Raad, Boele de

Dutch

Proceedings - University of Groningen

   University of GroningenPerson-talk in everyday lifeRaad, Boele deIMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite fromit. Please check the document version below.Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of recordPublication date:1985Link to publication in University of Groningen/UMCG research databaseCitation for published version (APA):Raad, B. D. (1985). Person-talk in everyday life: pragmatics of utterances about personality. s.n.CopyrightOther than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).The publication may also be distributed here under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license.More information can be found on the University of Groningen website: https://www.rug.nl/library/open-access/self-archiving-pure/taverne-amendment.Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.Download date: 03-06-2022S A h I E N V A T T I I I C  I 2 0SAMENVATT I  NCIn  d i t  p roe f sch r i f t  wo rd t  ve r s l ag  gedaa r )  van  een  s tud ie  ove r  a l l edaagsegesp rekken  ove r  pe rsonen .  Ach te reenvo lgens  komen  aan  de  o rde :  de  be teke -n i s  en  de  s t r uk tuu r  van  a l l edaagse  gesp rekken  ove r  pe rso r ren .  een  en rp i r i s chonde rzoek  naa r  de  be teken i s  en  de  ro l  van  pe rsoonsu i t sp raken ,  de  t aa l l t ande -l i ngs theo r i e  en  de  imp l i ka t i es  van  d i e  t heo r i e  voo r  onde rzoek ,  een  t axonom ieva r r  gesp reksha r " rde l i ngen ,  ee Í r  tweede  emp i r i s ch  o r rde rzoek  r r i r a r  de  be teke r r i sen  de  ro l  va Í )  pe rsoo í r su i t sp ra l<e r r ,  l r e t  sequen t i ë l e  ka ra l< te r  van  de  be t re f -l ende  gesp rekss i t ua t i es ,  e r r  een  a f s l u i t e r r d  kommer r t aa r ,I n  hoo fds tuk  I  wo rd t  ee rs t  he t  beg r i p  pe rsoon l i j khe id  besp roken  vanu i tde  opva t t i r r g  van  pe rsoon l i j khe id : r l s  een  p ro ( l u l < t  van  een  soc iaa l  ka tego r i -se r i ngsp roces .  D i t  p roces  omva t  r r i e t  a l l een  c . l e  w i j ze  waa ro l )  i r r Í o rma t i e  ove rpe rsonen  wo rd t  geka tego r i see rd  (he t  desc r i p t i eve  aspek t ) ,  maa r  ook  de  w i i zewaa rop  i r r f o rma t i e  ove r  l r e t  geb ru i l <  van  d i e  i n f o rma t i e  ove r  pe rsonen  wo rd tgeka tego r i see rd  (he t  p ragma t i sche  aspek t ) .  P ragma t i ek  be t re f t  zowe l  de  re l a t i et ussen  een  sp reke r  en  de  i nhoud  va r )  he t  be r i ch t  da t  deze  u i t zend t  ( de  i n -t en t i e ) ,  a l s  de  re l a t i e  t ussen  da t  be r i c l r t  e r r  de  gead ressee rde  (he t  e f f ek t  vanhe t  be r i c l r t ) .  Emp i r i s ch  o r rde rzoek  van  he t  p ragma t i sche  aspek t  v i nd t  p l aa t sdoo r  ana l yse  van  besch r i j v i ngen  van  ak tue le  gesp rekken  ove r  pe rsonen .[ Jea rgumen tee rd  wo rd t  da t  l ) e t  a l l edaagse  l even  geo rgan i see rd  i s  vo l genseen  s t i l zw i , ge r rd  aangehangen  coópe ra t i e f  p r i nc i pe .  