Trakya bölgesinde üretimi yapılan bazı tahıl türlerinde verim kayıplarına neden olan viral kökenli enfeksiyonların etmenlerinin tanılanması

Abstract

Türkiyeʼde Trakya Bölgesiʼnde, basta kislik bugday (Triticum aestivum L.) olmak üzere tahil üretimi en yogun bitkisel üretim faaliyetidir. Bölgeʼde tahil üretiminin monokültür seklinde artis göstermesi son yillarda bu kültür bitkilerinde önemli hastaliklarin ortaya çikmasina neden olmustur. 1999 yilindan itibaren bölgede görülmeye baslayan rozetlesme, sarilik, cücelik ve verim düsüsleri ile tanimlanan sistemik virüs belirtileri, Edirne, Kirklareli ve Tekirdag Illeriʼnde tahil ürünlerinin verim ve kalitelerinin düsmesine neden olmustur. Bölgeʼdeki bugdaylar (T. aestivum L.)ʼda % 32.33, arpa (Hordeum vulgare L.)ʼda % 26.52, yulaf (Avena sativa L.)ʼda % 8.32, kusyemi (Phalaris canariensis L.)ʼnde % 61.63 oraninda ve Tritikaleʼde ise ortalama % 8.00 oraninda saptanan virüs hastaliklarinin etmen tanilarinin yapilmasi ve bu virüslerin tarla kosullarindaki enfeksiyonlarina karsi yörede üretilen kislik ekmeklik bugday çesitlerinin reaksiyonlarinin belirlenmesi bu arastirmanin baslica amaçlarini olusturmaktadir. Trakya Bölgesiʼni ve bes ayri tahil türünü temsil edecek sekilde belirlenen ve enfeksiyon görülen 54 tarladan karakteristik belirtiler sergileyen bitkilerden alinan 90 yaprak örneginden elde edilen bitki özsulari, sekiz türden olusturulan indikatör test bitki serilerine mekanik olarak inokule edilmistir. Sonuçta 10 örnekteki virüsün en az iki indikatör bitki türüne, 27 örnege ait bitki özsularinin içerdikleri virüsün ise en az bir indikatör bitki türüne tasindigi saptanmistir. Sürvey çalismasi esnasinda toplanan yaprak biti örnekleri Rhopalosiphum padi L. olarak tanilanmis ise de tahil virüslerini bu yaprak biti türü ile tasimak mümkün olmamistir. Alinan toprak örnekleri ile yapilan çalismalarda da gelisen bitkilerde herhangi bir belirti olusmamistir. Bölgeʼdeki tahil virüslerini serolojik olarak belirlemek amaciyla 11 farkli tahil virüsüne karsi hazirlanmis poliklonal antiserumlar kullanilarak Double Antibody Sandwich Enzyme-Linked Immunosorbent Assay (DAS-ELISA) testi uygulanmistir. Sonuçta 90 tahil yaprak örneginden 63 adedinde Barley Yellow Dwarf Virus-PAV (BYDV-PAV), 9 adedinde Wheat Streak Mosaic Virus (WSMV) ve 2 örnekte ise Türkiyeʼde ilk defa bu çalisma ile saptanan Oat Necrotic Mottle Virus (ONMV)ʼun bulundugu kanitlanmistir. DAS-ELISA testleri sonucu WSMVʼnu içeren bugday yaprak örneklerinden hazirlanan Transmission Elektron Mikroskop (TEM) gridlerinde 15x750 nm boyutlarinda egri çubuk formunda virüs partiküllerinin bulundugu gözlenmistir. Serolojik testlerle BYDV içerdigi saptanan 9 bugday ve 2 arpa yaprak örneklerinden yapilan RNA ekstraksiyonu sonucu, BYDV-PAV virüsüne ait primerler kullanilarak Reverse Transcriptase Polymerase Chain Reaction (RT-PCR) testi uygulanmistir. Sonuçta örneklerin Rhopalosiphum padi L. (Hom:Aphididae) ile tasinan BYDV-PAV virüsüne esdeger 534 Kbʼlik amplifikasyon ürünlerine sahip olduklari ve örneklerin BYDV-PAV virüsüne esdeger bandlar olusturduklari görülmüstür. Böylece Trakya Bölgesi tahillarinda siddetli enfeksiyonlara neden olan virüsün BYDVPAV izolati oldugu anlasilmistir. 2001 yilinda yapilan tarla denemeleri sonucu, Trakya Bölgesiʼne yayilmis bulunan BYDV-PAV virüsünün dogal enfeksiyonlarina maruz kalan 16 kislik ekmeklik bugday çesitlerinin tamami virüse duyarli olarak bulunmus ve sadece Golia, Nina ve Tina çesitlerinin enfeksiyona karsi tolerans gösterdikleri ve virüsten fazla etkilenmedikleri saptanmistir. 2002 yilinda ise yörede yaygin olarak ekilen 25 kislik ekmeklik bugday çesitlerinin de BYDV-PAV virüsüne duyarli olduklari saptanmis, ancak hastalik oraninin düsük olmasi nedeniyle çesitlerin dayaniklilik ve toleransina iliskin reaksiyonlari belirlenememistir. Sonuç olarak Trakya Bölgesi tahil üretim alanlarinda yaygin olarak görülen enfeksiyonlarin virütik kökenli olduklari ve agirlikli olarak BYDV-PAV virüsü basta olmak üzere WSMV ve ONMV virüslerinden ileri geldigi kanitlanmistir. BYDV-PAV ve WSMV Trakya Bölgesi için ve ONMV Türkiye için ilk kayittir