Belo, N., McKenney, S., & Voogt, J. (2013, 29-31 May). ICT en de ontwikkeling van beginnende geletterdheid bij kleuters: Een Delphi-studie naar de benodigde kennisbasis voor leraren. [ICT and early literacy development in kindergarten: A Delphi study on the knowledge teachers need]. Round table presentation at the Onderwijs Research Dagen, Brussels, Belgium.ICT-applicaties voor beginnende geletterdheid kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de verbetering van leeropbrengsten op dit gebied. Echter, om de mogelijkheden van ICT optimaal te benutten in de context van het kleuteronderwijs, dienen leraren over bepaalde kennis en vaardigheden te beschikken. Tijdens de ronde-tafel sessie worden de resultaten van een Delphi-studie besproken waarin onderzocht is 1) welke kenmerken van ICT applicaties een meerwaarde vormen voor de beginnende geletterdheid van kleuters en 2) welke kennis en vaardigheden leraren nodig hebben op het gebied van didactiek en klassenmanagement, om ICT zodanig te integreren in het onderwijs dat de beginnende geletterdheid van kleuters bevorderd wordt. De Delphi-studie is gehouden onder experts op het gebied van ICT, beginnende geletterdheid en onderwijs aan jonge kinderen

Belo, N.

McKenney, S.E.

Voogt, J.M.

Belo, Nelleke

McKenney, Susan

Voogt, Joke

DSpace at Open Universiteit Nederland

Voorstel Ronde-tafel ORD 2013 Belo, McKenney, & Voogt  
GEWENSTE DEELTHEMA 
ICT 
 
 
GEWENSTE TYPE BIJDRAGE 
Ronde-tafel 
 
 
SPECIFIEKE VRAGEN 
- 
 
 
NAAM, E-MAILADRES EN AFFILIATIE VAN ALLE AUTEURS 
Nelleke Belo1  n.a.h.belo@utwente.nl 
Susan McKenney1, 2  s.e.mckenney@utwente.nl 
Joke Voogt1  j.m.voogt@utwente.nl 
 
1 Faculteit Gedragswetenschappen - Onderwijskunde (OWK) 
Universiteit Twente 
Postbus 217 
7500 AE Enschede 
 
2CELSTEC 
Open Universiteit Nederland 
Postbus 2960 
6401 DL Heerlen 
 
TITEL 
ICT en de ontwikkeling van beginnende geletterdheid bij kleuters: Een Delphi-studie naar de 
benodigde kennisbasis voor leraren  
 
 
ABSTRACT  
ICT-applicaties voor beginnende geletterdheid kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de 
verbetering van leeropbrengsten op dit gebied. Echter, om de mogelijkheden van ICT optimaal te 
benutten in de context van het kleuteronderwijs, dienen leraren over bepaalde kennis en 
vaardigheden te beschikken. Tijdens de ronde-tafel sessie worden de resultaten van een Delphi-
studie besproken waarin onderzocht is 1) welke kenmerken van ICT applicaties een meerwaarde 
vormen voor de beginnende geletterdheid van kleuters en 2) welke kennis en vaardigheden leraren 
nodig hebben op het gebied van didactiek en klassenmanagement, om ICT zodanig te integreren in 
het onderwijs dat de beginnende geletterdheid van kleuters bevorderd wordt. De Delphi-studie is 
gehouden onder experts op het gebied van ICT, beginnende geletterdheid en onderwijs aan jonge 
kinderen.  
 
