Recenzja książki: Companion to Emblem Studies, ed. Peter M. Daly, New York AMS Press, Inc., 200

Kiliańczyk-Zięba, Justyna

Niedźwiedź, Jakub

Portal Czasopism Naukowych (E-Journals)

TERMINUS R. XIV (2012) z. 25
s. 273–276doi:10.4467/20843844TE.12.014.0477
JUSTYNA KILIAŃCZYK-ZIĘBA (Uniwersytet Jagielloński, Kraków), 
JAKUB NIEDŹWIEDŹ (Uniwersytet Jagielloński, Kraków)
COMPANION TO EMBLEM STUDIES, ED. PETER 
M. DALY, NEW YORK AMS PRESS, INC., 2008 
(„AMS STUDIES IN THE EMBLEM”, NR 20), 632 S., 
BIBLIOGRAFIA, INDEKS NAZWISK
Badania nad emblematyką rozwijają się bujnie od kilku dziesięcioleci, po-
czynając od przełomowego studium Maria Praza Studies in Seventeenth-
-Century Imagery (pierwsze wydanie 1939). Szczególnie dużo dzieje się 
na tym polu od lat siedemdziesiątych XX wieku: ciągle ukazują się nowe 
monografi e i bibliografi e, reprinty i edycje emblematycznych dawnych 
druków, tomy pokonferencyjne oraz kolejne roczniki pisma „Emblema-
tica”. Powstają elektroniczne bazy danych i repozytoria, czerpiące z kolek-
cji bibliotek Europy i Ameryki Północnej. Do rosnącej stale kolekcji prac 
poświęconych kulturze emblematycznej dołączył jakiś czas temu obszerny 
tom pod redakcją zasłużonego badacza rozmaitych aspektów emblematyki 
Petera M. Daly’ego: Companion to Emblem Studies. Ta obszerna publikacja 
została poświęcona pamięci profesora Janusza Pelca, inicjatora badań em-
blematycznych w Polsce i jednego ze współautorów Companion.
Jak i inne książki, których tytuł zaczyna się od rzeczownika compa-
nion, także i to opracowanie ma służyć jako wszechstronne wprowadzenie 
w tematykę emblematyczną, a zarazem wspierać pogłębione studia nad 
przedmiotem przyciągającym uwagę uczonych wielu specjalności i wyma-
gającym łączenia narzędzi badawczych wypracowanych przez różne dzie-
dziny humanistyki.
Na książkę składa się dwadzieścia jeden artykułów napisanych przez uczo-
nych z całego świata, badaczy uchodzących za znakomitych znawców em-
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.  
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych
274 Justyna Kiliańczyk-Zięba, Jakub Niedźwiedź
blematycznej tematyki, przy czym dominują artykuły pióra Daly’ego (czte-
ry szkice i zamykająca książkę, bardzo użyteczna bibliografi a „for further 
reading”).
Studia zgromadzone w Companion to Emblem Studies koncentrują 
się na trzech obszarach, można by więc książkę podzielić na trzy sekcje. 
Pierwsza w nich, obejmująca sześć artykułów, została poświęcona ogól-
nym rozważaniom nad wczesnonowożytną emblematyką. Wprowadzenie 
pióra redaktora tomu przywołuje podstawowe pojęcia, kreśli krótko ge-
nezę i historię gatunku, pokazuje, na czym polega bogactwo i siła emble-
matycznych kompozycji, wyjaśniając zarazem, skąd wzięła się niesłychana 
popularność Emblematum libellus Alciatusa i prac następców mediolań-
skiego prawnika. W artykule Emblem: An Introduction Daly podsumowu-
je także dorobek dotychczasowej nauki o emblematach i daje przykłady 
przejawów myślenia emblematycznego we współczesnym świecie. Bardziej 
zróżnicowane, przede wszystkim ze względu na zastosowane metodologie, 
są teksty poświęcone takim zagadnieniom jak teoria emblematu (Peter 
M. Daly), dorobek autorów piszących nie w językach narodowych, ale po 
łacinie (Karl A.E. Enenkel) czy twórców związanych z zakonem jezuitów 
(G. Richard Dimmler). W tych tekstach polskiego czytelnika uderzy zu-
pełne lub prawie zupełne pominięcie w analizie przykładów pochodzących 
z Europy Środkowej i Wschodniej. Przykładem fachowy, ale i wybiórczy 
artykuł Stephena Rawlesa pod tytułem Emblem Bibliography, w którym 
wśród Emblem Books by Country nie znajdziemy niestety bibliografi i pióra 
Pauliny Buchwald-Pelcowej. 
W sekcji drugiej składającej się z dziesięciu studiów uczeni piszą o em-
blematyce, koncentrując się na określonych terytoriach: Daniel Russel 
przedstawia krótko kulturę emblematyczną we wczesnonowożytej Fran-
cji, Dietmar Peil – na terenach niemieckojęzycznych, Éva Knapp i Gábor 
Tüskés omawiają temat emblematu na Węgrzech, Els Stronks zajmuje się 
Niderlandami, Pedro F. Campa – Rosją, Simon McKeown – Skandynawią, 
Antonio Bernat Vistarini i John T. Cull piszą o emblematyce hiszpańskiej, 
a Mary V. Silcox o anglo-amerykańskiej. Pośród tekstów poświęconych 
emblematycznemu dorobkowi poszczególnych narodów i obszarów w Eu-
ropie i Nowym Świecie znajdujemy także artykuł Janusza Pelca poświęco-
ny dziejom gatunku w Rzeczypospolitej XVI i XVII stulecia – Th e Emblem 
in Poland.
Szkice te mają naturę lektur wprowadzających w zagadnienie zapowia-
dane tytułem, lecz mimo wspólnego charakteru i właściwego wszystkim 
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.  
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych
275Companion to Emblem Studies, ed. Peter M. Daly...
owym tekstom ujęcia „terytorialnego” nie są napisane według jednego 