D i t  houd t  i n  da t  mensenz i ch  doo rgaans  kon fo rm  de  rege l s  van  de  soc ia l e  we t t e r r  gcd rage r r .  Cesp rekkenove r  pe rsonen  zu l l en  dan  ook  voo ra l  op t reden  wa Í r r ee r  d i e  pe rsonen  a fw i j kenvan  de  rege l s ,  i n  pos i t i e ve  da r r  we l  i n  nega t i eve  z i n .  De  bedoe lde  gesp rekkenz i i n  e rop  ge r i c l r t  om  de  ve rs to r i ng  i n  de  s t i . i l zw i l gend  gehand l raa fde  be teke r r i svan  a l l r : daagse  s i t ua t i es  t e  t r e r s te l l en  dan  we l  t e  ve rwe rken .l r r  he t  ee rs te  hoo fds tu l<  wo rd t  ve r vo lgens  een  voo r l np ig  t l r eo re t i s ch  kade ron tw i kke l c l  va r )u i t  een  gekomb inee rc l  d rama tu rg i sch  en  t aa l - ana l y t i s ch  pe rspek -t i e f .  Da t  ka< . l e r  sugge ree r t  aspek ten  d i e  i n  i ede r  geva l  t o t  o t t de rwe rp  vanonde rzoek  I noe ten  wo rden  gemaak t .I t r  hoo fds tuk  2  wo rd t  besc t r r even  op  we l l <e  w i j ze  t en  behoeve  van  eenee rs te  en rp i r i s ch  onde rzoek  naa r  gesp rekken  ove r  pe rsonen  i s  aanges lo ten  b i jde  zogenaa rnde  " f r ee  response i l  me thode ,  Aan  de  l r a r rd  van  een  v ragenschemaS A M E N V A T  T  I N C  1 2 1moes ten  een  aan ta l  p roe fpe rsonen  een  zo  ob lek t i e f  n roge l i j ke  besc l r r i j v i ng  l eve -ren  van  ee í r  gesp rekss i t ua t i e  d i e  ze  ze l f  hadden  meegemaak t ,  en  waa r i n  e rdoo r  l r e r r ze l f  o f  doo r  i emand  ande rs  een  u i t sp raak  ove r  een  pe rsoon  v /as  ge -daan .  D ie  pe rsoonsu i t sp raak  moes t  l e t t e r l i l k  wo rden  wee rgegeven .  Tevenswerd  gev raagc l  t e  f o rmu le ren  wa t  naa r  hun  oo rdee l  de  i n t en t i e  van  de  sp reke rwas .  E l k  van  de  s i t ua t i ebesch r i j v i ngen  we rd  ve rvo lge r r s  doo r  ande re  pe rsonenbeoo rdee ld  op  he t  f o rme le  dan  we l  he t  i n f o rme le  ka rak te r  e r van  (a tmos fee r ) .He t  ges lach t  van  de  be t rokken  pe rsonen  ( sp reke r ,  ob jek t - pe rsoon ,  en  ge -ad ressee rde )  we rd  vas tges te l d .  Zowe l  de  i n t en t i es  a l s  de  reak t i es  we rden  a f -zonde r l i j k  onde rsche iden  i n  een  d r i e t a l  ka tego r i eën .  De  i nhoud  van  de  u i t -sp raken  we rd  beoo rdee ld  op  ve rsch i l l e r r de  f ace t t en ,  zoa l s  i en rands  u i t e r l i i k ,i emands  gewoon ten ,  o f  i emands  re l a t i es ,  l j e  u i t sp raken  we rden  ve rde r  onde r -sc l r e i den  naa r  r espek t i eve l i j k  de  pe rsonen  d i e  ze  deden ,  ove r  w ie  ze  gedaanwaren  en  t o t  w ie  ze  ge r i c l r t  v ra ren  (de  I ' pe r soonsvo r rnen r r )  .  I n  d i t  onde rzoekb leke r r  de  ge rappo r tee rde  u i t sp rake r r  a l l een  i n  de  tweede  pe rsoon  ( j i j  ben t. . . . . )  o f  i n  d e  d e r d e  p e r s o o n  t h i i l z i j  i s  . . . . . )  v o o r  t e  k o m e r r .Doo r  m idde l  van  va r i an t i eana l yse  we rd  onde rzoch t  o f  de  pe rsoonsvo rm ,de atrnosfeer,  het  geslacht  van de betro l< l<enen, err  c le intent ies van oe sDre-ke rs  va r r  i nv l oed  wa ren  op  he t  geb ru i k  van  bepaa l c l e  i nhoudska tego r i eên .  