Banaś-Korniak, Teresa

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ

             Title: Trzanowski Jerzy  Author: Banaś Teresa  Citation style: Teresa Banaś. (2005). Trzanowski Jerzy. W: J. Lyszczyna, D. Rott (red.), "Słownik pisarzy śląskich. T. 1" (S. 140-142). Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Trzanowski Jerzy 140BibliografiaB. Nadolski: Ze studiów nad życiem literackim i kulturą umysłową na Pomorzu w XVI i XVII wieku. Wrocław 1969; K. Kubik: Joachim Pastorius. Gdański pedagog XVII w. Gdańsk 1970; K. Kubik, L. Mokrzecki: Trzy wieki nauki Gdańskiego Gimnazjum. Szkice z dziejów od XVI do XVIII w. Wrocław 1976; L. Mokrzecki: Jan Piotr Titius. W: Słownik biograficzny Po­morza Nadwiślańskiego. Red. S. Gierszewski, Z. Nowak. T. 4. Gdańsk 1997.Ewa MiazgaTRZANOWSKI Jerzy, Tranowski, Georgius Tranosci, Teschi- niensis Silesius, Ślązak Cieszyński (1592—1637), poeta, kazno­dzieja ewangelicki, pastor.Urodził się 27 marca w Trzanowicach koło Cieszyna jako syn Walentego i Jadwigi Zientkówny ze Śmiglowie. Uczęszczał do szkół najpierw w Cieszynie, potem w Gubinie na Łużycach, a także w Kołobrzegu, gdzie przebywał trzy lata. Stąd udał się do Wittenbergi, aby studiować teologię na tamtejszym uniwersytecie. Po ukończeniu studiów pracował jako nauczyciel zrazu w Pradze, potem w Holeszowie na Morawach. Pełnił też obowiązki pastora w Walaskim Międzyrzeczu, w Beskidach. W 1615 r. ożenił się z Anną, córką Jerzego Polany, który był pastorem w Budziejo- wicach, na Morawach. W okresie wojny trzydziestoletniej (1618—1648) jako zwolennik protestantów i przeciwnik Ligi Kato­lickiej Trzanowski często zmieniał miejsce zamieszkania. Przez pewien czas przebywał w Cieszynie, później powrócił do Między­rzecza. Około r. 1621 został aresztowany i skazany na śmierć. Wyroku nie wykonano, a w 1624 r. pastora uwolniono z więzie­nia. Nie oznaczało to jednak końca prześladowań ze strony kato­lików. W latach 1625—1627 Trzanowski wypełniał obowiązki pastora w Bielsku, jednak po zwycięstwach Wallensteina uciekł z Bielska na Węgry. Wkrótce przeniósł się do Orawy i w tutejszym zamku objął stanowisko kaznodziei i pastora. W r. 1631 osiadł w Mikulaszu Liptowskim, wypełniając do końca życia funkcje ewangelickiego duchownego. Th zmarł 29 maja 1637 r.Był człowiekiem wszechstronnie wykształconym, znał kilka ję­zyków obcych. Zyskał nawet przydomek „Słowiańskiego Lutra”. O sobie samym mówił, że jest Polakiem („Polonorum celebri destir- pe”). Zachował się portret ekslibrisowy Trzanowskiego z 1612 r., odnaleziony w Bibliotece Zboru Ewangelickiego w Cieszynie.141 Trzanowski JerzyJ. Trzanowski pisywał utwory poetyckie, głównie po łacinie i w języku słowackim. Dziełem polskim są tzw. Modlitwy Trza- nowskie, będące tłumaczeniem oryginalnego tekstu łacińskiego z r. 1631 pt. Phiala Odoramentorum (Czara modlitw). Przekładu z łaciny na język polski dokonał ksiądz F. Michejda, któremu do­konanie owego przekładu zleciło Towarzystwo Ewangelickiej Oświaty Ludowej, aby upamiętnić 300-lecie urodzin Trzanowskie- go. Poeta z Trzanowa z gatunków poetyckich preferował ody, epi- talamia, hymny. Wśród najbardziej znanych utworów tego autora wymienia się najczęściej Odarum sacrarwn sive Hymnorum [...] li- bri tres (Brzeg 1628). Są to trzy księgi hymnów, które Trzanowski utożsamia z gatunkiem „oda”. Unikatowe to dzieło odnalazł ba­dacz J. Moćko. Po łacinie napisał Trzanowski ponadto pieśń na Boże Narodzenie (Applausus cunarum [...] nati Jesu Christi. Praga 1611) oraz wiersz na ślub Piotra Crucigera z Brzęczkowa, diakona kościoła św. Mikołaja w Pradze (Nuptiis Petri Crucigeri, Brzeczko- wini [...] nec non Jahannae filiae [...] Georgii Landtfoyti. Praga 1613). W rękopisach natomiast pozostają łacińskie teksty wzoro­wane na Apokalipsie św. Jana (jest ich 79, a odnalazł je ksiądz Jan Wantuła; ich odpisy rękopiśmienne znajdują się w Wiśle, Cieszynie i okolicy). Innym znanym utworem jest zbiór 412 prote­stanckich pieśni religijnych, napisanych po słowacku (Cithara Sanctorum [...]. Lewocza 1635). Ukazało się około 150 wydań tego kancjonału, ale tylko pierwsza edycja zawiera nuty w tekście. W późniejszych wydaniach dodane są wiersze Jana Kochanow­skiego w przekładzie Jana Amosa Komeńskiego. Dzieła Trzanow- skiego, tworzone w języku słowackim, znane były i drukowane nie tylko w Słowacji oraz innych krajach słowiańskich, ale rów­nież w Niemczech i Stanach Zjednoczonych.BibliografiaJ. M u t h m a n: Wierność Bogu i cesarzowi, czasu powietrza morowego na­leżąca. Brzeg 1716, s. 78—79; L. Otto: Jerzy Trzanowski „Zwiastun Ewange­licki” 1877, nr 9, s. 196—202; J. Moćko: Żivot Juru Tranouskeho. Senica 1891; Idem: História posoatnej piesne slouenskej a historia kancionala. Liptov- sky sv. Mikulaś 1909; F. Buchwaldek: Jerzy Trzanowski Cieszyn 1922; W. K a r g e r: Ein unbekanntes Bildnis des Georg Tranoscius (Trzanowski), des „slauischen Luther”. In: Anzeiger des Landesmuseum in Troppau. [B.m.] 1930, s. 147—150; J. Wantuła: Testament matki J. Trzanowskiego. „Kalendarz Ewangelicki” 1933, s. 79—87; A. Wantuła: Ks. Jerzy Trzanowski Życie i twórczość. Cieszyn 1938; W. Ogrodziński: Dzieje piśmiennictwa śląskie­go. Katowice 1965, s. 76, 102, 111; P. Musioł: Piśmiennictwo polskie na Trzanowski Jerzy 142Śląsku. Opole 1970, s. 229; J. Magnuszewski: Historia literatury czeskiej.Zarys. Wrocław 1973, s. 88; Bibliografia piśmiennictwa polskiego na Śląsku XVII i XVIII wieku. „Śląski Korbut”. Red. J. Zaremba. Wrocław 1980, s. 89—90.Teresa Banaś

Trzanowski Jerzy

https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/9987/1/Banas_Trzanowski_Jerzy.pdf

Trzanowski Jerzy

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