De donkere kanten van het gebruik van onderzoek, modellen en de MKBA in de besluitvorming

Abstract

Dit paper belicht naast de zonnige kanten ook de donkere kanten van onderzoek, modellen en de maatschappelijke kosten- en batenanalyse (MKBA) als het gaat om het ondersteunen van besluitvorming in de vervoersplanologie. Meer specifiek, onderzoeken wij aan de hand van een bestudering van een aantal onderzoeken uit de vervoersplanologie de donkere kanten van het gebruik van onderzoek in de besluitvorming. Ten tweede bestuderen wij in hoeverre het gebruik van modellen (waaronder de MKBA) de donkere kanten van het gebruik van onderzoek in de moderne tijd zonniger dan wel nog donkerder maakt. We concluderen onder meer dat het gebruik van modellen kan leiden tot een neutralere manier van schatting van effecten van een project. Aan de andere kant kan er sprake zijn van schijnneutraliteit indien de opdrachtgever de aannames aanlevert. Deze vorm van manipulatie is lastig te achterhalen, omdat modellen vaak een black box zijn voor niet-experts. In dit paper zoomen wij in op de MKBA. Een ‘end of pipe’ instrument waarin de uitkomsten van kostenramingen, milieueffectenrapportage en verkeersmodellen samenkomen, dat tevens sterk is geïnstitutionaliseerd in besluitvormingsprocessen in de vervoersplanologie. Een uitvoerder van een MKBA moet de kosten en de baten van een project inschatten op basis van een gestandaardiseerde leidraad (de Leidraad OEI). De manier waarop een uitvoerder van een MKBA de leidraad OEI heeft gevolgd, wordt gecontroleerd in een second opinion. Dit zorgt voor een toename van de neutraliteit van onderzoek naar effecten van een project. Daarbij kan de uitkomst van de MKBA – nu deze sterk is geïnstitutionaliseerd in de Nederlandse besluitvorming – lastig terzijde worden geschoven indien deze slecht uitkomt voor voorstanders van een project. De donkere kanten van onderzoek worden dus zonniger door de introductie van de MKBA. Aan de andere kant kunnen de donkere kanten van onderzoek in potentie ook donkerder worden. De MKBA is in de status quo een black box. Indien je aannames ten voordele weet te manipuleren is dit lastig te ontdekken. Ten slotte proberen wij richtlijnen te geven om ervoor te zorgen dat modellen en de MKBA helpen om het gebruik van onderzoek zonniger te maken in plaats van donkerder. Te weten, het toevoegen van een onafhankelijke commissie ‘grote projecten’, het institutionaliseren van ex-post analyses en het introduceren van de meerlaagse-digitale MKBA om het black box karakter van de MKBA in te perken.Infrastructures, Systems and ServicesTechnology, Policy and Managemen