Depe rsoo Í l s vo rm  b leek  h i e r i n  gee r r  r o l  van  be teken i s  t e  ve r vu l l en .  De  be la r - r g -r i jkste ef fekten bleken te berusterr  ( )p de atmosfeer,  op geslactr t ,  met nanreda t  va r r  de  sp reke r  en  da t  van  de  ob jek t - pe rsoon  en ,  i n  m i r r de re  na te ,  op  dein ten t i es  van  de  sp re l ce r s .De  reak t i es  konden  n i e t  voo rspe ld  wo rde r r  u i t  de  ve rsc l t i l l ende  i nhouds fa -ce t t en ,  pe rsoonsvo rm ,  a tn ros fee r .  i n t en t i es ,  en  ges lach t .  Cekonk ludee rd  wo rd tda t  de  pe rsoons t t i t sp raken  hoo fdzake l i j k  voo rkomen  onde r  i n f o rn re l e  oms ta r rd i g -heden ,  en  da t  v rouwen  mee r  ove r  v í . ouwen  e l t  mannen  mee r  ove r  ma tu te Í t  p ra -t e r l .  P ra ten  ove r  i e rnands  e i ge r r schappe r l  l ( on r t  voo ra l  voo t  wannee r  de  i n t en t i eaanwez ig  i s  om i n fo rma t i e  u i t  t e  w i sse le r r ,  Waa r  e r  wo rd t  gesp roken  ove r  i e -mands  f ys i eke  en  i n t e l l ek tue le  t oes tand  hebben  v rouwen  mee r  dan  mannen  oein ten t i e  r eak t i es  aan  hun  gesp rekspa r - t ne r  t e  on t l okken .I r r  hoo fds tuk  3  wo rd t  een  beknop te  sche t s  gegeven  van  c l e  t aa lha r - r de -l i ngs theo r i e '  He t  be lang  h i e r van  i s  twee lec l i g .  De  i n t e r r t i ona l i t e i t  van  he tsp re l<e r r  ove r  [ ) e r sonen  wo rc l t  [ r i r r r r en  d i e  t l r eo r i e  geëxp l i c i t ee r c l  ,  en  p ragn ra t i eken  sen la l r t i e k  I de  i nhoud )  wo rden  e r  c l u i de l i j l <  i n  o r rde rsche iden .  op  q ro r rd  vande  t aa lhande l i t t gs theo r i e  wo rden  ee t t  aa r r t a l  onde rzoeksv ragen  i n  a l gen tene  z i nS A M E N V A T I ' I N C  1 2 2ge fo rmu lee rd .  Een  be lang r i l ke  imp l i ka t i e  i s  de  rnoge l i j khe id  een  vokabu la i r e  t eontwikkelen door middel  waarvan de betekenis van de socia le handel ingen diede betrokkenen ui tvoeren i r r  de gesprekssi tuat ies kan lvorden beschreven,Hoofdstuk 4 doet  vers lag van een aantal  s tadia waar in op grond van eentaxonom ie  van  we r l<woo rden  zo ' n  vokabu la i r e  gekons t ruee rd  i s .  E r  we rd  ee rs teen  vo ldoe r rde  u i t pu t t ende  l i l s t  van  we rkwoo rden  opges te l d .  Fak to rana l yses  opverwantschapsoordelen over c i ie werkwoorden le idden tot  een 45-ta l  faktoren.Op grond varr  deze faktoren is  u i te indel i ik  een werkrvoordenl i js t  samengesteldd ie  a l s  i ns t r umen t  ka r r  d i enen  voo r  he t  besch r i j ven  van  soc ia l e  hande l i ngendie voor kunnen konrerr  in gesprekken over personen.l r r  l ret  eerstc gedeel te van l toofdstuk 5 wordt  aandaclr t  besteed aan depragmat ische ro l  d ie persoonsvormen (persoonl i j l<e voornaamwoorden) Jcunnenspe len  i n  gesp rekss i t ua t i es .  