Mühr, Stephan

Academy of Science of South Africa (ASSAf): Open Journal Systems

TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE 45 (2) 2008222Duino-elegieë.Rainer Maria Rilke. Vertaal deurH. J. Pieterse. 2007. Pretoria: Protea Boek-huis. 128 pp. ISBN: 978-1-86919-151-1.As liriek uit musiek ontstaan het, hoe kanmens dan waag om ’n gedig te vertaal? Kan ’nvertaling nooit meer as ’n benadering weesnie?Benadering is egter ’n ou, hermeneutieseontledingstegniek, wat die a-prioriese beper-kings van elke poging om taalkonstruksies tebegryp, bewustelik in gedagte hou. Hierinslaag Henning Pieterse se verdienstelike ver-taling uitstekend.Sy inleiding tot dié tweetalige uitgawe vandie Duineser Elegien verstrek inligting oor Ril-ke se lewe en werk, plaas die Duino-elegieëbinne die konteks van die Europese fin de siè-cle-literatuur, en verduidelik die vertaler se kri-tiese en selfkritiese benadering tot die verta-ling. Hierbenewens stel Pieterse se insigge-wende aantekeninge oor elke elegie lesers instaat om die Duitse bronteks en die Afrikaansevertaling krities-vergelykend te lees. Veral diefeit van ’n tweetalige uitgawe laat na ’n groterbegrip en genot uit Rilke se eiesoortige “woord-prente” put.Rilke se poësie verteenwoordig ’n estetiesehoogtepunt van literêre simbolisme, wat diegevoel van verlies aan een samehangendewêreldbeeld aan die einde van die 19de eeuliries weerspieël. Sy eiesinnige styl met sy ab-strakte metafore en raaiselagtige sinsbou isook vir Duitssprekendes moeilik om te ont-leed. In die Tweede Elegie “verdig” Rilke dieverganklikheid van die liefde, selfs in sy oom-blik van grootste self-aflegging, byvoorbeeldsó:Ihr aber, die im Entzücken des anderenzunehmt, bis er euch überwältigtanfleht: nicht mehr –; d ie ihr unter den Händeneuch reichlicher werdet wie Traubenjahre;die ihr manchmal vergeht, nur weil der andreganz überhand nimmt, euch frag ich nach uns.[…] (38)Die vraagstruktuur van die hoofsin word met’n verhewe uitroep ingelei, en deur drie be-treklike bysinne,waarop nóg onderskikkendebysinne volg, onderbreek. Hierdie sintaktiesestruktuur kom regdeur d ie Tweede Elegievoor, dra tot die elegiese ritme by en kan be-treklik maklik in Afrikaans vertaal word. Disegter veel moeiliker om die vers se simboliekte vertolk:Julle egter, wat in die verrukking van die anderswel, tot hy, oorweldig,julle smeek: nie meer nie –; wat onder mekaar sehandeoorvloediger word soos wynoesjare;wat soms vergaan, net omdat die anderheeltemal die oorhand kry: vir julle vra ek na ons.[…] (39)William Gass, na wie se uiteensetting van ver-taalprobleme in Reading Rilke. On theProblemsof Translation (Basic Books, 2000) Pieterse her-haaldelik en krities verwys, se Engelse verta-ling verniel die assosiasieveld van die “Trau-benjahre”-beeld:You, though, who from one another ’s passiongrow until, quite overcome, you plead: “No more…”you, who beneath one another ’s grouping swellwith juice like the grapes of a vintage year;you, who may go like a bud into another ’sblossoming:I am asking you about us. […] (Gass 2000: 194)Bostaande toon hoe moeilik dit is om woord-prente te vertaal, en hoe nougeset en eerbiedigPieterse nie net Rilke se eiesoortige ritme be-hou, maar ook gepaste, verstaanbare vertaal-ekwivalente vir Rilke se unieke beeldspraakin Afrikaans gevind het.En sulke komplekse sinsbou, wat doelbe-wus meerduidige interpretasiemoontlikhedeskep, is een van die wesenlike estetiese kwa-liteite van Rilke se poësie. Dieselfde geld virRilke se doelbewuste “oortreding” van dieDuitse grammatikareëls. Hierdie aspekte kan16 Resensies 03.pmd 7/23/2008, 8:19 AM222TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE 45 (2) 2008 223nie altyd getrou vertaal word nie. Deur by-voorbeeld ’n direkte onderwerp op ’n onoor-ganklike werkwoord te laat volg, skep Rilkeeiesoortige