Edelenbos, Marcel

Ubels, Richard

University of Groningen

   University of GroningenDe blauwe kiekendief Circus cyaneus op RottumeroogUbels, Richard; Edelenbos, MarcelPublished in:De TakkelingIMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite fromit. Please check the document version below.Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of recordPublication date:1999Link to publication in University of Groningen/UMCG research databaseCitation for published version (APA):Ubels, R., & Edelenbos, M. (1999). De blauwe kiekendief Circus cyaneus op Rottumeroog. De Takkeling,193-197.CopyrightOther than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.Download date: 12-11-2019De Takkeling 7 (1999), 3 193De Blauwe Kiekendief Circus cyaneus op RottumeroogRichard Ubels en Marcel EdelenbosGebiedsbeschrijving en methodeDe totale oppervlakte van de eilanden besloeg in 1995 ongeveer 1050 ha, daarvanwas 232 ha begroeid met kwelder- en duinvegetaties (Huizing et al. 1996). OpRottumeroog broedde de Blauwe Kiekendief in de Tuin van Toxopeus (Figuur 1).Deze voormalige groententuin van de strandvoogd ligt in een duinvallei en is dooropslag van bomen in de loop der jaren veranderd in een paradijs voor doortrekkendeen broedende zangvogels. De oppervlakte van de tuin wordt door afslag sinds 1997kleiner. Ook de rest van de begroeide oppervlakte is de laatste jaren afgenomen.Systematische observaties zijn niet verricht. Waarnemingen werden vooral gedaanvanaf de uitkijktoren op de voormalige voogdwoning. Het nest van de BlauweKiekendiefbevond zich ongeveer 75 m vanafdeze uitkijkpost.Figuur 1. Overzicht van het oostelijke Waddengebied in Nederland.*= broedplaats van de BlauweKiekendief. View of the eastern part of the Dutch Wadden Sea.*= Hen Harrier nest site.In het oostelijke Waddengebied vanNederland bevindt zich een kleine, voor mensenafgesloten, archipel. Het omvat de eilanden Rottumeroog, Rottumerplaat en hetZuiderduin. In het broedseizoen worden beide eilanden bewoond door vogelwachtersin dienst van Staatsbosbeheer. In 1998 broedde waarschijnlijk voor het laatst eenpaar Blauwe Kiekendief op Rottumeroog. In dit artikel worden de meestopmerkelijke gebeurtenissen in 1998 beschreven.194Resultaten en discussieBroedsuccesHet nest werd op24 april gevonden in de tuin en was opgebouwd uit Riet en Helm.Het bevond zich in het centrum van de tuin, die gedomineerd wordt door Riet, Wilgen Duindoorn. Het legsel, dat bestond uit vier lichtblauwe eieren, was toen alcompleet. Rond 12 mei kwam het eerste ei uit. Uitgaande van een incubatietijd van31 dagen (Cramp & Simmons 1980)moet het eerste ei rond 11 april zijn gelegd.Op 20 juni vloog het eerste jong boven de tuin. Op 25 juni waren drie jongenvliegvlug. Het vierde ei bleek onbevrucht. Tot twee weken na het uitvliegenverbleven de jongen in de tuin waar ze buiten bereik van agressieve ZilvermeeuwenLarus argentatus bleven. Op 17 juli vertrokken tweejuvenielen in derichting van deGroningse noordkust. Het derde jong bleefop Rottumeroog en leefdevan uitgeputteSpreeuwen Sturnus vulgaris.Home rangeHet vrouwtje werd uitsluitend op Rottumeroog waargenomen. Het mannetje werdnaast Rottumeroog ook waargenomen op het Zuiderduin en Rottumerplaat. Deafstand tussen Rottumeroog en Rottumerplaat (5 km) werd met een gevangenBontbekplevier Charadrius hiaticula in 10 minuten afgelegd. Mannetjes opTerschelling en in de Flevopolders werden maximaal tussen de 1.3 en 5 km van hetnest gezien (Schipper 1977).Naast de jachtexcursies naar Rottumerplaats en het Zuiderduin verdween hetmannetje regelmatig voor kortere of langere tijd in de richting van de vaste wal(maximaal 2 dagen). Het mannetje kwam in deze gevallen altijd zonder prooi terug.Polygamie komt bij de Blauwe Kiekendief regelmatig voor (Cramp & Simmons1980,Woets 1988). Zekerheid omtrent een broedgeval aan de vaste wal (Eemshaven)kon echter niet worden verkregen (B. Koks). De Eemshaven is hemelsbreedongeveer 18 km van Rottumeroog verwijderd. Polygamie op dergelijke afstanden isnog niet waargenomen (Cramp & Simmons 1980).Territoriale conflictenTijdens de incubatiefase vonden enkele territoriale conflicten plaats. Afhankelijk vande sekse van de indringer werd door het mannetje of het vrouwtje gereageerd. Op 