Z wrażenia zapomniałam (wy)tłumaczyć samą siebi

Nowakowska, Ewa Elżbieta

Portal Czasopism Naukowych (E-Journals)

EWA ELŻBIETA NOWAKOWSKA
Z WRAŻENIA ZAPOMNIAŁAM
(WY)TŁUMACZYĆ SAMĄ SIEBIE
Przekład samej siebie ma tę zaletę, że mniej więcej się wie, co autorka
miała na myśli. Tłumaczenie prezentowanych w „Przekładańcu” krótkich
i zwięzłych wierszy o tematyce sakralnej nie przysporzyło mi co prawda
tak zasadniczych problemów jak dokonany parę lat temu przekład moich
mniej świątobliwych wierszy opartych na „zdyszanym” tempie i pędzie
(np. Skalpel, Kret czy Nieszczelne) czy też na licznych grach językowych
(cykl o Adamie i Ewie). Niemniej kilka kwestii wymagało zastanowienia
i skonsultowania ze znającym się na literaturze native speakerem. Po
przetłumaczeniu wiersza Rawenna oraz cyklu czterech wierszy o ikonach
na Synaju zwróciłam się o radę do znajomej Amerykanki Robin David-
son, profesor literatury na uniwersytecie w Houston i jednocześnie poetki.
Choć to oczywiste, że wiersze te już choćby ze względu na temat za-
kładają pewną wiedzę ze strony czytelnika, nasuwało się jednak pytanie:
które fakty i terminy będą zbyt enigmatyczne dla czytelnika amerykań-
skiego, co zatem wymaga uściślenia? Omawiane wiersze napisałam na
podstawie podróży i na Synaj, i do Rawenny, oraz dosyć dobrej jak na
laika orientacji w problematyce ikon Wschodu tudzież sporów między
ikonoklastami a ortodoksami w VIII wieku naszej ery. Czy można zakła-
dać podobne zainteresowania u czytelnika? W jakim stopniu jego odbiór
pewnych uwarunkowanych kulturowo treści wierszy opiera się na intu-
icji, a nie wiedzy?
Zanim przeszłam do konkretnych wyborów leksykalnych, zafascyno-
wała mnie sama wędrówka słowa ikona przez naszą kulturę. O ile w ję-
zyku polskim jego podstawowe znaczenie ciągle jeszcze wiąże się ze
sferą sacrum, sztuką chrześcijańską (greckie eikon to „wizerunek, por-
tret”), o tyle w krajach anglojęzycznych znaczenie takie funkcjonuje na
■
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. 
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych
Z wrażenia zapomniałam (wy)tłumaczyć samą siebie 107
zdecydowanie dalszym planie. Ikony powszechnie znane to znaczki na
ekranie komputera (po polsku zwane niekiedy pieszczotliwie „ikonkami”)
lub też idole, postaci symbolizujące popkulturę: ktoś jest „ikoną” femini-
zmu itd. Czy cykl wierszy o ikonach będzie oznaczał po angielsku to
samo co po polsku? Czy zostawić słowo iconoclast, pierwotnie odnoszą-
ce się do chrześcijańskiego wroga wizerunków sprzed setek lat? Słowniki
języka angielskiego podają oficjalne znaczenie iconoclast jako „obrazo-
burca”, ktoś współcześnie walczący z ogólnie przyjętymi normami lub
wzorcami (obrazoburcą był np. Cage w stosunku do zastanych norm
komponowania muzyki).
Ostatecznie postanowiłam w przekładzie angielskim zostawić terminy
icon oraz iconoclast, wydało mi się bowiem ciekawe, jak znaczenie po-
toczne będzie przenikać, niczym w osmozie, znaczenie specjalistyczne.
Może w umyśle odbiorcy powstaną nowe skojarzenia? Pod wpływem
rozmowy z Robin zdecydowałam się natomiast doprecyzować dwie rze-
czy: zmienić tytuł Ravenna na Mosaics of Ravenna (Rawenna mimo
wszystko nie jest tak znana Amerykanom jak Europejczykom), a także
