Banaś-Korniak, Teresa

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ

             Title: Malina Jan  Author: Teresa Banaś  Citation style: Banaś Teresa. (2005). Malina Jan. W: J. Lyszczyna, D. Rott (red.), "Słownik pisarzy śląskich. T. 1" (S. 88-90). Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. MMALINA Jan (ok. 1620—1672), pisarz luterański, kaznodzieja.Urodził się w Kluczborku jako syn Jana, mieszczanina. Nauki wstępne pobierał, jak można sądzić, w rodzinnym Kluczborku. W dniu 29 maja 1637 r. został zapisany do rejestru uczniów Szkoły św. Magdaleny we Wrocławiu. Po jej ukończeniu edukował się dalej, prawdobodobnie na uniwersytecie w Królewcu, gdzie studiował teologię. W r. 1647 przyjął urząd diakona przy polskim kościele w Prabutach, w Olsztyńskiem, gdzie przebywał krótko, gdyż ordynowany w kościele zamkowym w Królewcu, otrzymał w 1650 r. administrację parafii w Dzierzgoniu. Już w roku na­stępnym został powołany na stanowisko proboszcza w Kisielicach i urząd ten piastował do r. 1653. Jako człowiek porywczy i nie przebierający w słowach miewał konflikty ze swymi parafianami. W 1653 r. oskarżono go o cudzołóstwo, co było prawdopodobnie tylko pomówieniem, jednak obciążony tak poważnym zarzutem pastor musiał opuścić teren Prus Książęcych. W nowej sytuacji nie mógł nie przyjąć zaproszenia zboru ewangelicko-augsburskie­go w Wilnie do objęcia w tym mieście stanowiska pastora.I tu właśnie, w Wilnie, w związku z pracą kaznodziejską po­wstawały pierwsze prace literackie Jana Maliny. Już w 1653 r. zostało wydane drukiem w oficynie Jana Langego w Lubczu kazanie pogrzebowe, wygłoszone w związku z uroczystością po­chówku księdza Andrzeja Schonflissiusa (Proporzec tryumfalny duchownemu należący rycerzowi na pogrzebie [...] rozpostarty [...]. Lubecz 1654). Później pisywał utwory religijne i panegiryki, z któ­rych jeden poświęcił królowi polskiemu Władysławowi IV. Nieste­ty, utwory te w większości zaginęły i nie możemy dziś ocenić ich wartości literackiej. Zaginęła także, napisana w języku polskim przez Malinę, jedna z bardzo rzadkich ewangelicko-augsburskich agend kościelnych pt. Porządek obrzędów zwyczajnych kościoła Augustańskięj Konfessyi [...] (Wilno 1640). Drugie wydanie, jak 89 Malina Janpodają źródła, miało miejsce w 1648 r., ale i ono nie przetrwało do naszych czasów. Wprawdzie E. Oloff i K. Estreicher przypisują tę pracę Malinie, lecz, jak twierdził Janusz Narzyńskl, nie była ona dziełem oryginalnym, tylko tłumaczeniem z języka niemiec­kiego bliżej nieznanej agendy. Po zajęciu Wilna przez wojska mo­skiewskie Jan Malina 8 sierpnia 1655 r. emigrował do Prus Książęcych. Zdobycie i zniszczenie stolicy Wielkiego Księstwa w czasie wojny polsko-moskiewskiej przedstawił Malina w kaza­niu, które wygłosił 7 listopada 1655 r. w kościele królewieckim. Ukazało się ono drukiem jeszcze tego samego roku w Królewcu, a nosiło tytuł: Excidium Lithuaniae. Rok później wydał w Królew­cu u Jana Reusnera utwór elegijny pt. Lament żałosny, w którym raz jeszcze przypomniał o tragicznych wydarzeniach z sierpnia 1655 r. na Litwie. Przebywając na emigracji, wygłaszał w różnych świątyniach Królewca kazania, a niektóre z nich ukazywały się drukiem pod różnymi tytułami: Moenia Regiomontana (Królewiec 1655), Gloria Electoralis (Królewiec 1656). W dniu 24 listopada 1658 r. Malina został uwolniony od dorywczej pracy duszpaster­skiej w Królewcu i mianowany na urząd archiprezbitera oraz in­spektora szkoły prowincjonalnej w Tylży. Celem tej nominacji było zachowanie pewnej łączności z luterańskimi zborami Wiel­kiego Księstwa Litewskiego, a Malina, który zbory te poznał, był gwarantem utrzymania z nimi dobrych kontaktów. Silne więzi z luteranami litewskimi zalegalizował ostatecznie patent z r. 1667 gubernatora Prus Książęcych Bogusława Radziwiłła. Patent ów powoływał Malinę na stanowisko superintendenta generalnego wszystkich zborów luterańskich w Wielkim Księstwie Litewskim. W trakcie swej działalności w Tylży napisał i opublikował utwory: Leichenpredigt [...] über den H. Ehrenreich von Halle (Tyiża 1655) oraz Inauguratio magistratus Tilsensis das ist (...) Kuhr Predigt (...) (Królewiec 1671).Największym osiągnięciem pisarskim Jana Maliny stał się jed­nak opracowany przezeń Kancjonał, to jest pieśni chrześcijańskie. Ten pierwszy od 1559 r. polski śpiewnik ewangelicki, opublikowa­ny w Królewcu w r. 1678, wzorowany jest na kancjonale toruń­skim Artomiusa z 1646 r., Wirydarzu Schonflissiusa i innych starych śpiewnikach. Karol Estreicher uważał wprawdzie, że zbiór zawiera oryginalne teksty Maliny, jednak inni badacze skłonni są twierdzić, że książka ta zawiera oprócz własnych pie­śni ewangelickiego kaznodziei z Tylży także tłumaczenia z języka niemieckiego. O poczytności i użyteczności tego kancjonału świadczy fakt, iż był on wydawany później jeszcze kilka razy: Malina Jan 90w Królewcu w latach 1673, 1678 oraz w Gdańsku w latach 1677 i 1693. Warto dodać, że napisana przez Malinę przedmowa do śpiewnika pt. Zalecenie Kancjonalika tego u Spółobywatelow za­wiera pochwałę twórczości Jana Kochanowskiego, szczególnie zaś gloryfikowany jest Jan z Czarnolasu jako twórca polskiego przekładu Psałterza. Pieśni kancjonałowe w przekładzie Jana Maliny weszły jako kanon do wszelkich wydań śpiewników ewan­gelickich od XVII do XX w.Pracowite życie kaznodziei i pisarza przerwała śmierć, która nastąpiła na przełomie maja i czerwca 1672 r. w lyiży. Ewange­licki duchowny pozostawił w żałobie żonę i nieletnie dzieci.BibliografiaE. Oloff: Polnische Liedergeschichte [...]. Danzig 1744, s. 115—119, 338, 371—374; J.A. Załuski: Bibliotheca poetarum polonorum qui patrio sermone scripserunt. Warszawa 1752, s. 59; F. Bentkowski: Historia literatury pol­skiej. T. 1. Warszawa 1814, s. 274; H. Juszyński: Dykcjonarz poetów pol­skich. T. 1. Kraków 1820, s. 275; J.S. Band kie: Historia drukarń w Króle­stwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim Jako i w krajach zagranicznych, w których polskie dzieła wychodziły. T. 1. Kraków 1826, s. 349; J.K. Sem- b r z y c k i: Krótki przegląd literatury ewangelicko-polskiej Mazurów i Szlązaków od r. 1670. Nawsie—Cieszyn 1888, s. 11—12; E. Sukertowa-Biedra- w i n a: Zarys piśmiennictwa polskiego na Mazurach Pruskich. Działdowo 1935, s. 10; W. O g r o d z i ń s k i: Stan i potrzeby nauki polskiej w zakresie piśmien­nictwa śląskiego. Katowice 1936, s. 26; S. R o s p o n d: Dzieje polszczyzny śląskiej. Katowice 1959, s. 276; W. Ogrodziński: Dzieje piśmiennictwa śląskiego. Katowice 1965, s. 71, 365; J. Pelc: Jan Kochanowski w tradycjach literatury polskiej. Warszawa 1965, s. 41, 44, 83, 148, 340, 353; W. C h oj - n a c k i: Bibliografia polskich druków ewangelickich ziem zachodnich i północ­nych 1530—1939. Warszawa 1967; E. Kneifel: Die evangelisch-augsburgi- schen Gemeinden in Polen 1555—1939. [B.m. i r.J, s. 285; J. Zaremba: Pol­scy pisarze na Śląsku po wojnie trzydziestoletniej. Wrocław 1969, s. 23—24, 168—170; Idem: Polska literatura na Śląsku. Cz. 1. Katowice 1971, s. 67; J. Narzyński: Malina Jan. W: Polski słownik biograficzny. T. 19. Red. E. Rostworowski. Wrocław 1974, s, 323—325; J. Zaremba: Udział ewangelików śląskich w polskim życiu kulturalnym. Warszawa 1974, s. 36; Bi­bliografia piśmiennictwa polskiego na Śląsku XVII i XVIII w. „Śląski Korbut”. Red. J. Zaremba. Wrocław 1980, s. 136—137.Teresa Banaś

Malina Jan

https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/10015/4/Banas_Malina_Jan.pdf

Malina Jan

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