Lankveld, T.A.M. van

DSpace at VU

Boekbespreking
Boekbespreking van: Smeijsters H. & Sporken S. (red.) (2004) Van taak tot competentie:
‘Leren leren’ voor het hoger beroepsonderwijs. Houten/Antwerpen: Bohn Stafleu Van
Loghum. ISBN 90-313-4157-6, 278 pag., € 23,50
Hogescholen zijn de laatste jaren sterk in beweging. De traditionele vakkenstructuur is
inmiddels bij veel hogescholen overboord gezet om plaats te maken voor competentie-
gericht onderwijs, thema’s en/of integrale leerlijnen. Van de overwegingen die aan deze
kanteling ten grondslag liggen en de processen die ermee gepaard gaan, is weliswaar
veel in interne memo’s en beleidsstukken op papier gesteld, maar voor ‘de buitenwe-
reld’ is deze informatie weinig beschikbaar. Dit is jammer, want de keuzes waar veel
hogeschoolmanagers en -docenten voor staan, komen vaak overeen. Eén van de boe-
ken die hierin verandering brengt, is Van taak tot competentie, onder redactie van 
Henk Smeijsters en Sybille Sporken. Dit boek vormt de neerslag van de integrale onder-
wijsvernieuwing die de zes opleidingen van de faculteiten Sociaal Werk, Sociaal-Peda-
gogische Hulpverlening en Arbeid en Recht van de Hogeschool Zuyd (toen nog Hoge-
school Limburg) sinds 1996 hebben doorgevoerd. Het behelst een radicale
onderwijsvernieuwing van docentgestuurd naar competentiegericht onderwijs. De ver-
nieuwing startte vanuit de behoefte (a) te denken vanuit de leeractiviteiten van de stu-
dent (en niet vanuit de kennisoverdracht door de docent), (b) meer aandacht te hebben
voor het werkveld, en (c) meer samenhang te brengen in het curriculum maar werd
naarmate de ontwikkeling voortschreed, steeds meer bepaald door het competentiege-
richt denken. In dit boek worden zowel de onderwijskundige uitgangspunten van deze
curriculumvernieuwing beschreven, inclusief de consequenties ervan voor de rollen van
de docent, als ook het proces dat tot deze onderwijsvernieuwing heeft geleid. De com-
binatie van deze invalshoeken maakt het tot een informatief en interessant boek voor
onderwijsontwikkelaars en projectleiders uit het hbo.
In het eerste hoofdstuk worden de uitgangspunten uiteengezet. Kernpunten zijn de
toename in de zelfsturing en zelfbepaling door de student, het opleiden tot ‘reflective
practitioners’ en een geleidelijke toename in de complexiteit van de competentieni-
veaus. Vanuit het uitgangspunt dat in de loop van de opleiding de zelfsturing en zelfbe-
paling door de student moet toenemen, koos men niet voor één overkoepelend didac-
tisch concept, maar voor vier verschillende, elk voor één jaar van de opleiding:
taakgestuurd leren, probleemgeoriënteerd leren, praktijkgestuurd leren en projectge-
richt leren. Deze didactische concepten worden in hoofdstukken 2 tot en met 5 achter-
eenvolgens beschreven. Theoretische uitgangspunten worden aangevuld met concrete
uitwerkingen uit de agogische opleidingen. Hoofdstuk 6 beschrijft het uitgebreide arse-
TVHO   
265
T.A.M. van Lankveld
Mw. drs. T.A.M. van Lankveld is
als medewerker onderwijsont-
wikkeling en opleidingsdocent
verbonden aan het Onderwijscen-
trum van de Vrije Universiteit in
Amsterdam 
Dit artikel van Boom Lemma Tijdschriften is gemaakt voor Vrije Universiteit 180209
naal aan toetsvormen. Er is goed over nagedacht bij ieder didactisch concept de best
aansluitende toetsvormen te vinden. Het toetsbeleid van Hogeschool Zuyd staat ‘als een
huis’ en kan als voorbeeld dienen voor tal van hogescholen in het land die met dit vraag-
stuk worstelen. In hoofdstuk 7 wordt de persoonlijk professionele ontwikkelingslijn
beschreven die als een onderscheiden opleidingslijn door de verschillende fasen van de
opleiding heenloopt. De functie van het portfolio en het POP hierin wordt uiteengezet,
evenals de rol van de mentor. In hoofdstuk 8 vervolgens, worden zowel de verschillen-
de nieuwe docentrollen die het competentiegericht onderwijs met zich meebrengt als
de competenties die deze van de docent vragen, uitgewerkt. 
In hoofdstuk 9 en 11 komt het proces aan bod dat met deze onderwijsvernieuwing
gepaard is gegaan. In het ene hoofdstuk wordt het proces beschreven en geëvalueerd
vanuit het perspectief van de manager (directeur), in het laatste hoofdstuk vanuit het