betekenismoontlikhede, soos in“Eines ist, die Geliebte zu singen” (42). Laatdie grammatikaal korrekte vertaalkeuse “Ditis een ding, om vir die meisie te sing” (43)hierdie betekenisverdigting verdwyn, of sou“Dit is een ding om die meisie te sing” diéspesifieke beteken isskakering nie tóg konweergee nie, al klink dit net so vreemd soosdie Duitse bronteks? Juis hierdie tipiese poë-tikale elemente dra, deur hul speelruimte virinterpretasie en betekenisontleding, tot dieestetiese gehalte van poësie by, maar is uitersmoeilik of onmoontlik om te vertaal. Ook dieuitvertaling van argaïsmes (soos “Tage Tobiae”,wat “dae van Tobias” word en volgens Pieter-se “nader aan moderne Afrikaans is” (22), kanas ’n verlies aan outentisiteit beskou wordomdat hu lle ook van hedendaagse Duits-sprekende lesers ’n sprong na Rilke se tydvereis. Maar vir ’n hedendaagse benadering,soos Pieterse oortuigend argumenteer, is diebehoud van sulke argaïsmes nie mees belang-rik nie, en inderdaad is sulke filigraanse as-pekte weens die tweetalige uitvoering vir lief-habbers nogtans toeganklik.Waarom sou hedendaagse Afrikaanse lesersjuis in dié ingewikkelde, hoog estetieseerdepoësie belangstel?Die vertaler antwoord prag-maties: “[O]m die Elegieë nie te ken of in ’nverstaanbare taal te kan lees nie, is so goed(of sleg) as om gedigte en bundels soos Eliotse The Waste Land of Four Quartets of Tristiavan Van Wyk Louw nie te ken of te kan leesnie” (18). Rilke se poësie besit ongetwyfeldklassieke status binne die wêreld literatuur,maar dit sou leersaam wees om uit te brei opdie verwysing na die Dertigerdigters (18, 12),wat ’n resepsiegeskiedenis aandui sonder omdit te verklaar. Dis teleurstellend dat Van WykLouw se nasate sý vertaling nie beskikbaarwou stel nie (kyk verwysing 18, 25–6). Wantas ’n vertaling se gehalte in sy historiese aktua-liteit setel en hy dit moet weerspieël, kan mens(uit bogenoemde) die gevolgtrekking maakdat Pieterse se vertaling ’n geslaagde enfynsinnige uitdrukking van ’n elegiese gevoelis, wat – moontlik – simpatie, selfs ook identi-fikasie met Rilke, en pyn oor vergange waar-destelsels en wêreldbeskouings onderskryf.Dalk bied die aanknoping by die poësie vandie eeuwisseling in Europa één moontlikheidom die verliese van die postmoderne, vanpostkolonialisme, vanuit die voedingsbronnevan Europese gees te verstaan en te verinner-lik, om dit sodoende te oorkom.Stephan MührUniversiteit van Pretoria, PretoriaVermaning.Lucas Malan. Pretoria: Protea Boekhuis.2008. 52 pp. ISBN: 978-1-86919-228-0.Die spilpunt van Malan se sewende digbun-del is die mens se ervaring van tyd as ’n dina-miese proses van volloop en leegloop.Hierdieordeningsbeginsel word verwoord as “ver-manings” waardeur ’n boeiende woordspeltussen die bundeltitel en -inhoud ontstaan.Deur die saamdink van die maan,wat in kom-binasie met ander hemelliggame ’n promi-nente rol in die bundel speel en as ’n lewendekalender gesien kan word, en die sagte doghelder aanwesigheid van tyd-in-skoonheid (ofomgekeerd), kom die leser onder die indrukvan die siklisiteit, verganklikheid en die groterplan van dinge. Die verskyning, bewegingsen stande van die maan, soos later ook dieaardse verliese en lentes, funksioneer as ’nmultidimensionele indeks van die mens seposisionering binne tyd en ruimte. Dit word’n vingerwysing waardeur spreker en leserby implikasie ge-“maan” word om te besin ofbestek op te neem – onder andere van die eienietigheid, wisseling en eindigheid binne die16 Resensies 03.pmd 7/23/2008, 8:19 AM223

Duino-elegieë (Rainer Maria Rilke, vertaal deur H. J. Pieterse)

https://journals.assaf.org.za/index.php/tvl/article/download/4457/6732

Duino-elegieë (Rainer Maria Rilke, vertaal deur H. J. Pieterse)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Academy of Science of South Africa (ASSAf): Open Journal Systems