 
3 KEYWORDS 
Beginnende geletterdheid, ICT-rijke leeromgeving, kennisbasis voor leraren 
(ICT, geletterdheid, kennisbasis) 
 
 
Voorstel Ronde-tafel ORD 2013 Belo, McKenney, & Voogt  
VOORSTEL VOOR RONDE-TAFEL SESSIE 
 
Introductie en theoretisch kader 
Onderzoek naar ICT applicaties voor beginnende geletterdheid wijst uit dat technologie, mits op een 
adequate manier ingezet, bijdraagt aan een verbetering van leeropbrengsten op dit gebied 
(Chambers et al., 2008; McKenney & Voogt, 2009; Savage et al., 2010). Zo blijkt bijvoorbeeld uit 
onderzoek van de Radboud Universiteit (Nijmegen) dat het fonemisch bewustzijn van kleuters wordt 
bevorderd als zij elke week een kwartier lang computerspelletjes van het softwareprogramma 
Schatkist spelen (Segers &Verhoeven, 2005). Leidse onderzoekers hebben bovendien aangetoond dat 
het gebruik van elektronische prentenboeken en de inzet van multimedia bij het vertellen van 
verhalen van positieve invloed is op het begrijpend luisteren en de taalvaardigheid van jonge 
kinderen (Verhallen et al., 2006). Ten slotte komt uit onderzoek van de Universiteit Twente naar 
voren dat als leraren een ICT-rijke leeromgeving als Pictopal (waarbij aandacht wordt besteed aan de 
functies van geschreven taal) integreren in hun kleuteronderwijs, dit de ontwikkeling van beginnende 
geletterdheid stimuleert (Cviko et al., 2012). 
De integratie van ICT in de dagelijkse lespraktijk blijkt echter voor veel leraren een grote en 
complexe uitdaging te zijn (Law, Pelgrum, & Plomp, 2008; Mumtaz, 2000). Doordat ICT applicaties 
vaak niet goed aansluiten bij de reguliere manier van lesgeven (Olson, 2000), is het in veel gevallen 
moeilijk om de mogelijkheden van media en technologie volledig te benutten (Labbo et al., 2003; 
Labbo, Reinking, & McKenna, 1995). Dit gegeven hangt vaak ook samen met het feit dat veel leraren 
een beperkte kennis hebben van ICT applicaties (bijvoorbeeld op het gebied van beginnende 
geletterdheid) en daarnaast beschikken over een beperkt repertoire aan vaardigheden met 
betrekking tot het ontwerpen van ICT-rijke leeromgevingen voor kleuters in verschillende 
ontwikkelfasen (vgl. Ertmer & Ottenbreit-Leftwich, 2010; Hew & Brush, 2007; Mumtaz, 2000). Dus 
zelfs als met afzonderlijke experimenten is aangetoond dat bepaalde ICT applicaties de ontwikkeling 
van beginnende geletterdheid bevorderen, dan hoeft dit nog niet te betekenen dat dezelfde effecten 
ook in een natuurlijke klassensituatie bereikt worden (Lankshear & Knobel, 2003) of dat ICT ook 
daadwerkelijk geïntegreerd wordt in de dagelijkse lespraktijk. 
 