perspectief van respectievelijk de betrokken projectleiders en de extern aangetrokken
adviseur. Hoofdstuk 10 ten slotte vat een en ander nog een keer samen in de vorm van
veelgestelde vragen en antwoorden.
De keuze van de betreffende faculteiten om de zelfsturing en zelfbepaling door de stu-
dent geleidelijk te laten toenemen en daar het didactisch concept per jaar op aan te pas-
sen is een sterke. Er moet echter wel worden opgemerkt dat weinig verwezen wordt
naar onderzoek waarop deze inzichten zijn gebaseerd. Termen als taakgestuurd en pro-
jectgericht leren worden plompverloren gebruikt, zonder te verwijzen naar verwante
literatuur. Daar staat tegenover dat alles wat in het boek beschreven is ook in de praktijk
is uitgevoerd en op basis daarvan bijgesteld. De concepten hebben de toets der reali-
seerbaarheid doorstaan. Het best doordacht zijn de hoofdstukken over taakgericht en
probleemgeoriënteerd leren. Het is aardig om te lezen hoe de betrokkenen van oor-
spronkelijke ideeën als PGO de naar hun inzicht bruikbare elementen hebben gekozen
en omgesmeed tot een eigen maar samenhangend geheel. Het hoofdstuk over praktijk-
gestuurd leren is het minst uitgewerkte hoofdstuk van het boek. Ik mis hier de samen-
hang en consistentie die in het eerste deel van het boek zo sterk naar voren komt. Dit is
jammer, want de stage die zo’n belangrijk onderdeel is van een competentiegericht cur-
riculum, verdient beter.
Zeer interessant zijn de hoofdstukken waarin het proces wordt geëvalueerd. Waar in de
overige hoofdstukken de grondtoon overwegend positief is, wat soms wel eens de vraag
doet oproepen of het niet een beetje té mooi voorgespiegeld wordt allemaal, blijkt uit
de hoofdstukken 9 en 11 dat het (gelukkig!) toch niet allemaal zó gladjes is verlopen.
Deze evaluaties vormen zonder meer een waardevolle toevoeging aan de rest van het
boek. Hier wordt zichtbaar hoe lastig zo’n radicale omslag kan zijn en hoe men daar
lering uit getrokken heeft in de vorm van tips en vuistregels. Het getuigt van lef dat men
deze reflecties in het boek heeft geplaatst. Zeker de perspectieven van de directeur en
de externe adviseur naast elkaar leveren een fraai beeld op van hoe een en ander tot-
standgekomen is, juist omdat de twee perspectieven zo verschillend zijn.  
Dit alles maakt Van taak tot competentie een boek dat zich laat lezen als een mooi voor-
beeld van de onderwijsvernieuwing van een hogeschool, een goed doordacht onder-
266
TVHO  JAARGANG 22 NR. 4 DECEMBER 2004
Dit artikel van Boom Lemma Tijdschriften is gemaakt voor Vrije Universiteit 180209
TVHO   Boekbespreking
267
wijsconcept waarin de samenhang in het curriculum goed geborgd is en toetsing en
didactische vormgeving op elkaar zijn afgestemd. Bovendien biedt het boek gaandeweg
een state of the art overzicht van de belangrijkste aspecten van het hbo anno 2004:
competentiegericht onderwijs, projectmatig werken, de rol van POP’s en het buiten-
schools leren. De hoofdstukken laten zich niet afzonderlijk lezen; alles hangt met elkaar
samen, dat maakt dat dit werk als één geheel moet worden gelezen. Het boek is erg
interessant voor met name onderwijsontwikkelaars en projectleiders die zich (ook) in
een proces van onderwijsvernieuwing bevinden of aan de vooravond daarvan staan –
ook van andere opleidingen dan de agogische. 
In één van de laatste hoofdstukken van het boek geven de auteurs de volgende tip voor
het laten slagen van complexe veranderingsprocessen: ‘Vier mijlpalen en maak ze zicht-
baar.’ Dat is feitelijk wat de auteurs met dit boek hebben gedaan: ze beschrijven een
succesvol onderwijsvernieuwingsproject en wat ze daarvan hebben geleerd. Het siert
hen dat ze deze kennis en ervaring met de rest van de Nederlandstalige gemeenschap
delen.
Dit artikel van Boom Lemma Tijdschriften is gemaakt voor Vrije Universiteit 180209


Van taak tot competentie: 'Leren leren' voor het hoger beroepsonderwijs

http://dare.ubvu.vu.nl/bitstream/handle/1871/49447/172233.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Van taak tot competentie: 'Leren leren' voor het hoger beroepsonderwijs

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

DSpace at VU