommunications@manchester.ac.uk providingrelevant details, so we can investigate your claim.Download date:30. Jun. 202214 ´t Bruggeske 51ste jaargang - nummer 4 - december 2019Latijnse opschriften in de Sint-Jozefkerk van Hoogboom cHristian laesDeel 1: Glasramen met opschriften1 InleidingHabent sua fata libelli. ‘Boekjes hebben hun eigen lotgevallen’. Hetzelfde motto geldt voor artikels in dit tijdschrift. Nog maar pas had ik mijn bijdragen over Latijn in kerken en kapellen van Kapellen beëindigd, of het werd me duidelijk dat in de Sint-Jozefkerk van Hoogboom meer te vinden was. De teksten in kwestie bevinden zich op plaatsen die bij een eerste bezoek niet toegankelijk zijn. Het westportaal, de plek met de Latijnse glasramen, is doorgaans afgesloten. De vier bronzen klokken met Latijnse opschriften hangen nog steeds in de westelijke klokkentoren. Om ze te bekijken zijn een ladder en een temperament zonder hoogte-vrees beslist noodzakelijk.Deze opschriften zijn amper uitgegeven, laat staan vertaald of bestudeerd. Als ze al ergens worden vermeld, gebeurde dit niet foutloos. In deze bijdrage volg ik het stramien van mijn vorige bijdragen1: na een voorstelling van het opschrift, volgen een transscriptie van de Latijnse tekst en een Nederlandse vertaling, vergezeld van een commentaar. De illustraties maken het voor de lezer mogelijk een eigen oordeel te vormen of ge-nietend mee te lezen.2 Vier (of vijf) Latijnse glasramenDe oude glasramen zijn ontworpen door de glaze-niers Stalins & Janssens en geplaatst in 1899.2 Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de meeste van deze glasramen vernietigd.Enkele konden worden gerecupereerd. Bij de herstelling van de oorlogsschade vanaf 1950 stond deze aanbesteding bekend als lot V. De firma Nuyens mocht lot V uitvoeren, evenals lot VI, een aantal ramen met ruitvormig gekleurd glas. Op het bijgevoegde plan is de exacte locatie aangegeven. Deze oude ramen 25, 26 en rozet m bevinden zich in de traphal naar het hoogzaal; de ramen 27, 28 en rozet n (zonder Latijnse op-schriften) in de westelijke bergplaats, voorheen de doopfont. De restauratiewerken werden be-eindigd op 26 november 1954.1 C. Laes, ‘Latijnse opschriften in kerken en kapellen van Kapellen. 1ste deel – Sint-Jacobuskerk’, ’t Bruggeske 49, 1 (2017) p. 19-31; C. Laes, ‘Latijnse opschriften in kerken en kapellen van Kapellen. 2de deel en slot’, ’t Bruggeske 49, 2 (2017) p. 16-26.2 S. Grieten, ‘Glazeniersateliers Stalins, Elaerts, Calders’, in D. Laureys (ed.), Bouwen in beeld: de collectie van het Architec-tuurarchief van de Provincie Antwerpen (Turnhout, 2004) p. 250-254; E. Van Regenmortel, J. Verhelst, Stalins & Janssens (1865-1904) [online], in ODIS http://www.odis.be/lnk/OR_38872 (geraadpleegd op 31-07-2019).Plaatsing van de glasramen´t Bruggeske 51ste jaargang - nummer 4 - december 2019 152.1 Rozet mPresentatieDe Latijnse spreuk is vergezeld van een zwaard – een referentie aan Math. 10:34: “Denk niet dat ik gekomen ben om op aarde vrede te brengen. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard”.Tekst en vertalingEcce Agnus Dei.Zie het Lam Gods.CommentaarDeze bijbelse uitdrukking uit Joh. 1:29 en 1:36 was bekend uit het ordinarium van de Latijnse mis. Rozet n is mooi en kleurrijk, maar bevat geen Latijnse teksten16 ´t Bruggeske 51ste jaargang - nummer 4 - december 20192.2 Sint-Franciscus (raam 26) PresentatieHet glasraam verbeeldt de heilige Franciscus van Assisi en werd gerestaureerd uit het oorspron-kelijke raam. De tekst vertoont een merkwaar-dige mix van elementen uit de epigrafie en uit de handschriftelijke traditie. Zo wordt bij de naam Sanctus Franciscus de woordscheiding duide-lijk gemaakt door punten in het midden van de lijn, zoals dat vaak in opschriften gebeurt. Voor de rest van de tekst wordt gebruik gemaakt van komma’s, de ampersand (&) en afkortingen zoals men die in handschriften aantreft.Tekst en vertalingSanctus