Cekonk ludee rd  wo rd t  da t  he t  geb ru i k  van  pe r -soon l i j ke  voo rnaamwoorden  schemars  voo r  hande len  imp l i cee r t .Voorts wordt  in d i t  l roofdstuk vers lag gedaan van een tweede empir ischonde rzoek  naa r  gesp rekken  ove r  pe rsonen .  Besch r i j v i ngen  van  zu l ke  gesp rek -ken z i jn verkregerr  aan de hand van een verbeterde vers ie van het  eerdergebruikte vragenschema. Het belangr i jkste verschi l  met het  eerste onderzoekis dat  de persoonsvormen van te voren v ia instrukt ie werderr  vastgesteld.  Aande proefpersorren werd gevraagd om een persoonsui tspraak (en de bi jbeho-rende  gesp rekss i t ua t i eJ  t e  besch r i j ven  d i e  à f  i n  de  ee rs te ,  ó f  i n  de  tweede ,df  in de derde persoon was gedaan. Voor e lk van de persoonsvormen werdenevenvee l  gesp rekss i t ua t i es  ve rzame ld ,Een tweede belangr i lk  verschi l  is  c lat  de handel ingen varr  zowel  de spre-ker a ls de geadresseerde werden beoordeeld met hulp van de eerder genoemdewerkrvoordenl i js t .  Verder werd de inhoud van de ui tspraken beoordeeld opeen  s tandaa rd l i j s t  van  pe rsoon l i . i khe idsbesc l r r i j vende  ac l j ek t i even .  De  s t r uk tuu rva r r  zowe l  de  i n t en t i es  a l s  de  reak t i es  op  de  u i t sp raken  z i j r r  a f zonde r l i j k  on -de rzoch t .  Evena l s  i n  he t  ee rs te  o r rde rzoek  z i j n  gegeve r r s  ve r zame ld  ove r  he ti n f o rme le  c .q .  he t  f o rme le  ka rak te r  ( a tmos fee r )  van  de  gesp rekss i t ua t i e ,  enover het  geslacl r t  varr  de dr ie betrokken Í rersonen.Voo r  e l k  van  de  d r i e  aspek ten ,  i nhoud ,  i r r t en t i es ,  en  reak t i es  we rdenapa r t  va r i an t i eana l yses  u i t gevoe rd ,  me t  a l s  be lang r i i k s te  ona fhanke l i j ke  va r i a -belen de persoonsvormen en het  geslacht  van de betrokkenen. Voor a l le dr ieaspek ten  b l eken  de  be lang r i j k s te  ve r sch i l l en  op  t e  t r eden  voo r  pe rsoonsvo r -men en geslacht .  Samengevat l<arr  gesteld worden dat  eerste persoons ui tspra-S A M E N V A T T I N C  1 2 3ken vooral  worden gedaan door ecrr  spreker d ie z ichzel f  fatsoenl i jk  en ser ieusvindt ,  en die c le intent ie heef t  gevoelens of  gedaclr ten te u i ten.  Di t  soortu i tspraken wordt  in het  a lgemeen gevolgd door steun,  aanspor ing of  begr ipvan de kant  van de geadresseerde.Tweede persoons ui tsprakerr  hebben als kenmerk dat  de spreker ietsposi t iefs zegt  over z i jn gesprekspartner,  en de bedoel ing heef t  een verande-r i ng  i n  ged rag ,  gevoe lens  o f  denken  t e  bewerks te l l i ge r r  b i j  d i e  gesp rekspa r t -ne r .  D i t  soo r t  u i t sp raken  wo rd t  i r r  he t  a l gemeen  gevo lgd  doo r  r r he rs te l " - r eak -t ies zoals excuses of  rechtvaardig ing.Derde persoons ui tspraken kenmerken z ich doordat  de spreker iets nega-t ieís aan iemand toeschr i j f t .  en ook de becloel ing heef t  c l i t  te doen. Di t  soortu i tspraken wordt  meestal  gevolgd door i . rs temming van de kant  van de geadres-see rde .Verschi l len die kunrrerr  worden toegeschreven aan t ret  geslacht  van debe t rok l<en  pe rsonen  w i j zen  e r  voo ra l  op  da t  e r  ve r sc l r i l l ende  p raa t c i r cu i t s  voo rmannen en vrouwen bestaan.  