25april vloog een adult vrouwtje boven Rottumeroog. Het mannetje reageerde hier nietofnauwelijks op. Het broedende vrouwtje moest het nest zeven keer verlaten om deindringster te verjagen. Op 28 april deed een tweede kalenderjaars mannetje eenpoging het territorium over te nemen. De adulte man was op dat moment net richtingde Groningse kust vertrokken. Bij aankomst, rond 14.30 uur, begon de tweedekalenderjaars man direct met baltsen. De klim- en duikvluchten werden vooral bovende tuin uitgevoerd. Het broedende vrouwtje reageerde in eerste instantie niet. Naongeveer twee uur begon het vrouwtje te roepen. Korte tijd later vloog deonvolwassen man met prooi boven het nest. Het broedende vrouwtje verliet daaropDe Takkeling 7 (1999), 3 195het nest en pakte de Graspieper Anthus pratensis van de man af. Rond 18.00 uurkwam de onvolwassen man weer met een prooi aanvliegen; deze werd ook door hetvrouwtje geaccepteerd. Toen om 20.00 uur de adulte man terugkeerde, ging deze ineerste instantie in zijn slaapboom zitten. Het vrouwtje reageerde toen op de indringermet schijnaanvallen. De adulte man vloog hierna op en werd direct door het tweedekalenderjaars mannetje uit de lucht gestoten waarna ze samen in het struikgewasvielen. Na een korte ontsnapping werd de adulte man nogmaals uit de lucht gestoten.Bij het daaropvolgende grondgevecht van anderhalf uur bleek het adulte mannetjetoch te sterk voor de indringer, die in de schemering over zee verdween. Tijdens hetgevecht op de grond werd gekrijst, gepikt en met de vleugels geslagen. Dit werdafgewisseld door lange periodes waarin beide mannen elkaar met de klauwen opafstand probeerden te houden. Cramp & Simmons (1980) beschrijven dat jongepolygame mannetjes soms vrouwtjes verliezen aan oudere mannetjes; hetomgekeerde wordtechter nietbeschreven.Taakverdeling en aangevoerde prooienTijdens de incubatiefase werd de bulk van het voedsel door het mannetjeaangevoerd. Er werd 16 keer een prooioverdracht waargenomen.Bij afwezigheid vanhet mannetje ging het vrouwtje zelf op jacht. Dit werd in vier gevallenwaargenomen; ze was daarbij één keer succesvol. Bij afwezigheid van het vrouwtjeging het mannetje soms op het nest zitten. Tot 15 juni werd het mannetje veelvuldigwaargenomen, daarnaverbleefhij slechts sporadisch op Rottumeroog.Adult mannetje Blauwe Kiekendief, één van de vele die geringd rondvliegen op de NederlandseWaddeneilanden, Ameland (Johan Krol), iRingedadult male Hen Harrier, Ameland.196Tijdens de jongenfase werd 75 keer een kiekendiefmet prooi waargenomen:22 keerde vrouw, 53 keer de man. Van alle gedurende het broedseizoen gevangen prooienkon in 32 gevallen de identiteit worden vastgesteld. Daarnaast werden in de tuinplukresten van eenjuveniele Ekster Pica pica gevonden. Tevens werd gezien hoe hetmannetje een Zomertortel Streptopelia turtur en juveniele Kauwtjes Corvusmonedula probeerde te vangen. In Tabel 1 wordt de prooilijst van de BlauweKiekendief op Rottumeroog weergegeven. Spreeuwen werden vooral in de laatstefase van de broedcyclus belangrijk. Vanaf 10 juni sliepen regelmatig meer dan 1000voornamelijk juveniele Spreeuwen in de tuin. Het vrouwtje werd in deze periodenauwelijks buiten de tuin gezien. Het aantal gevangen Spreeuwen is daaromvermoedelijk hoger dan uit de tabel blijkt.Mannetje en vrouwtje bleken verschillende prooien te vangen. Uit andere studiesbleek ook sprake van prooidifferentiatie tussen het kleinere mannetje en het groterevrouwtje (Cramp & Simmons 1980).Prooien vrouwtje Blauwe Kiekendief Prey items offemaleHen HarrierKonijn juveniel Oryctolagus cuniculus juv.Spreeuw .Sturnus vulgarisHolen-/Houtduif juveniel Columba oenas/palumbusjuv.Graspieper.AnthuspratensisScholekster juvenielHaematopusostralegus juv.Scholekster pul Haematopusostralegus pullusPul ongedetermineerdPullus unidentifiedBergeend pul Tadorna tadorna pullusEidereend pul Somateria mollissima pullus532111111Prooien mannetjeBlauwe Kiekendief Prey items ofmale Hen HarrierGraspieper.Anthus pratensisBontbek-ZStrandplevier Charadrius hiaticula/alexandrinusPul ongedetermineerdPullus unidentifiedScholekster pul Haematopusostralegus pullusNoordse Stern pul Sterna paradisaeapullusKluut pulAvosetta recurvirostra pullus633211Toekomst van de Blauwe