Contains fulltext :
                  3803.pdf (publisher's version ) (Open Access

Coenders, M.

Scheepers, P.L.H.

NARCIS 

Economische trends, immigratie en groeiende onverdraagzaamheid

Radboud Repository

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University
Nijmegen
 
 
 
 
This full text is a publisher's version.
 
 
For additional information about this publication click this link.
http://hdl.handle.net/2066/14499
 
 
 
Please be advised that this information was generated on 2014-11-11 and may be subject to
change.
■ E ö S U O U U N M L 7
Economische trends, 
immigratie en groeiende 
onverdraagzaamheid
m oet de vinger aan de pols hou­
den  en m o n ito ren  hoe die 
gezondheid en vooral de psychi­
sche gezondheid van die kinde­
ren er voor staat. D it onderzoek 
gaat over sterfteverschillen, maar 
w at dacht u van de kinderen die 
in de knel kom en door de kloof 
tussen wat thuis en wat buiten 
huis gebeurt. De hele criminali­
te it en de zwerfkinderenproble- 
m atiek die daarm ee sam enhan­
gen. Die sterfteverschillen daar­
van weten we nu  wel ongeveer 
w at we er aan m oeten doen en 
dat zal ook gebeuren. M aar de 
volgende stap is de psycho-socia- 
le problem atiek van  de tweede 
generatie. D at zal alleen maar 
erger worden. Ik v ind  dat de con- 
sultatiebureau’s en cle schoolge- 
zondheidszorg daar in vroeg sta­
dium  bij m oeten  zijn. N aast 
hoogleraar ben ik hoofd van de 
G G & G D  Schoolgezondsheids- 
zorg in U trecht en. vanuit die 
functie ben ik m et alle mogelijke 
m iddelen bezig om die kinderen 
in het spoor te houden en daar 
op zo jong mogelijke leeftijd mee 
te beginnen. D aar beginnen we 
m et vier jaar mee. M aar daar is 
wel geld voor nodig. ”
K R IT IE K  Op de besloten con­
ferentie begin septem ber werd 
ook kritiek geuit op het onder­
zoek van Schulpen cs. “U it de 
zaal kwam de kritiek dat he t rap­
p o rt te eenzijdig is. D a t er teveel 
gekeken is naar de allochtonen 
en te weinig naar de hulpverle­
ner. N u  hebben  wij n ie t de 
gezondheidszorg  onderzocht, 
m aar de sterfteverschillen. Maar 
inderdaad, h e t is duidelijk dat er 
door gebrekkige com m unicatie 
tussen  hulpverlener en hulpvra­
ger ook d ingen fout gaan. 
O uders verliezen soms een kind 
o m dat ze te laat hulp vragen. Of 
o m dat ze op zo’n m anier hulp 
vragen dat de huisarts niet m erkt 
d a t h e t om een ernstig ziek kind 
gaat. Daar loopt dus iets mis in 
de communicatie. D e medische 
en  de param edische beroeps­
groep zal er in getraind m oeten 
w orden dat wij veel alerter zijn 
op signalen van iem and  die 
s lecht N ederlands spreekt en 
ook nog n iet precies begrijpt hoe 
een lichaam in elkaar zit en hoe 
je ziekteverschijnselen  kun t 
interpreteren. Een eventueel uit- 
gebreider vervolgonderzoek zou 
die kan t van de zaak ook wat 
m eer m oeten u itd iepen en moe­
ten  kijken in hoeverre het ook  te 
m aken heeft m et het 
N ederlandse systeem  van 
gezondheidszorg. ”
Aan het onderzoek werd meege­
werkt door de GG&GD te Utrecht, 
het Centraal Bureau voor de 
Statistiek in Voorburg,TNO  
Preventie en Gezondheid in Leiden 
Bureau Sorg-Saem in Amsterdam 
en het Centre for migration en 
child health van het Wilhelmina 
Kinderziekenhuis in Utrecht.