Mannen praten meer met mannen over mannen,en vrouwen praten meer met vrouwen over vrouwen.ln hoofdstuk 6 wordt  aan de hand van een bespreking van het  begr ip-penpaar scr ipt-scenar io het  sequent ieel  aspekt  van de gesprekssi tuat ies on-derzocht .  Hiernree wordt  de re lat ie bedoeld tussen de var iabelcn die de ro lvan de spreker beschr i jven (c le spreker-var iabelen) en de var iabelen die derol  van de geadresseerde beschr i jven (de geadresseerde-var iabelen),  Een twee-ta l  gez i ch t spun ten  z i j n  h i e r  van  be lang .  n l .  he t  ac to r -gez i ch t spun t  en  he tobservator-gez ichtspunt.Voor beide gezic l r tspunten z i jn afzonder l i , jk  canonische correlat ie-analysesverr ic l r t ,  waar in de spreker-var iabelen de eerstc verzamel ing vormen en degeadresseerde-var iabelen de tweede. In beic le analyses is  ook de persoonsvorma l s  va r i abe le  opgenomen .De afzorrc ler i jke analyses resul teerden in respekt ievel i jk  7 en 6 betekenis-v< . r l l e  canon i sche  va r i a t en  d i e  e l k  voo r  z i c l r  kunne r r  wo rden  opgeva t  a l s  va r i an -t en  van  gesp reks -scena r i o r s .  E l k  van  de  ana l yses  l aa t  z i en  da t  de  pe rsoons -vo rm  een  be lang r i j ke  b i j d rage  l eve r t  aan  de  be teken i s  van  scena r i o ' s .  Dezeworden  de rha l ve  naa r  de  pe rsoonsvo rm  benoemd .  l ede r  van  de  scena r i o t swordt  bovendien gekerrmerkt  door zogenaamde rrherste| | r -scr ipts en "beèindi-g i r r gs r r - sc r i p t s . r rHe rs te l r - sc r i p t s  z i j n  sc r i p t s  d i e  aangeven  wa t  een  sp reke rdoe t  en  zeg t  wannee r  h i j  waa rneemt  da t  i emand  z i ch  n i e t  vo l gens  de  soc ia l eIS A M E N V A T T I N 1  1 2 4  IIIve rwach t i ngen  ged raag t .  Ee r r  r r beë ind ig i ngs " - sc r i p t  besch r i j f t  wa t  de  gead res -  iseerde doet  of  zegt  in reakt ie daarop.  Beargumenteerd wordt  dat  de verschi l -lende scr ipt-Soorten kunnerr  wordet t  opgevat a ls e lententen van de k lasse van"coóperat ieverr  scr ipts.Tenslot te verc l ient  nog de bevincl ing vermeld te worden c lat  er  in de ge-rappoi teerde gesprel<kerr  over personen niet  of  nauwel i jks e igensclrapstermenvoo rkwa rnen .  He t  geb ru i k  van  d i t  soo r t  t e rmen  l i i l ( t  ge rese rvee rd  t e  wo rc l en  Ivoor r i tuele p lecht igheden zoals begrafenisserr  of  promot ies.I n  de  ve rsch i l l encJe  d i skuss ie -pa rag ra fen  aan  he t  e i nd  van  i ede r  hoo fd -stuk en in l tet  s lothoofdstuk worden beperkingen en tekortkomingen vat t  deui tgevoerde onderzoekingen besproken, en worden suggest ies gedaan voorvervolgon<Jerzoek.I. .  ,  I

Person-talk in everyday life:pragmatics of utterances about personality.

https://pure.rug.nl/ws/files/14417498/raad.PDF

Person-talk in everyday life:pragmatics of utterances about personality.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Proceedings - University of Groningen