Kiekendiefop RottumeroogVermoedelijk heeft de Blauwe Kiekendief in 1998 voor het laatst op Rottumerooggebroed. In de winter van 1998/99 verdween een groot deel van de tuin. De BlauweKiekendief kwam in 1999 dan ook niet tot broeden. In de broedtijd zijn wel adultevogels met prooi waargenomen op Rottumeroog en -plaat. In alle gevallen vlogendeze naar Borkum. Vestiging van ons broedpaar op dit Duitse Waddeneiland lijktwaarschijnlijk.Prey choice ofmale andfemale Hen Harrier nestingon Rottumeroogin 1998.Tabel 1. Prooisoorten van het mannetje en vrouwtje Blauwe Kiekendief op Rottumeroog in 1998,i mv l mv i dief it iij j i l r l l i l j .l i-Z t iel / li r t ij ielll i tifi 1l ll 11it l ii rlt il t llt r l 1l t l i t ll197De Takkeling 7 (1999), 3The Hen Harrier Circus cyaneus on RottumeroogDankAanvullende gegevens werden geleverd door Date Lutterop en Giny Kasemir. Foppe-Jan Voogdleverde zinvol commentaar op de tekst. Het werken op Rottumeroog werd mogelijk gemaakt doorStaatsbosbeheer.Summary:The breeding behaviour of a Hen Harrier pair on the island of Rottemeroog is described.Rottemeroog is one of three small islands in the eastern part of the Dutch Wadden Sea (combinedarea c. 1050 ha, of which 232 ha vegetated). The pair was nesting in the overgrown garden of theformer warden, a garden which was -in 1998- on the verge of being swallowed by the sea. Duringthe winter of 1998/99 the major part of the garden disappeared into the sea and the pair did notbreed on the island in 1999. The nest contained a completed clutch of 4 eggs on 24 April; the firstegg probably hatched on 12 May (start of laying back-calculated at 11 April). On 20 June the firstnestling fledged, followed by two others on 25 June; the fourth egg failed to hatch. Two juvenilesleft for the mainland on 17 July, the third fledgling remained on the island and fed on emaciatedStarlings; up to 1000 Starlings roosted on the island from 25 June onwards. The adult female stayedon the island all the time. The adult male also visited Rottumerplaat and Zuiderduin (up to 5 kmaway), and made prolonged trips (lasting up to 2 days) to the mainland (>l5 km away). The malenever carried prey when returning from the mainland.During incubation several territorial conflicts were witnessed. On 25 April, an intruding adultfemale was chased away by the resident female, for which she had to leave the nest 7 times. A 2ndcalender-year male tried to take over the resident female when the resident male was visiting themainland on 28 April; this immature bird displayed and fed the resident female twice. After theadult male returned at 20.00 hr, both males fought intermittenlyfor several hours duringwhich theyinterlocked claws and tumbled on the ground where they stayed for 1.5 hrs. Eventually, the intruderwas chased away.During incubation, most prey was caught by the male, although the female hunted during absencesof the male (at least once successful). After 15 June, the male stayed only rarely on Rottumeroog.During the nestling stage, 75 prey transfers were witnessed; the prey could be identified in 32 cases.The female took larger prey species than the male (Table 1). Near the nesting site, a plucking of ajuvenile Magpie Pica pica was found, and the male was seen trying to capture a Turtle DoveStreptopelia turtur and juvenile Jackdaws Corvus monedula.LiteratuurCramp S. & Simmons K.E.L. (eds.) 1980. The birds of the Western Palearctic, Vol. 2. OxfordUniversity Press, Oxford.Huizing J.J., van den Bergs J., Hageman G., de Jonge T. & Hut H. 1996. Rottum natuurlijk. Eenevaluatie van monitoringgegevens en beheer. Rijkswaterstaat, Directie Noord-Nederland enStaatsbosbeheer.Schipper W.J.A. 1977. Hunting in three European harders (Circus) during the breeding seasonArdea 65: 53-72.Woets D. 1988. Blauwe Kiekendieven in De Weerribben (1974-1986). Vogeljaar 36; 1-14.Adressen:RU: Verlengde Lodewijksstraat 44, 9723 AK Groningen (Email riub@hotmail.com)ME: Hemelrijk 19, 9753 KMHaren.

The hen harrier Circus cyaneus on Rottumeroog

https://pure.rug.nl/ws/files/61495508/De_Blauwe_Kiekendief_Circus_cyaneus_op_Rottumeroog.pdf

The hen harrier Circus cyaneus on Rottumeroog

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

University of Groningen