H et rapport is te bestellen via tele­
foon 030-2320911
Door Marcel Coenders en 
Peer Scheepers
In deze bijdrage willen we in 
kaart brengen welke ontw ikke­
lingen zich hebben voltrokken in 
de m ate van into lerantie van 
N ederlanders tegenover etnische 
m inderheden, en hoe deze zich 
verhouden to t ontwikkelingen in 
de econom ische om stand ighe­
den en de om vang van de im m i­
gratie van etnische m inderhe­
den. D aartoe heranalyseren we 
interview -gegevens, verzam eld  
door h e t Sociaal en Cultureel 
P lanbureau  in 1980, 1985, 
1989, 1991, 1992 en 1993, 
onder grootschalige en g roten­
deels representatieve steekproe­
ven van  de Nederlandse bevol­
king. In deze interviews werd 
aan de respondenten gevraagd of 
zij etnische m inderheden op de 
arbeids- en huisvestingsm ark t 
(on-)gelijk zouden behandelen. 
M en kreeg bijvoorbeeld de vol­
gende vraag  voorgelegd: 
“Veronderstel dat er twee w erk­
nemers zijn, die op één p u n t ver­
schillen, m aar overigens op alle 
andere pun ten  gelijk zijn. Als 
één van hen ontslagen m oet wor­
den om dat h e t m et het bedrijf 
slecht gaat, wie zou dat dan  vol­
gens u  m oeten zijn?”. De respon­
den t m oest daarbij dan  een  
keuze m aken tussen  b ijvoor­
beeld  een Surinam er o f een
Nederlander, Soortgelijke vragen 
betroffen tie keuzes “wie m oet in 
aanm erk ing  kom en voor prom o­
tie?” en  “wie m oet tijdens een 
periode van w oningschaarste een 
v rijkom ende w oning krijgen?”. 
Elke resp o n d en t die op tenm in­
ste één  van de in to taal negen 
vragen an tw oordde d a t hij/zij 
N ederlanders zou bevoordelen 
ten nadele  van etnische m inder­
heden, is gerekend to t de catego­
rie m ensen  die geneigd zijn to t 
e tn ische discrim inatie.
ER V A llEN  D R E IG IN G  VAN 
E T N IS C H E  M IN D E R H E D E N  
We zu llen  nu allereerst enkele 
v erw ach tingen  fo rm u leren  op 
grond van  theoretische noties 
die we gemakshalve aanduiden  
als de conflict-theorie, 
U itgangspunt van  deze theorie is 
he t s trev en  van  m ensen  om 
zoveel m ogelijk schaarse goede­
ren te verw erven, zoals een  baan, 
een inkom en, een huis en m aa t­
schappelijke zekerheid. D it leidt 
ertoe d a t  sociale groepen (zoals 
etnische groepen) eikaars con­
currenten  zijn in cle com petitie 
om dergelijke schaarse goederen. 
W anneer au toch tonen  n u  m enen 
of vrezen d a t ze m et etnische 
m inderheden m oeten  concurre­
ren om  die schaarse goederen, 
dan le id t deze ervaren dreiging 
van e tn isch e  m in d e rh ed en  er 
volgens de theorie to e  d a t de
autochtone Nederlanders meer 
so lidair zullen w orden met 
elkaar en vijandiger zullen wor­
den ten opzichte van etnische 
m inderheden . D ientengevolge 
zullen zij m eer geneigd zijn om 
etnische m inderheden te discri­
mineren.
Dergelijkc percepties van etni­
sche concurrentie zullen sterker 
zijn, zo veronderstellen we, ten 
tijde van grote werkloosheid, het­
geen immers gepaard gaat met 
in ten se  concurren tie  op de 
arbeidsm ark t en een grotere 
d ru k  op het sociale zekerheids­
stelsel. Behalve dergelijke objec­
tieve economische om standighe­
den, zou ook de subjectieve bele­
ving van de economische on t­
wikkelingen een rol kunnen spe­
len. De neiging to t etnische dis­
crim inatie zou sterker kunnen 
