L-awtur jitkellem dwar l-etimoloġija tal-kelma “ta.”N/

Zarb, Serafin M.

OAR@UM

IL-KELMA "TA" FL-ILSIEN MALTI Fil-kelmte]n li sawwama fnq "L-Ilsien Malt.i", ktibna: "Nantiegu wkoll Grammatka li mhux biss turina kif gnan-dna niktbu, izda wkoll kif gnandna nfissru bil-kliem il-nsibi.liet tagnna. Hawnhekk ukoll hemm l1zonn li anna nqabblu l-malti ma' 1-ilsna li minnhom aldarx huwa gej" (1). Mhux dejjem nafif tgnid minn fejn tkun gejja kelma, bnal ma sejrin naraw, hilli mmorru nfittxu mnejn hija gejja l-kelma TA, li xi wnud jiktbu: TAGh (2). TA hija pre]Josizzjoni (3), jigifieri li titqiegned quddiem kelma onra, u tfisser, il-bicca 1-kbira, il-jedd ta' xi liadd fuq xi naga; hnal mita ngnidu: "Id-dar' ta Pawlu". TA tista' tigi magnquda ma' l-artikulu: TAL-, u mal-pronomi: TIGni, TIGnEK etc. (4) Din il-kelma TA, sa fejn nafu alina, ma tinsabx fl-ilsna semin l-onra (5). Mita fil-gnarbi, fis-sirjaJc, :fil-lhucli .. :wiened iricl ifisser il-jecld ta' wiened fuq liaga, ma jgllidx TA, izcla gllandhom sura onra li tinsab ukoll fil-malti. In-nom, fl-ilsna semin, gnandu zewg gnamliet. J ekk in-nom ikun gnalih, jienu l-ftrtikulu u jigi mqiegned fl-istctt assolnt; jekk ikun qiegned ma' ielior, jitlef l-artikolu u jigi mqiegned fi-ist{U kostrntt. Mita ngnidu: "Is-salib il-kbir', u "Salib it-toroq", Is-salib, fl-ewwel qawl, huwa fl-istat assoMt; fit-tieni huwa kostrutt. Fl-ilsna semin, il-jedd fuq naga, jigi mfisser bl-ista,t kostrutt, imma fil-malti, nistglJ.u nfissruh ukoll, billi ngnidu: TA: "Id-clar ta Pawlu". In-nom fl-istat kostrutt, mita lnnva ta' sura mara (fem-minil), izid (6) fuq il-gnamla tiegnu fl-istat assolut 1-ittra T. Gnalhekk il-gnarbi jgnicl "al-munahba"=L-imllabl1a, stat assolut, iicla "Mullabbatu (A)llahi"=Imllabba t'4lla, stat kostrutt. Din is-sura sabiex infissru 1-jedd, tinsab ukoll fil-malti flimkien ma' dik bit-TA: · (1) Ara "lL-iVIALTI", 192(), face. 42. (2) A. E. CARUANA, Vocabolario della Lingua Jiallese, :-.ialta 1903, p. 4H9. (3) A. E. CARliANA, Joe. cit., isejhilha: "segnacaso del geniiiuo", (·1) TIGhl hija TA bil-pronom maghha mehmnz: TA +I. Kif issir TIGhl naraw il-quddiem. (5) Mita nsemmu 1-ilsua semin ma nifhmux nithaddtu hlief minn 1-ilsna 1-kbar; bliall-gharbi, asslt·, sir:jak, fcnit:ju, lhudi u mhnx mid-djaletli. (()) Nghidu izid biex niftehmu; il-ghaliex in-nom ta' sura mara fil-gl1arbi ghandu T !1-istdt assolut ukoll, imma rna tinqarax (Ta marlmia), izda 11-istat kostnzlt tinqara. Fil-lhudi, it-T li ma tinqarax. tinkiteb H. 8~ Stat Assolut Stilt Kostrutt TA Sura Buret in-nies Is-sura tan-nies Rina Rinet il-gnana Rina tal-ghana Hames ffamest it-tfal Fis-sura ragel (maskil) 1-ittra T rna tigix mizjuda: Stat Assolut Stat Kostrutt TA Salib Salib it-toroq Is-salib tat-toroq Tarf Tarf il-mejda It-tarf tal-mejda :F'il-malti tal-h1m, il-gnamla bit-TA qiegncla teqrecll-istat kostrutt, li huwa naga ewlinija ta' 1-ilsna semin. Il-Ium :fis tisma': Il-Ktieb ta Pawlu, il-ktieb ti.gni .. .izda rna tismax :fis: Ktieb Pawlu, Ktibi ... Mita anna ninqclew bil-particella TA inkunu qegnclin inzidu gnamla gclicla :fil-malti, li kif gD.eclna rna tinsabx fi-ilsna semin 1-onra. F'clin i1-gnamla: 1. In-nom fi-istdt kostrutt ignadcli gnall-istdt assolut u jienu 1-artikulu: Ktieb Pawlu=il-ktieb ta Pawlu. 