wzorca, co jest wynikiem nie tylko rozmaitości materiału badawczego, 
którym dysponowali uczeni (trudno porównywać na przykład dorobek 
emblematyczny Francji i Rosji), ale także zainteresowań samych piszących, 
koncentrujących się zwykle na drukowanej książce emblematycznej i lite-
raturze, a w różnym stopniu uwzględniających w swoich tekstach obec-
ność emblematyki w sztukach plastycznych i kulturze materialnej dawnych 
epok czy świadectwa o emblematycznej mentalności albo obyczajach życia 
codziennego z emblematycznym myśleniem związanych.
Dla czytelnika ze wschodniej części Europy owa druga część tomu 
może wydać się co najmniej irytująca: twórczość emblematyczna została 
rozdzielona pomiędzy trzy kraje aspirujące do bycia lokalnymi „imperia-
mi” kulturalnymi: Polskę, Rosję i Węgry. Wskutek takiego „rozbioru” Eu-
ropy Środkowo-Wschodniej arcyciekawe emblematy tworzone w pierwszej 
połowie XVII wieku w Kijowie w ukraińskim Kolegium Kijowsko-Mohy-
lańskim zostały zaliczone do emblematyki rosyjskiej, choć miasto to nie 
wchodziło wówczas w skład państwa carskiego. Jest to tym bardziej kurio-
zalne, że dorobek emblematyczny Rosji nie może równać się z bogactwem 
emblematyki ukraińskiej, nawet jeśli Ukraina nie była w wiekach XVII 
i XVIII samodzielnym bytem politycznym. Zarazem do polskiej emblema-
tyki zostały zaliczone emblematy pisane w Wielkim Księstwie Litewskim 
(na przykład Aleksandra Teodora Lackiego czy Zbigniewa Morsztyna). 
Badacze białoruscy, chorwaccy, litewscy czy ukraińscy będą mogli stawiać 
temu opracowaniu słuszne zarzuty między innymi polonocentryzmu lub 
rosyjskiej imperialności. Wprowadzanie kolejnych rozdziałów na przykład 
Emblems in Croatia lub Emblems in Ukraine w celu dogodzenia ambicjom 
wszystkich narodów europejskich nie byłoby jednak właściwym rozwiąza-
niem. Warto byłoby raczej w ogóle odejść od dotychczasowych ujęć histo-
rii literatury przez pryzmat literatur narodowych.
Trzecia część książki, złożona z pięciu tekstów, zajmuje się związkami 
emblematyki z różnymi dziedzinami życia i sztuki. Znajdziemy w niej mię-
dzy innymi artykuły na temat obecności emblematu w kulturze materialnej 
(Peter M. Daly) lub relacji emblematu i fl agi (Alan R. Young). Dobór teks-
tów w tej sekcji Companion wydaje się najbardziej przypadkowy. Niektóre 
z nich już tytułem przyznają się do tego, że badacz piszący o zagadnieniu 
bardzo szerokim i frapującym ograniczy się do jednego tylko terytorium 
czy obszaru kulturowego. Stało się tak w wypadku publikowanego już 
w innych opracowaniach szkicu Karla Josefa Hölgtena Emblematic Title 
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.  
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych
276 Justyna Kiliańczyk-Zięba, Jakub Niedźwiedź
Pages and Frontispices: Th e Case of Early Modern England, który przykłady 
do swoich rozważań zaczerpnął z druków wytłoczonych w kraju o dorobku 
wydawniczym stosunkowo niewielkim i o peryferyjnym znaczeniu. 
Podsumowując, Companion to Emblem Studies jest niewątpliwie po-
żyteczną publikacją, która powinna znaleźć się na półce każdego badacza 
zajmującego się emblematyką. Jednak książka tylko częściowo spełnia cele, 
dla których powstała: bycia panoramą i wprowadzeniem, czyli w miarę 
kompletnym podręcznikiem i zarazem rodzajem encyklopedii emblema-
tyki. Są dwa powody, które niweczą ten ambitny zamiar. Po pierwsze, 
publikacja pozostawała w tyle za stanem badań już w momencie jej przy-
gotowywania (przyznaje to pośrednio sam jej redaktor w Preface, s. XI–
–XII). Drugi powód jest taki, że poszczególni autorzy i redaktor ogranicza-
ją stan badań do tego, co są w stanie przeczytać, pomijając w ten sposób 
wszystko, co nie zostało zapisane w dostępnych im językach (na przykład 
po litewsku). O ile więc rozdziały z pierwszej części Companion dotyczące 
Europy Zachodniej lub początków emblematyki są prezentacją bieżącego 
stanu wiedzy, wprowadzeniem w problematykę i zarysowaniem głównych 
kierunków przyszłych badań, o tyle artykuły z dalszych części mogą się 
wydawać przestarzałe bądź cząstkowe. Dobrze jest, jeśli studia naukowe 
wzbudzają dyskusję lub pokazują fragment czyichś dociekań naukowych, 
jednak miejscem dla takich tekstów nie jest publikacja określana jako com-
panion, lecz raczej „tom studiów”. I tym w istocie jest Companion to Em-
blem Studies – pożyteczną książką zbiorową, mającą podobne walory jak 
inne książki o emblematach, na przykład Słowo i obraz Janusza Pelca lub 
Studies in Seventeenth-Century Imagery Maria Praza.
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione.  
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych


Companion to Emblem Studies, Ed. Peter M. Daly

http://www.ejournals.eu/sj/index.php/Terminus/article/download/4614/4561

Companion to Emblem Studies, Ed. Peter M. Daly

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Portal Czasopism Naukowych (E-Journals)