zijn  in periodes d a t de mensen 
w einig vertrouwen hebben in de 
econom ische ontw ikkelingen. 
Voorts zou etnische discrim ina­
tie  toe kunnen nem en ten  tijde 
v an  een sterke en/of plotselinge 
groei van  de immigratie, die 
im m ers de d ru k  op overheids­
b udgetten  en de concurrentie op 
de arbeidsm arkt vergroot.
Voorts veronderstellen we dat 
die groepen au toch tonen , die 
zich in eenzelfde m aatschappe­
lijke positie bevinden en/of op 
dezelfde  segm enten  van  de 
arbe id sm ark t zijn aangew ezen
8 ■ E S B H J O U R N M L
als een groot deel van de etni­
sche m inderheden, zich sterker 
door e tn ische  m inderheden 
bedreigd voelen. Concreet bete­
kent dit d a t we verw achten dat 
w erklozen en /o f m ensen met 
relatief lage opleiding en/of laag 
inkom en m eer dan gemiddeld 
geneigd zijn to t etnische discri­
m inatie.
Tot slot: u it eerdere studies bleek 
telkens d a t jongeren toleranter 
waren dan ouderen. H et is ech­
te r  de vraag in hoeverre d it ook 
geldt voor de hedendaagse jonge­
ren. In tegenstelling  to t hun 
ouders zijn zij immers opge­
groeid in een periode waarin de 
econom ische groei stagneerde 
terw ijl tevens grote groepen 
im m igran ten  naar N ederland  
kwamen. Jongeren zouden zich 
aldus sterker beconcurreerd kun­
nen  voelen do o r a llochtone 
nieuwkomers en dientengevolge 
meer dan gem iddeld geneigd zijn 
to t  etnische discriminatie.
TR EN D  IN  E T N ISC H E  D IS ­
C R IM IN A T IE  De gegevens 
tonen aan d a t er door de tijd 
heen betrekkelijk veel variatie is 
in de m ate w aarin autochtone 
N ederlanders geneigd zijn 
geweest to t  etnische discrim ina­
tie. In  1980 stond  48,9% van  de 
autochtone N ederlanders enige 
vorm  van etnische discrim inatie 
voor. In de m eting  daarna in 
1985 zakte dat percentage to t 
30,4% . M aar sindsdien is er 
sprake van een gestage opm ars 
van deze vorm  van intolerantie: 
van 31,4%  in 1989 to t 35%  in 
1991 to t 40,8%  in 1992 en 
40,5%  in 1993. D eze tren d  
ondersteunt de in het publieke 
debat alom verbreide stelling dat 
de intolerantie recentelijk is toe­
genomen. M aar anders dan veel­
al verondersteld wordt, is een 
relatief hoge m ate van in to leran­
tie géén nieuw  verschijnsel in 
Nederland. Sterker nog, de m ate 
van intolerantie was in 1980 
hoger dan ruim  een decennium  
later.
V E R S C H IL L E N  T U S S E N  
B E V O L K IN G SG R O E PE N  IN  
E T N ISC H E  D ISC R IM IN A T IE
Vervolgens hebben  w e de 
autochtone respondenten onder­
scheiden naar hun  m aatschappe­
lijke positie, opleidings- en  inko­
m ensniveau, geboortejaar, sexe 
en kerkelijke binding. De belang­
rijkste bevindingen zijn als volgt 
sam en te vatten . De m ate van 
etnische discrim inatie hangt het 
sterkst sam en m et he t oplei­
dingsniveau. Lager opgeleiden 
zijn sterker geneigd to t  etnische 
d iscrim inatie . D it ge ld t ook 
indien  gecontroleerd w ordt voor 
de overige genoem de kenm er­
ken. O ok m ensen uit de lagere 
inkom ensgroepen zijn m inder 
to leran t dan  gemiddeld, m aar dit 
v erband  verdw ijn t w anneer 
gecontroleerd w ordt voor de ove­
rige kenm erken, in het bijzonder 
h e t opleidingsniveau. Tegen de 
verw achting in troffen we onder
werklozen geen sterkere neiging 