Onderzoeksdoel en -methode 
Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in welke kennis en vaardigheden leraren nodig 
hebben om ICT applicaties zodanig te integreren in hun klassenpraktijk dat deze de ontwikkeling van 
beginnende geletterdheid bij kleuters bevorderen. Om dit doel te bereiken wordt een Delphi-studie 
(Hasson, Keeney, & McKenna, 2000; Murray & Hammons, 1995) uitgevoerd onder experts op het 
gebied van ICT, beginnende geletterdheid en het onderwijs aan jonge kinderen (leeftijd van 4-6 jaar). 
Het TPACK model van Koehler en Mishra (2009), waarin de drie kennisdomeinen ICT, didactiek en 
vakinhoud met elkaar interacteren (Voogt, Fisser, Pareja Roblin, Tondeur, & Van Braak, 2012), 
fungeert hierbij als raamwerk voor het formuleren van de vragen in de Delphi-studie. Het TPACK 
model gaat ervan uit dat leraren niet alleen dienen te beschikken over afzonderlijke kennis van ICT 
(technological knowledge, TK), didactiek (pedagogical knowledge, PK) en vakinhoud (content 
knowledge, CK), maar dat zij ook begrijpen hoe deze drie kennisdomeinen met elkaar samenhangen. 
Met andere woorden, het gaat daarbij om kennis over hoe de vakinhoud begrijpelijk en inzichtelijk 
gemaakt kan worden met behulp van ICT (technological content knowledge, TCK) en welke didactiek 
het leren van bepaalde onderwerpen met behulp van ICT versterkt (technological pedagogical 
content knowledge, waaronder TPK en PCK). 
 De Delphi-studie vindt plaats in de periode van februari tot en met mei 2013. In de studie 
participeren ongeveer dertig experts die op grond van hun expertise zijn geselecteerd. Er wordt 
gestreefd naar personen die beschikken over expertise in minstens een van de drie TPACK 
kennisdomeinen (ongeveer tien experts per kennisdomein), maar die bij voorkeur als expert 
aangemerkt kunnen worden in meerdere overlappende kennisdomeinen, zoals bijvoorbeeld ICT en 
beginnende geletterdheid (TCK) of ICT en didactiek aan het jonge kind (TPK). Verder wordt ernaar 
gestreefd dat de experts afkomstig zijn uit verschillende beroepsgroepen (zoals bijvoorbeeld 
Voorstel Ronde-tafel ORD 2013 Belo, McKenney, & Voogt  
onderwijskundig wetenschappelijk onderzoek, opleiders die betrokken zijn bij de opleiding tot leraar 
in het primair onderwijs, vroeg- en voorschoolse educatie, onderwijsbegeleiding en –advies). In drie 
ronden zal de experts gevraagd worden hun kennis en expertise te delen aan de hand van de 
volgende drie onderzoeksvragen (vgl. Osborne, Collins, Ratcliffe, Millar, & Duschl, 2003):  
1. Welke kenmerken van ICT applicaties hebben een meerwaarde als het gaat om de bevordering 
van beginnende geletterdheid bij kleuters? Waarom?  
2. Wat moet een leraar vanuit didactisch oogpunt weten en kunnen om ICT applicaties zo in te 
zetten dat deze de beginnende geletterdheid van kleuters bevorderen? Waarom?  
3. Wat moet een leraar vanuit het oogpunt van klassenmanagement weten en kunnen om ICT 
applicaties zo in te zetten dat deze de beginnende geletterdheid van kleuters bevorderen? 
Waarom?  
 
Beoogde resultaten en wetenschappelijke betekenis 
De resultaten van de Delphi-studie geven inzicht in de heersende opvatting van experts op het 
gebied van ICT, beginnende geletterdheid (vakinhoud) en het onderwijs aan jonge kinderen 
(didactiek). De Delphi-studie verschaft in de eerste plaats inzicht in welke kennis en vaardigheden 
leraren nodig hebben om de mogelijkheden van ICT voor de ontwikkeling van beginnende 
geletterdheid (TCK) optimaal te benutten in de context van het kleuteronderwijs (PCK en TPK). In de 
tweede plaats worden de resultaten van een eerder gehouden literatuurstudie in dit kader 
gevalideerd. In de derde plaats wordt de deelnemende experts gevraagd welke kennis en 
vaardigheden expliciet opgenomen dienen te worden in het curriculum van de opleiding tot leraar in 
het primair onderwijs (pabo) om zo toekomstige leraren adequaat te kunnen voorbereiden op het 
gebruik en de integratie van ICT in hun eigen onderwijspraktijk. In een vervolgstudie naar de inhoud 
van bestaande curricula van verschillende pabo’s in Nederland zullen de resultaten van de Delphi-
studie gebruikt worden om aandachtspunten en richtlijnen voor het pabocurriculum te formuleren. 
Het doel is om pabo’s handvatten te geven ten aanzien van de wijze waarop zij in hun curriculum 
aandacht kunnen besteden aan de huidige ontwikkelingen op het gebied van ICT alsmede de kennis 
en vaardigheden die leraren nodig hebben om hiervan optimaal gebruik te kunnen maken in relatie 
tot de ontwikkeling van beginnende geletterdheid bij kleuters.  
 
Referenties 
Chambers, B. J., Abrami, P. C., Tucker, B. J., Slavin, R. E., Madden, N. A., Cheung, A., & Gifford, R. 
(2008). Computer-assisted tutoring in success for all: Reading outcomes for first graders. 
Journal for Research on Educational Effectiveness, 1(2), 120-137.  
Ertmer, P. A., & Ottenbreit-Leftwich, A. T. (2010). Teacher technology change: How knowledge, 
confidence, beliefs, and culture intersect. Journal of Research on Technology in Education, 
42(3), 255-284.  
Hasson, F., Keeney, S., & McKenna, H. (2000). Research guidelines for the Delphi survey technique. 
Journal of Advanced Nursing, 32(4), 1008-1015.  
Hew, K. F., & Brush, T. (2007). Integrating technology into K-12 teaching and learning: Current 
knowledge gaps and recommendations for future research. Educational Technology Research 
and Development, 55(3), 223-252.  
Koehler, M. J., & Mishra, P. (2009). What is technological pedagogical content knowledge? 
Contemporary Issues in Technology and Teacher Education, 9(1), 60-70.  
Labbo, L. D., Leu Jr, D. J., Kinzer, C. K., Teale, W. H., Cammack, D., Kara-Soteriou, J., & Sanny, R. 
(2003). Teacher wisdom stories: Cautions and recommendations for using computer-related 
technologies for literacy instruction. Reading Teacher, 57(3), 300-304.  
Labbo, L. D., Reinking, D., & McKenna, M. (1995). Incorporating the Computer into kindergarten: A 
case study. In A. Hinchman, D. Leu & C. K. Kinzer (Eds.), Perspectives on literacy research and 
practice: 44th Yearbook of the National Reading Conference (pp. 459-465). Chicago, IL: 
National Reading Conference. 
Voorstel Ronde-tafel ORD 2013 Belo, McKenney, & Voogt  
Lankshear, C., & Knobel, M. (2003). New technologies in early childhood literacy research: A review 
of research. Journal of Early Childhood Literacy, 3(1), 59-82. doi: 
10.1177/14687984030031003 
Law, N., Pelgrum, W. J., & Plomp, T. C. S. i. c. e. H. K. C. E. R. C., The University of Hong Kong, and 
Dordrecht: Springer. (2008). Pedagogy and ICT use in schools around the world. Findings from 
the IEA SITES 2006 study. Hong Kong and Dordrecht: Comparative Education Research Centre 
(CERC), The University of Hong Kong and Springer. 
McKenney, S., & Voogt, J. (2009). Designing technology for emergent literacy: The PictoPal initiative. 
Computers & Education, 52(4), 719-729. doi: 10.1016/j.compedu.2008.11.013 
Mumtaz, S. (2000). Factors affecting teachers' use of information and communications technology: A 
review of the literature. Journal of Information Technology for Teacher Education, 9(3), 219-
341.  
Murray, J. W. J., & Hammons, J. O. (1995). Delphi: A versatile methodology for conducting qualitative 
research. Review of Higher Education, 18, 423-436.  
Olson, J. (2000). Trojan horse or teacher's pet? Computers and the culture of school. Journal of 
Curriculum Studies, 32(1), 1-8.  
Osborne, J., Collins, S., Ratcliffe, M., Millar, R., & Duschl, R. (2003). What "ideas-about-science" 
should be taught in school science? A Delphi study of the expert community. Journal of 
Research in Science Teaching, 40(7), 692-720.  
Savage, R. S., Erten, O., Abrami, P., Hipps, G., Comaskey, E. M., & Van Lierop, D. (2010). 
ABRACADABRA in the hands of teachers: The effectiveness of a web-based literacy 
intervention in grade 1 language arts programs. Computers & Education, 55(2), 911-922.  
Voogt, J., Fisser, P., Pareja Roblin, N., Tondeur, J., & Van Braak, J. (2012). Technological pedagogical 
content knowledge - A review of the literature. Journal of Computer Assisted Learning, doi: 
10.1111/j.1365-2729.2012.00487.x.  
 
 


ICT en de ontwikkeling van beginnende geletterdheid bij kleuters: een Delphi-studie naar de benodigde kennisbasis voor leraren

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

DSpace at Open Universiteit Nederland