użyć wyrażenia Christ the Pantocrator zamiast samego the Pantocrator,
który to termin może niewiele mówić czytelnikom w USA. W wierszu
o Rawennie zastąpiłam też zbyt podniosłe według Robin słowo hospita-
ble sformułowaniem welcoming, zamiast bonded together („spojone”)
użyłam podsuniętego mi przez Robin literackiego wyrazu melded.
W Gabrielu największych problemów nastręczał ostatni, kluczowy
wers: jak dobrze przełożyć z wrażenia zapomniałem o najważniejszym?
Zrezygnowałam ze słowa perplexed, chyba zbyt potocznego, na rzecz
bardziej stosownego w kontekście religijnego misterium imiesłowu awed.
W wierszu Na Synaju czytamy, że w twarzy ikonoklasty nie było żadnych
wypukłości i żadnych wklęsłości. To Robin zawdzięczam skrócenie wer-
sji angielskiej: zamiast rozwlekłego opisu podsunęła mi ona deprived of
all curvature.
Pisząc teraz te słowa, zaczynam mieć wątpliwości, czy z wrażenia nie
zapomniałam (wy)tłumaczyć samej siebie. Może jednak lepiej było użyć
perplexed? Może zapomniałam o najważniejszym?
Na szczęście istnieje frapująca wersja Vuyelwy Carlin i Moniki Frey,
która powstała niezależnie od mojej i daje czytelnikowi możliwość porów-
nania. Dla mnie zarówno dokonany przez Vuyelwę i Monikę przekład, jak
i poświęcony temu esej Vuyelwy, to wielka przygoda duchowa i odkrywa-
nie aspektów własnych tekstów, których chyba sobie nie uświadamiałam,
a tylko przeczuwałam. Radości dostarczył mi na przykład wnikliwy wywód
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. 
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych
EWA ELŻBIETA NOWAKOWSKA108
autorki o wieloznaczności ryby – Chrystusa rodzącego się, ale zarazem
umierającego, niczym w skondensowanym skrócie, w zagęszczeniu czasu
(wiersz Elżbieta). Pisząc wiersz, poeta działa często na pograniczu świa-
domości i nieświadomości i nieraz dopiero czyjaś uważna lektura pozwala
dostrzec we własnym tekście coś niespodziewanego.
Olśniły mnie również trafne odpowiedniki moich polskich metafor,
zwłaszcza te opisujące światło i mrok: kaskada spojonych szybek, czyli
mozaika bizantyńska w Rawennie, stała się w przekładzie cascade of
connected lustres, czyli niemal wodospadem blasku, czymś bardziej ja-
śniejącym niż wersja oryginalna. Podobnie niełatwe do przełożenia linijki
wiersza Między ołtarzami:
blask nawet zamarł
na złocie posągów,
zasklepił się w konchach,
zaszył, gdzie mroczno
stały się niezwykle dynamiczne w wersji angielskiej; sama nagle poczu-
łam, jak blask furkocze i zapina się ze świstem niczym zamek błyska-
wiczny:
the glitter even faded
from the gold of the statues,
furled itself conchlike,
zipped itself into darkness
To doprawdy radość, kiedy przekład nadaje nowe wibracje oryginałowi.
Jestem wdzięczna tłumaczkom. I ciekawa, jak moje wiersze zabrzmią
w uszach czytelnika anglojęzycznego. Czy w jego umyśle pojawią się ja-
kieś nowe ikony – okna na duchowość, a nie ikony systemu Windows?
Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. 
Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych


Z wrażenia zapomniałam (wy)tłumaczyć samą siebie

http://www.ejournals.eu/sj/index.php/Przeklad/article/download/3014/3013

Z wrażenia zapomniałam (wy)tłumaczyć samą siebie

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Portal Czasopism Naukowych (E-Journals)