tot etnische discriminatie aan 
dan onder de gemiddelde bevol­
king. Sterker nog, in sommige 
jaren vertonen zij een geringere 
mate van etnische discriminatie. 
Ouderen blijken over het alge­
meen relatief intolerant te zijn, 
hetgeen in overeenstemming is 
met eerder nationaal en interna­
tionaal onderzoek. Een nieuwe 
bevinding is echter dat de jong­
ste generatie (geboren tussen 
1968 en 1977) meer geneigd is 
tot etnische discriminatie dan 
mensen van middelbare leeftijd, 
hetgeen in overeenstemming is 
met hetgeen wij verwachtten. 
Bovendien troffen we onder de 
jongste generatie in de loop van 
de tijd steeds meer mensen aan 
die geneigd zijn etnische minder­
heden te discrimineren: in 1993 
bijna de helft van alle (destijds) 
16-25 jarigen.
ETN ISCH E DISCRIM IN A TIE 
BIJ W ERK LO O SH EID , C O N ­
SU M EN TEN V ER TR O U W EN  
EN IM M IGRATIE Vervolgens 
relateren we de interview-gege- 
vens aan cijfers van het Centraal 
Bureau voor de Statistiek aan­
gaande de werkloosheid, het 
consumentenvertrouwen en de 
etnische imm igratie naar 
N ederland. W anneer we de 
trend in werkloosheid in ver­
band brengen met de trend in 
etnische discriminatie, dan blijkt 
er tegen de verwachting in een 
negatief verband te bestaan tus­
sen de mate van werkloosheid en 
etnische discriminatie. In 1980, 
toen de werkloosheid nog 
betrekkelijk gering was, was er 
sprake van een opmerkelijk hoge 
mate van etnische discriminatie. 
De groei van de werkloosheid in 
het begin van de jaren tachtig 
ging gepaard met een afname 
van intolerantie; terwijl de perio­
de van 1985 tot 1992 geken­
merkt wordt door stijgende into­
lerantie én dalende werkloos­
heid.
De index van het consum enten­
vertrouwen is een indicatie voor 
het vertrouwen van de consu­
ment in de Nederlandse econo­
mie en zijn of haar eigen finan­
ciële situatie. In 1980 was het 
vertrouwen nog zeer laag, maar 
van 1980 to t 1985 steeg het 
consumentenvertrouwen gemid­
deld genom en zeer sterk. 
Tegelijkertijd zagen we in die 
periode een afname van de nei­
ging to t etnische discriminatie. 
Van 1989 to t 1993 doet zich het 
omgekeerde verschijnsel voor. In 
het algemeen, een uitzondering 
daargelaten, lijkt een afname van 
het consum entenvertrouw en 
gepaard te gaan met een toena­
me van etnische discriminatie en 
vice versa.
W anneer we to t slot de trend in 
etnische discriminatie relateren 
aan de immigratiecijfers, dan 
merken we op dat in 1980, toen 
er sprake was van een relatief 
gezien grote instroom  van 
Surinamers, Turken en in m inde­
re mate M arokkanen, er even­
eens sprake was van een betrek­
kelijk grote m ate van etnische 
discriminatie. Toen daarna, in de 
eerste helft van de jaren tachtig, 
de instroom van de genoemde 
categorieën m igranten afnam, 
nam  eveneens de mate van etni­
sche discriminatie af. Sinds het 
m idden van de jaren tachtig, 
toen de immigratie van asielzoe­
kers op gang is gekomen, is de 
m ate van etnische discriminatie 
echter weer toegenom en. U it 
deze bevindingen leiden we af 
d a t er een positief verband 
bestaat tussen de m ate van 
immigratie en de mate van etni­
sche discriminatie: steeds wan­
neer de immigratie toenam , nam 
ook de etnische discriminatie 
toe.
C O N C LU SIE S  In de eerste 