2. Tinno1oq kelma g·dida: TA. Minn dan kullnadd jista' jara kif f'di1-naga, i1-ma1ti jingnaze1 minn 1-i1sna nutu. Mnejn hija gejja din il-:firda? J ekk anna nduru ftit fuq 1-i1sna neo-1atini, 1-iktar fuq it-taljan, anna naraw li l-malti jaqbel £'din il-naga magn-hom. Tabi1naqq inharsu ftit 1ejn dawn: Taljan: L'amore eli Dio Malti: L-imnabba ta Alla Gnarbi: Manabbatu (A)llahi Minn dan wiened jista' jara li 1-malti gnandu 1-kliem semin, gnax :fil-kliem jaq l)el mal-gnarbi, izda 1-nsieb tiegnu i:fissru hnalma j:fissru t-taljan (neo-latin). Din il-gnamla ta1-nsieh neo-1atina, :fil-malti, kif gD.edna fuq, ma hix dejjem mentiega; il-malti, jista', wkoll i:fisser clal-nsieb bl-istat lcostrutt bnal 1-ilsna nutu : "Imnabbat Alla" li anna x'aktar niktbu: "Imnabba t'Alla". Me1a, il-malti, fuq 1-ilsna neo-latini, jista' j:fisser il-jedd hil-kelma TA. Mnejn hija gejja din il-kelma? Jekk nas1u sabiex ngnidu mnejn hija gejja 1-kelma TA, inkunu nistgnu, bla ebda xkiel, ngnidu kif gnandha tinkiteh, jekk TA jew TAGh (7). Il-fehma tagnna hija li TA gejja mit-T 1i fi-istdt lcostrutt tizclied fis-sura mara (femmini1), u minn l-A ta' 1-ar-tikuln. Il-malti jgnicl: "Imnahba t'Alla", izda hilli tlifna 1-noss semi :fi1-kitha, qegndin naqsmu 1-k1iem nazin, u tant (7) Xi wliud TAGh jiktbuha TA". Hda ghandna inkunu nafu li dawk kollha li jiktbu 1-ilsna semin bil hazz latin, taht ' jifhmu ittra dgliajfa (hamza, aJif etc ... ) u tal'it ' jifhmu Gli. Ghalhekk magn ghandha tinkiteb MA ' u mhux i.VIA ' u hekk ukoll il-kliem Ii johrog b'Gh, 84 it-tagnlim ta' 1-ilsna neo-latini ngl1idu u niktlm "Imnabba t'Alla" flok ''Imnabbat Alia!" L'artikuln fl-ilsna semin (gnarbi, lhudi) jibcla bl-A u mhux bl-I (8); gl1alhekk gllandna nghidu: "Kelbat as-sid", li fi lRienna saret "Kelha tas-sid" n imnabba it-tagtilim ta' 1-ilsna neo-latini: "Il-kelba tas-sicl". Gnal-hekk jidhrilna li 1-kelma TA, gliLnclha tinkiteb TAu mlmx TAGh jew TA'. IZda 1-gtialiex anna niktbu TIGni, TIG11EK etc. J ekk a11na niflu sew"Yva 1-kliem malti, insibu li fil-malti hemm kelma on.ra, li gnall-gnamla taghha tixbah lill-kelma TA. Din il-kelma hija JVIAGn, li tinsal) fl-ilsna semin 1-onra, u tfisser dak li tfisser fil-malti. Kullliadd jaf li 1-ligi tax-xehh (cmalo{Jija), hija 1-muftieli ta' nafna ldiem tqal, fl-ilsna kollha. Il-ligi tax-xebh iil-malti tinsab f'nafna ldiem, 1-iktar fl-imperfett tal-Verb (9). Gnalhekk al1na jidhrilna li TIGni, TIGnEK etc., huma gejjin mix-xebh ta' MIGni, l\!IIGnEK etc ... Billi 'fA ma tin-sabx fl-ilsna semin, mita f:.malti noloq il-kelma TA, lilha mar xebbah ma' MAGn, u fuqha sa,nvar il-gllamliet kollha li l1ergin minn TA (10). Aldarx xi l1add jistaqsini jekk jiena na11si1Jx li gnan-dna niktbu: "Imnabbat Alla" n mhnx "imliabba t'Alla", jew TII u mhux TIGni. Il-nsieb tiegni ma hux li nati ligijiet gnall-kitba ta' 1-lsien malti, imma biss li nagllmel milli nista' sabiex iniisser xi kliem tqil. Kif inbagl1ad gl1anclna niktbuh, jan-seb kull l1add kif iricl! Hija liaga liafifa u li jaralm kull liaclcl, li s-semin ma jgl1idn qatt TA sabiex ifissru 1-jedcl, izcla lmwa wkoll minnn li 1-kelma TA tinsab imdalilila sevvwa fil-nmlti, li aldarx nadha b'xebh ta' 1-ilsna neo-latini. Malta tinsab f'nofs il-l\!Iecliterran n kienet dejjem il-mogll-dija minn 1-0rjent glial 1-0cciclent; huwa xieraq li 1-ilsien malti jgib fih i1koll il-gnaqcla ta' 1-ilsna ta' 1-0rjent u ta' 1-0ccident, tas-semin n tal-latini! P. Serafin M. larb 0. P. F'clan 1-artikulu gilma l-kliem ta' tiegh i, fejn stajna, miktnbin hekk biex ma nitlwg11clnx mit-Taghrif tagllna u 11itolbn lis-sur Oremona IJiex, clarh'olira, ig·ib, iil-Malti, x'jid-hirlu milli qallunm Patri Zarb. (~. tad-D.) (8) Xi !diem li fil-gharbi gliandu A, fil-malti !'A s'•ret I. 11-gliarbi jgliid bdb, qala/na .. .ll-:\!alti jgliid bib, qlilna .... \D) Sabi<.:x ma nlawlux infissru, darb"olira, il-ligi lax-xcbh lil-Yerb. (10) Anna nafu Ii xi kittieba otira maltin, fissru 1-kclma TA xorl'otu·a. ;'\'Ia semmejnihomx gliax ma ridniex nigbda fit-tul u 1-glialiex it-tifsira U tawna tal-kelma TA ma dehritilniex tajba. 

Il-kelma "ta" fl-ilsien Malti

https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/46474/1/Il-kelma%20%27ta%27%20fl-ilsien%20Malti.pdf

Il-kelma "ta" fl-ilsien Malti

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

OAR@UM