Franciscus. Piae memo(riae) Franci(sci) Wouters, / devotis-simi & religiosissimi / viri, familia ejus, m(anu) p(ropria).De Heilige Franciscus. Als vrome nagedachtenis aan Franciscus Wouters, een zeer devoot en reli-gieus man. Zijn familie, eigenhandig.CommentaarDe identiteit van de overledene is niet meer te achterhalen. Het archief van Stalins & Janssens bevat geen stukken die naar de opdracht in de Sint-Jozefkerk van Hoogboom verwijzen, en ook het kerkarchief biedt geen spoor. De naam van de overledene (Franciscus, Frans of François) wordt in verband gebracht met de Heilige Franciscus.2.3 Sint Norbertus (raam 25)PresentatieDit raam verbeeldt Sint-Norbertus die de mon-strans draagt en de ketter Tanchel verplettert. Voor paleografische gegevens, zie 2.2.Tekst en vertalingSanctus Norbertus. Piae mem[oriae] Josephi / Norbert [---]ers, uxor / et filii [---b]eati m(anu) p(ropria).De Heilige Norbertus. Als vrome nagedachtenis aan Joseph Norbert [---?]ers. Zijn echtgenote en kinderen, eigenhandig, als aandenken aan een [---en?] vroom man.´t Bruggeske 51ste jaargang - nummer 4 - december 2019 17CommentaarDe beschadiging van de tekst tijdens de Tweede Wereldoorlog bemoeilijkt de lezing. Hoogstwaar-schijnlijk wordt de naam van de overledene ge-linkt met de naam van de Heilige Norbertus. 2.4 Moeder Gods met kind (raam 28)PresentatieDeze Onze-Lieve-Vrouw van de Allerheiligste Ro-zenkrans werd gerestaureerd uit het oorspronke-lijke raam. Voor paleografische gegevens, zie 2.2Tekst en vertalingRegina / Sanctissimi / Rosarii. O(ra) p(ro) n(obis).Koningin van de Allerheiligste Rozenkrans. Bid voor ons.CommentaarIn de Tridentijnse kalender werd het feest van Onze-Lieve-Vrouw van de Allerheiligste Rozen-krans (Beata Maria Virgo Sacratissimi Rosarii) gevierd op de eerste zondag van oktober. Het was een belangrijk liturgisch hoogfeest, met een octaaf (bijzondere periode van acht dagen na een kerkfeest).18 ´t Bruggeske 51ste jaargang - nummer 4 - december 20192.5 Petrus (raam 27)PresentatiePetrus wordt afgebeeld met bisschopsstaf. Met zijn rechterhand maakt hij een zegenend gebaar. Voor paleografische gegevens, zie 2.2. Tekst en vertalingSanctus Petrus.De Heilige Petrus. CommentaarHet tekstveld onderaan werd tijdens de Tweede We-reldoorlog beschadigd en was niet terug te vinden.In het volgende ‘t Bruggeske, maart 2020, ver-schijnt het 2de deel: ‘De klokken’.Over de auteur Prof. Dr. Christian Laes is gewoon hoogleraar aan de University of Manchester, hij doceert tevens geschiedenis van de oudheid en Latijn aan de Universiteit Antwerpen. Hij is Latinist en cultuur-historicus van de Romeinse en de late oudheid. Zijn belangstelling voor Latijn reikt verder dan de oudheid. Als Kapellenaar is dit zijn derde bijdrage over de lokale geschiedenis.Dit artikel kon nooit worden geschreven zonder de hulp van Raymond Roelands. Ik ben Raymond enorm dankbaar voor de ge-leverde foto’s en de extra informatie. Hopelijk mag dit artikel gelden als een blijk van erkenning voor zovele jaren onafgebroken inzet voor Hobonia en heemkunde van Hoogboom en omstreken.Voor de bibliografie zijn essentieel: R. Roelands, ‘Onze dorpskerk’, in R. Roelands, H. De Sitter, P. Arren (ed.), De geschiedenis van Hoogboom. Van landelijk Ekers dorp tot parel aan de Kapelse kroon (Hoogboom, 1996) p. 91-132 en R. Roelands, Restau-ratie van een monument (Hoogboom, 2001); Agentschap Onroerend Erfgoed 2019, Parochiekerk Sint-Jozef[online] https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/13346 (geraadpleegd op 31-07-2019).Reactie van een lezerIn ‘t Bruggeske 2018-3 werd de stamboom van de familie Speth getoond. De familie laat ons weten dat de sterfdatum van Charles Gustave Spethin 1986 was in plaats van 1982.Wij danken hen voor deze rechtzetting. De redactie

Dutch

Latijnse opschriften in de Sint-Jozefkerk van Hoogboom. Deel 1: Glasramen met opschriften

Institutional Repository Universiteit Antwerpen