Dan l-artiklu hu dwar id-delitt tal-abbati fil-palazz tas-Sinjura Bettina u x-xniegħa li kienet tiġri li dan l-abbati jidher lin-nies.N/

Farrugia, G. M.

OAR@UM

L-ABBATI TAL-PALAZZ TAS-SINJURA BETTINA Kif wiehed jinzel mil-lanca, ix-xatt ta' San Lawrenz, il-Birgu, jilrnah Palazz ta' kobor gmielu, kieghed sew sew fil-faccata, malli jitla' 1-erba' targiet li jagntu ghal Strada Irlandese rnal-rninkeb li jaghti ghal Strada S. Giorgio. Dan ii-Palazz fil-rnedda tieghu jibla' nofs it-trieq irnsernmija, huwa hekk kbir, li biz-zejjed wieli.ed igharraf li glial xi zmien, qabel rna twaqqaf 1-Isptar tai-Kottonera, kien gie magnzul biex fih jigu rnfejqa s-suldati inglizi, li xi sittin sena ilu kienu jgli.arnmru fil-Kwar-tieri fin-nali.iet ta' Borrnla, 1-Isla u 1-Birgu. Dan il-Palazz ghajr li kien gliamara tas-Sinjura Bettina Cassia Dorell, kif juri ismu, li kienet Dama tar-Regina ta' Sqallija, kien ukoll 1-imkien fejn twieled fis·sena 1758, in-Nobbli Fabrizju Xiberras, Isqof ta' Sinegallia u Kardinal wahdieni Malti tai-Knisja Mqaddsa. Fuq dana il-Palazz, hemm xniegli.a, li ghadha tigri sa zmenijietna, li qabel is-Sinjura Bettina kienu jgli.arnmru fih qrabat il-Baruni Giulit• Gauci. Dan biiala werriet ta' gidu rna kellux ghajr tifel wiened biss, li kien Abbati, u ghalhekk it-tam;.~ li wara 1-mewt tai-Baruni 1-qraba tiegnu iirtuh, sfiet fix-xein. Izda dawn il-qraba kienu juru qima bla trniem lejn ii-Baruni u sikwit kienu jitolbuh b'negga, li jibgnat ii-Barun-cin ignaddi xi jumejn jew xi gimgha magli.hom. Uf, im-sejken tfajjel thallih f'dak id.dieq ta' qalb rnidfun li.aj 1-Imdina, liallih jigi 1-Birgu xi darba; ukoll, sa kemm jigi 1-arja safja u bikrija tal-karnpanja i:iidlu mitt sena ghomor. Fl-annar il-missier, gnall-istedin hekk ta' liegga u ta' qalb, qaghad ghax-xewqa ta' qrabatu, u bagbat il-werriet tieghu il-Birgu. Ma jahasra! rna basar qatt x'kien hemm mii:rugb ghall-mali.bub lbnu 1-wahdieni. Oak iz-zmien rna kienx hemm Ia Kalessi, u 1-anqas toroq wietja, u wiesgli.a; gli.alhekk min irid jitlaq ghal-boghod kien jagnzel xi baghal jew xi hrnar malti gerrej, u riekeb fuq i!-berda, erli.ilu jlebbet gnan-nana ta' fejn bi hsiebu jmur. Hekk xejn inqas gharnel 1-Abbati. Wasal fil misrah ta' tal-Birgu f'xi 1-gli.axra ta' filghodu, rabat il-bhima mal-heri:a ta' wiehed mill-bjM li kienu mdawrin rnal-wesgha tai-P)azza, jew, suq, kif dak iz-zmien kienu jsejli.ulu; hall rninn fuqil-berda, xi soror, b'nafna hwejjeg li gieb miegli.u u erliielha gnall-Palazz. Nizel Strada - 63 --Salita della Piazza, rntnn hernm g:liax-xellugija ta' Strada San Lorenzo, dana! il-Parrocca, gal xi taiba qasira u minn hernrn erba' passi onra sab runu qieglied icempe1 il-qampiena tal-bieb ewlieni tai-Palazz. Ma hernrnx goal fejn wiened igliid kif gie rnilqugb rninn zijieru dan 1-irnbierek ta' Abbati: kienu tant jixtiquh ( Trnasnnu tant mal-rnissier biex iibaglltu gnandhorn? jista' wiel'led janseb li rna laqgliux kif kien jistnoqqlu? U il-missier nieni u b'demrnu biered, jaf sgur li Ibnu qiegned irnkenni mill-anjar li jista' ikun. Ghadda 1-jum, u 1-bhirna gnadha rnarbuta rnal-bir tal-misrah. Ta' min hi? fiadd rna jaf! X'sarrn innha, mhux ta' ntiega glial din i 1-grajja .... Ghadda jum, jurnejn, waslet it-trniern tal-girngha u 1-bidu ta' girngha ohra Kernrn ser idurn gliand zijietu, Ibni? mar ighid ii-Baruni ; baghat il-qaddejja tieghu ghal biex ighidi-lhorn li hu, il-Baruni, jinsab irnhasseb wisq gnax 1-Abbati rna regax lura gtJall-Irndina .... Din 1-ahbar ghaggbet bla tarf iz-zijiet, li wiegbu lill-cpddejja, li ilhom zrnien rna jaraw lis-sur Abbati, u li jistghag·bu kif is-sur Baruni qatt rna J,aJiieh ighaddi jumejn rnaghhorn, burna li jhobbuh daqs ruhhom ! ! ? Min rah ? Meta gie ? Le le! ! ! G:lial bxara hekk qalilha, tistghu tahsbu kif il-Baruni tbellah, tnikket, nixef, tbekka, gnela, thasseb : Ghamel stharriga, u sab 1i 1-bhirna ta' ibnu kienet insabet rnarbuta rnal-herza tal-bir fil-misrah, hdejn ix-xbieha tai-Vittoria, izda nadd rna setta' johsor kif din insabet hemm wenidha. Gliarnluhieli, qal b'lehen mahnuq. qerduh ! izda rna jarawx patakka mill-wirt tieghi. U rassew ; i1-ghaliex fit-testrnent li ghamel, lialla werrieta 1-Knisja ta' San Lawrenz bil-lisieb li b'hekk jinki il-\\errieta u gnal biex jibqgnu jif-takru fil-htija fanxija minnhorn magnrnu1a. Issa 1-gnajdut illi gie mxerred mal helt h•1 dan. Malli gie tant idejhom i-Abbati dawk il-qraba, marru ignidu, bhalma darb'ohra qa1u dawk i1-kefrin, li minnhom t:liaddet Kristu Sidna: "Dan hu 1-werriet, noqtluh, biex il-wirt jigi moghti lilna" (Luc: XX). u ngliad li qabduh, xentuh gol-forn u harquh haj. Jekk hi ta' min jemminha x-xniegha, Alia rna halliex li dan id-delitt jibqa' mobbi, il-ghalix minn dak in-nhar 1-hawn dan 1-Abbati baqa' kull gliadd zmien jidher hiereg mill-forn. Bosta kienu dawk li rawh u twerwru, ll glial xi zmien dat-palazz baqa' batt:-11, ghax kienu jgt1idu kien fih il-fatati. Jien, ghar-raguni li qatt ma rajt t1arsijiet, qatt ma tajt widen glial dawn il-hrejjef, u mieghi hernm bosta li jaqblu. Izda meta nies ohra,ta' min jemminhom, li gt1andhom mohhom ffoku, nies ukoll ta" dehen, mhux gnal kernm wiened ignaddi certi grajja bic-cajt ! ! Kteku li wiehed ikun pregudikat jigifieri li jkun diga mbezza' rninn qabel; haga bizzejjed hafifa li jarajew jisma' ghax il-rnohh tieghu jkun ga mnigges minn qabel; izda meta wiened qatt rna sema' anqas thasseb, qatt rna meta rasu bi grajjiet ta' din it-ghamla, imbaghad jara tassew, allura dawn id-dehriet mhux ta' min jic1iadhom hekk hesrem. Nies barranin li gew joqogndu 1-Birgu ghat 1-ewwet darba u krew fin-nahiet fejn hemm it-forn, 1-ewwel darba jisimghu jaghmlu x-xenati, ghaliex lemnu hiereg abbati mitl-forn. Msejjes ti rna jistgnux ifissruhom ti gagnlu nies jitilqu l'barra f'nofs ta' lieli gara wkoll. Jinghad ukoll itli fiz-zmien Iii dan il-patazz kien rnikri bnala Sptar, il-ghassa ta' bil-lejl Suldat aktarx skocciz (fejn jaf dan bil-grajja ta' 1-Abbati ?) Ieman Iii-dan 1-Abbati liebes is-suttana u t-ispel-tizza 1iiereg mit-toqba tal-forn, u tant beza' li waqa' waranijiet u dam rna stejqen gh;d bosta signar. Bnal dawn il-g·rajia jinghataw bosta u bosta. Fl-anhar dan il-Palazz gie mill-familia nobbli ta' Xiberras mog1iti cens ghat 99 sena til Lorenzu Vella li dan qassmu u ferqu f'bosca mezzanini u krnarnar u biddlu f'kerrejja. Mindu saret din it-tibdila u 1-forn inqered, id-dehra ta' 1-Abbati ma ghadhiex tissernma, u 1-nrafa ghodda ghebet glial kollox. F'dan kollu li s'issa glledna, hernm xi gherq, xi bidu li wielled ghandu jorbot fuqu? Hernm xi sisten tas-sewwa? Meta wiel1ed jaqra 1-inbar ta' pajjizi o1ira, rna' grajja hhal dawn jiltaqa' ta' sikwiet. Fost il-gllorrief hemm min ighidlek: il-ghaliex dawn id-dehriet Iii Tizju u 1-Fulanu biss u rna jidhrux Iii kuthadd ? Jien hekk nansibha wkoll. lzda hernm gllorrief li jernrnnuhom u nies li rawhorn, u li tishoqqilhorn t-iktar qima gllax qatt rna qalu gidba glial bzonn f'gllornorhorn. Fdin il-glieda u taqbila ta' fehrniet, kif igib ru1iu t-twajjeb qarrej ta' din it-grajja, jew hrafa? Jaghmel dak ti jrid u jogligbu u jnaddan il-qawl latin li jghid: In tlubizs, libertas I KAN. G. M. FARRUGIA 

L-abbati tal-palazz tas-Sinjura Bettina

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/48588/1/L-abbati%20tal-palazz%20tas-Sinjura%20Bettina.pdf

L-abbati tal-palazz tas-Sinjura Bettina

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM