Banaś-Korniak, Teresa

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ

             Title: Licinius Jan  Author: Teresa Banaś  Citation style: Banaś Teresa. (2005). Licinius Jan. W: J. Lyszczyna, D. Rott (red.), "Słownik pisarzy śląskich. T. 1" (S. 77-80). Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. LLlCINIUS «JAN, Jan Namyslaviensis, Namyslovius, Namysłowski, Wolny, a także pseudonimy: Gratianus, Prosperus (zm. po 1633), pisarz ariański, tłumacz.Urodził się najprawdopodobniej w Namysłowie, na Śląsku Opolskim. Dokładna data urodzin nie jest znana, lecz były to za­pewne lata sześćdziesiąte XVI w. Pochodził z rodziny mieszczań­skiej, która zadbała o jego gruntowne wykształcenie. Niestety, nie wiemy, gdzie studiował, możliwe, że na jakiejś zagranicznej uczel­ni skupiającej młodzież protestancką. Brakuje wzmianek na te­mat jego życia aż do r. 1585. Wówczas właśnie, dzięki protekcji wybitnego działacza reformacyjnego W. Krzyszkowskiego, objął kierownictwo szkoły ariańskiej w Iwiu na Litwie. Z córką swego protektora ożenił się przed r. 1589. Około 1590 r. Licinius zetknął się z Andrzejem Wolanem, z którym dyskutował i przez pewien czas korespondował. Chciał go bowiem pozyskać, jak i znaczną część kalwińskiej szlachty, dla antytrynitaryzmu, jednak zabiegi, dysputy i perswazje arianina pozostawały bezskuteczne. Z czasów pobytu i działalności Liciniusa w szkole w Iwiu pochodzi dziełko Sententiae ad commimem vitae usum (Łosk 1589), zbiór 225 sen­tencji i przestróg moralnych, utrzymanych w konwencji parenety- ki renesansowej. W r. 1592 kierownik szkoły iwiejskiej wydał inne dzieło, dziś już nikomu nieznane (zaginęło): Anatomia i ekonomia człowieka chrystyjańskiego. Tekst ten przełożył na niemiecki Jan Ludwik Wolzogen i przedstawił do oceny synodowi rakowskiemu w 1636 r. Po upadku zboru i szkoły w Iwiu tamtejszy synod, ob­radujący w r. 1593, powołał Liciniusa na stanowisko ministra ariańskiego w Nowogródku. Od tego czasu nowy minister zaczął odgrywać ważną rolę w litewskim ruchu antytrynitarskim: stał się mianowicie gorącym propagatorem doktryny Fausta Socyna. Wziął udział w obradach synodu generalnego w Lublinie 29 maja 1593 r. i jako delegat z Litwy złożył Faustowi Socynowi sprawo-Licinius Jan 78zdanie ze stanu zborów litewskich. W dniach 24—25 stycznia 1594 r. odbyła się w Nowogródku publiczna dysputa Liciniusa z jezuitą Marcinem Śmigleckim na temat przed wieczności Chry­stusa. Zakończyła się ona (co podają źródła zarówno ariańskie, jak i katolickie) niepowodzeniem ariańskiego duchownego.Nowogródzki minister miał ambitne plany literackie: chciał przetłumaczyć na język polski dzieła Cezara, Józefa Flawiusza i Liwiusza. Wstępem do tych zamierzeń było przełożenie traktatu Augera de Busbecquiusa, dyplomaty i posła Ferdynanda I oraz Maksymiliana II. Traktat dotyczył polityki tureckiej i nosił tytuł: Augeriusa Busbecquiusa (...) drogi trzy [...] przytem okrzyk na wojnę przeciw TUrkowi (Wilno 1598). Wprawdzie ambitnych za­mierzeń translatorskich Licinius nie zrealizował, ale wciąż był aktywny jako działacz i pisarz ariański. Pod koniec lat dziewięć­dziesiątych pracował nad najważniejszym ze swych dzieł, które ogłosił w 1597 r.: Do braciej ministrów ewanielików ku przyjęciu zgody krótkie i proste upomnienie. Obok tekstu polskiego zamiesz­czony został tekst łaciński (Ad fratres ministros evangélicos pro ineunda concordia [...]). Książeczka owa, kierowana przede wszystkim do kalwińskiej szlachty (tytułowa zapowiedź jest bo­wiem nieco myląca), stanowi jeden z najważniejszych dokumen­tów irenizmu ariańskiego z przełomu XVI i XVII w. W 1598 r. wydał Licinius dziełko polemiczne pt. Catalysis, to jest skaza tar- czej ks. Grzegorza Żarnowskiego duchowną niesłusznie nazwanej [...] (b.m.). Tekst wymierzony był przeciwko atakującemu chrysto­logię socyniańską dziełu Grzegorza z Żarnowca Clypeus albo tarcz duchowna (1598). Grzegorz nie pozostał dłużny ministrowi ariań- skiemu i w r. 1600 odpowiedział na ataki przeciwnika religijnego utworem Apomaxis abo zniesienie niesłusznej skazy Jana Licy- niusza. Pod wpływem nauki Szymona Budnego, pod koniec lat dziewięćdziesiątych Licyniusz zaczął się skłaniać ku nonadoran- tyzmowi (skrajny odłam antytrynitaryzmu głoszony przez Budne­go; główną tezą tego kierunku było zdecydowane zanegowanie bóstwa Chrystusa), w związku z czym na synodzie nowogródzkim w 1599 r. zajął chwiejne stanowisko w sprawie adoracji Chrystu­sa. Do zmiany przekonań skłoniły jednak arianina rodem ze Śląska perswazje teologów zborowych, z Walentym Szmalcem na czele. Fakt ten nie odbił się niekorzystnie na karierze zborowej Ślązaka z Namysłowa, gdyż już w 1601 r. synod w Lublinie powie­rzył mu stanowisko ministra gminy antytrynitarskiej w Siedmio­grodzie. Prawdopodobnie jednak Licyniusz pozostał z nieznanych nam powodów w kraju, gdyż w 1602 r. brał udział w poufnych 79 Licinius Janwykładach Fausta Socyna w Rakowie, a w lutym 1606 r. wraz z H. Moskorzowskim i W. Szmalcem poprawiał przekład Nowego Testamentu M. Czechowica.Napięta atmosfera sporów teologicznych nie sprzyjała zdrowej kondycji psychofizycznej niektórych dyskutantów, odbiła się nie­korzystnie i na Licyniuszu, który popadł w nałóg pijaństwa. Z tego powodu w 1615 r. został ekskomunikowany oraz pozbawio­ny prawa wykonywania obowiązków ministra, o czym zadecy­dował synod prowincjonalny nowogródzki. W 1617 r. celem uzyskania złagodzenia kary Licyniusz wyruszył do Rakowa, gdzie wpisał się do pamiętnika A. Lubienieckiego. Synod rakowski w r. 1621 zawiesił karę, ponieważ skruszony arianin przyrzekł poprawę. Sprawował zatem dalej urząd ministra, tym razem na Lubelszczyźnie. Niestety, nie dotrzymał postanowienia poprawy swego postępowania, gdyż wizytatorzy synodu lubelskiego donie­śli wkrótce do Rakowa o pijaństwie i skandalicznym trybie życia Licyniusza. Z tego powodu został on ponownie ekskomunikowany i pozbawiony dostojnego urzędu, którego nigdy już nie odzyskał. W 1633 r. synod przyjął go znów do zboru, ale nie pozwolił na sprawowanie jakichkolwiek funkcji zborowych. Zmarł pomiędzy 1633 a 1636 r., pozostawiając po sobie obszerny, jak na owe cza­sy, dorobek piśmienniczy w Języku polskim. Miał syna Józefa, gorliwego arianina, który ok. 1615 r. wydał pod pseudonimem Matiasza Stambulewicza tekst będący obroną kazań ojca, wy­głaszanych w okresie pobytu Licyniusza w Nowogródku (Goniec panu Józefowi Licyniuszowi. Wilno 1615).BibliografiaB. Erzepkl: J. Liciniusa Namysłowskiego Sententiae. Nieznany druk pol­ski z r. 1589. „Dziennik Poznański” 1882, nr 194; T. Grabowski: Literatura ariańska w Polsce 1560—1600. Kraków 1908; S. Szczotka: Synody arian polskich od założenia Rakowa do wygnania z kraju (1569—1662). „Reformacja w Polsce” 1935/1936, R. 7/8, s. 21—100.L. ChmaJ: Ślązacy wśród Braci Polskich. Kartka z dziejów stosunków kul­turalnych Śląska z Polską. Katowice 1936 (przedruk w: Idem: Bracia Polscy — ludzie, idee, wpływy. Warszawa 1957); K.E.J. Jorgensen: Oekumenische Bestrebungen unter den polnischen Protestanten bis zum Jahre 1645. Kobenhavn 1942; H. Barycz: Ślązacy w polskiej kulturze umysłowej na tle polsko- -śląskich związków duchowych w przeszłoścL Wrocław 1946, s. 56; W. Gro­mek: Kilka uwag o śląskich arianach. Z dziejów postępowej ideologii na Śląsku w. XIV—XVI. Red. E. Maleczyńska. Warszawa 1956, s. 226—247; A. Brückner: Dzieje kultury polskiej. T. 1. Warszawa 1957; F. S o c y n: Listy. Liebenthal Mikołaj 80Warszawa 1959; L. Szczucki: Jan Licynius Namysłowski. W: Studia nad arianizmem. Red. L. Chmaj. Warszawa 1959, s. 131—167; A. Rom- b o w s k i: Z historii szkolnictwa polskiego na Śląsku. Byczyna — Kluczbork — Wołczyn. Od połowy wieku XVI do połowy wieku XVIII. Katowice 1960, s. 14; A. Brückner: Różnowiercy polscy. Szkice obyczajowe i literackie. Warszawa 1962; W. Ogrodziński: Dzieje piśmiennictwa śląskiego. Katowice 1965, s. 65, 358; S. Tync: Zarys dziejów wyższej szkoły braci polskich w Rakowie 1602—1638. W: Raków ognisko arianizmu. Red. S. Cynarski. Kraków 1968, s. 118, 172; J. Zaremba: Polscy pisarze na Śląsku po wojnie trzydzie­stoletniej. Katowice 1968, s. 11, 18; P. Mu siół: Piśmiennictwo polskie na Śląsku do początków XIX wieku. Opole 1970, s. 62—64; J. Zaremba: Polska literatura na Śląsku. Cz. 1. Katowice 1971, s. 30—32; L. Szczucki: Licinius Jan. W: Polski słownik biograficzny. T. 17. Red. E. Rostworowski, B. Le- śnodorski. Wrocław 1972, s. 300—301; J. Zaremba: Piśmiennictwo ewangelickie na Śląsku. (Do roku 1800). W: Udział ewangelików śląskich w pol­skim życiu kulturalnym. Red. T. Wojak. Warszawa 1974, s. 27—29; Biblio­grafia piśmiennictwa polskiego na Śląsku XVII i XVIII w. „Śląski Korbut". Red. J. Zaremba. Wrocław 1980, s. 133—135.Teresa BanaśLIEBENTHAL MIKOŁAJ (zm. 1516), norbertanin w klasztorze św. Wincentego we Wrocławiu, kronikarz.Początki życia Mikołaja Liebenthala okryte są mgłą tajemnicy. Najstarsza wzmianka źródłowa na jego temat pochodzi dopiero z 1487 r., kiedy został prokuratorem i zarządcą dóbr klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu. Później objął też funkcję kustosza. W latach 1506—1512 był prepozytem kościoła św. Małgorzaty w Bytomiu, a następnie w latach 1512—1513 pełnił funkcję pro­boszcza kościoła św. Jakuba na Psim Polu pod Wrocławiem. W ostatnich latach życia (od 1513 r.) Liebenthal piastował god­ność przeora w macierzystym klasztorze. Jednym z ważnych obszarów aktywności Liebenthala było klasztorne archiwum. Uporządkował w nim około 1800 dokumentów. Stało się ono głównym źródłem informacji wykorzystywanych w jego twórczości historiograficznej, zebranej w całości w dwóch cyklach — tzw. Matricula s. Vincentii (5 tomów in folio, liczących łącznie 2754 strony) i Matrica s. Vincentii (2 tomy). Oddzielnie zebrane wykazy odpustów związanych z kościołem św. Wincentego zawiera ponad­to tzw. Indulgenzregister.Mikołaj Liebenthal zasłynął jako autor kroniki klasztornej pt. Gęsta abbatum monasterii s. Vincentii (Dzieje opatów klasztoru św. Wincentego), napisanej na zlecenie opata Jana Lopschitza. Znana jest ona z dwóch redakcji, pierwszej z lat 1487—1492 

Licinius Jan

https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/10016/4/Banas_Licinius_Jan.pdf

Licinius Jan

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