helft van de jaren tachtig is de 
in to leran tie  ten  aanzien van 
de etnische m inderheden  in 
N ederland fors afgenom en. 
Sinds 1985 is het percentage 
Nederlanders da t geneigd is to t 
etnische discrim inatie echter 
weer gestaag toegenom en to t 
z o ’n 40%  van de bevolking. 
Anders dan velen vermoeden, 
lijkt een toenam e van de werk­
loosheid niet de oorzaak van stij­
gende intolerantie te zijn. Wel 
lijkt een toenam e van intoleran­
tie  verband te houden m et een 
gelijktijdige afname van het. con­
sum entenvertrouw en en een 
groeiende instroom van immi­
granten. De verklaring die we 
hiervoor geopperd hebben, heeft 
betrekking op de mate waarin 
autochtonen van mening zijn
lil ;1 —
$$Er
1 *
r
Nieuwe aanwinsten van 
de ADO-bibliotheek. 
Deze boeken kunnen 
worden ingezien.
•  Hans Dijkstal
1996, Optreden tegen extre­
mistische groeperingen
Sdu Uitgeverij, Den Haag
•  (red,) Jan van Hoeij, Dries 
van der Vlerk, Peter Ursem [et 
al.]
1996, W aar een wil is en een 
weg... : sprekende voorbeel­
den van intercultureel 
onderwijs
ICO; Anne Frank Stichting, Den 
Bosch [Amsterdam]
•  Johan Debbenhof
1996, Klompenfascisten, neo­
nazi’s en ideale schoonzo-
dat ze concurrentie ervaren van 
de zijde van etnische m inderhe­
den. Deze gevoelens van concur­
rentie kunnen ook de relatief 
sterke aanwezigheid van intoler­
antie verklaren onder mensen 
die relatief laag opgeleid en dus 
betrekkelijk  slecht gekwalifi­
ceerd zijn. De relatief hoge mate 
van intolerantie onder jongeren 
is in het licht van eerder onder­
zoek verrassend, maar kan ver­
klaard worden door het feit dat 
deze jongeren opgegroeid zijn in 
een periode van sterke immigra­
tie en relatieve schaarste op de 
huisvestings- en arbeidsmarkt. 
H et Sociaal en C ultureel 
Planbureau schat dat in 2010 
het aandeel a llochtonen in 
N ederland 15% bedraagt. Op 
basis van deze snelle bevolkings­
aanwas van allochtonen, in het 
licht van bovenstaande bevin­
dingen en onder het m otto dat 
de jeugd de toekom st heeft, ach­
ten we de zorgelijke voorspellin­
gen van het SCP m et betrekking 
to t de toenam e van etnische 
spanningen reëel.
Marcel Coenders en Peer 
Scheepers zijn beide verbonden 
aan de vakgroep Sociologie van 
de Katholieke U niversiteit 
Nijmegen.
P. Scheepers & M. Coenders,
(1996).Trends in etnische discrimi­
natie in Nederland 1980-1993. In: 
Justitiële Verkenningen, jaargang 
22, nummer 3.
nen: extreem-rechts in de 
Nederlandse en Vlaamse 
(dagblad)pers
Hogeschool Zwolle; faculteit 
Journalistiek en Communicatie, 
Zwolle
•  Karen Ross
1996, Black and white 
media: black images in 
Popular Film  and Television
Polity Press, Cambridge
•  Chris Stringer
1996, African Exodus: the 
origins of m odern humanity 
Jonathan Cape, London
•  J.H.G.Arends
1996, Etnocentrisme in een 
C5-gemeente 
Wetenschapswinkel KUB,
Tilburg
•  John Solomos and Les Back 
Racism and Society
In series: Sociology fo r a chan­
ging world
Macmillon Distribution Ltd., 
London
M eer nieuwe aanwinsten en 
recensies in  he t volgende 
nummer, of op aanvraag bij 
de ADO-bibliotheek: toe­
gankelijk na  afspraak.


Economische trends, immigratie en groeiende onverdraagzaamheid

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Radboud Repository