De behoefte aan bescherming bij slachtoffers van (gewelds)delicten is aanzienlijk, zeker wanneer de dader een bekende is. Een van de instrumenten in het Nederlandse slachtofferbeleid om deze bescherming vorm te geven, is het zogenaamde beschermingsbevel; in de praktijk veeleer bekend als het contact-, locatie-, of gebiedsverbod. Het verbod omvat gedragsreg

Cleven, I.W.M. (Irma)

Fischer, T.F.C. (Tamar)

Struijk, S. (Sanne)

De behoefte aan bescherming bij slachtoffers van (gewelds)delicten is aanzienlijk, zeker wanneer de dader een bekende is. Een van de instrumenten in het Nederlandse slachtofferbeleid om deze bescherming vorm te geven, is het zogenaamde beschermingsbevel; in de praktijk veeleer bekend als het contact-, locatie-, of gebiedsverbod. Het verbod omvat gedragsregels die kunnen worden opgelegd in het kader van een strafrechtelijke, civiele, of bestuurlijke procedure en heeft als doel een persoon te beschermen tegen “een handeling die zijn of haar leven, fysieke of psychologische integriteit, waardigheid, persoonlijke vrijheid, of seksuele integriteit in gevaar kan brengen” (Van der Aa et al., 2013, gebaseerd op Richtlijn 2011/99/EU). Dit onderzoek richt zich specifiek op deze strafrechtelijke contact-, locatie- en gebiedsverboden. Uit de bovenstaande omschrijving van het doel van de verboden blijkt dat het resultaat van die verboden niet alleen dient te bestaan uit het voorkomen van herhaald slachtofferschap van (gewelds)delicten (objectieve veiligheid), maar ook uit het verhogen van de veiligheidsbeleving van slachtoffers (subjectieve veiligheid).   

Strafrechtelijke verboden worden in Nederland in toenemende mate opgelegd aan een verdachte of dader. Deze ontwikkeling komt tegemoet aan de maatschappelijke en politieke roep tot versterking van de rechtspositie van slachtoffers van criminaliteit. Er is echter nog weinig bekend over de effectiviteit van die verboden. In dit onderzoek gaan we nader in op de effectiviteit van strafrechtelijke verboden ter bescherming van een initieel slachtoffer. Daartoe wordt het proces van signalering van schendingen, de praktijk van (mogelijke) handhavingsreacties en de uiteindelijke aard en omvang van de schending van de verboden in beeld gebracht. Bovendien onderzoeken we de veiligheidsbeleving van de slachtoffers die worden beschermd door een verbod en geven we antwoord op de vraag of verboden volgens slachtoffers en professionals de kans op recidive bij hetzelfde slachtoffer (mogelijk) verlagen en de veiligheidsbeleving verhogen. Een effectiviteitstoets waarbij de veiligheid van slachtoffers in zaken met verbod wordt vergeleken met een controlegroep van slachtoffers in vergelijkbare zaken zonder verbod, is in dit onderzoek helaas niet mogelijk gebleken. Dit onderzoek beoogt antwoord te geven op de volgende centrale onderzoeksvraag:  

___“Hoe verloopt het handhavingsproces en de naleving van Nederlandse strafrechtelijke verboden ter bescherming van een initieel slachtoffer en in hoeverre en onder welke voorwaarden dragen deze verboden naar verwachting daadwerkelijk bij aan die bescherming?”.__

Erasmus University Digital Repository

Handhaving en veiligheid bij strafrechtelijke contact-, locatie- en gebiedsverboden ter bescherming van slachtoffers

Fischer, Tamar

Cleven, Irma

Struijk, Sanne

University of Groningen

EUR Research Repository

Dutch

This facsheet gives an overview of the main results of the research project on enforcement of criminal protection orders and safety

1HANDHAVING EN VEILIGHEID BIJ STRAFRECHTELIJKECONTACT-, LOCATIE- EN GEBIEDSVERBODEN TER BESCHERMING VAN SLACHTOFFERSTamar Fischer, Irma Cleven & Sanne Struijk         Factsheet 2019 Strafrechtelijke verboden worden steeds vaker opgelegd aan verdachten of daders van een (gewelds)delict. Dit factsheet geeft de resultaten weer van het eerste grootschalige onderzoek naar de handhaving en veiligheid van deze verboden, met name gericht op:Het volledige rapport is te vinden op de website van het WODC:https://www.wodc.nl/onderzoeksdatabase/2710-effectiviteit-van-beschermingsbevelen.aspx.1. Het proces van signalering van schendingen; knelpunten en succesfactoren2. De handhavings-reacties bij schendingen; knelpunten en succesfactoren3. De aard en omvang van schendingen en herhaald slachtoffer-schap; factoren die samen-hangen met de kans op schendingen4. De bijdrage van straf-rechtelijke verboden aan het voorkomen van herhaald slachtoffer-schap volgens slachtoffers en professionals; factoren diehiermee samenhangen5. De bijdrage van strafrechtelijke verboden aan veiligheids-beleving volgens slachtoffers en professionals; factoren die hiermee samenhangenINTERPRETATIE VAN RESULTATEN:BESCHRIJVING ONDERZOCHTE VERBODEN EN BEPERKINGENDe resultaten komen voort uit een dossierstudie en slachtofferenquête en interviews met slachtoffers, verdachten, daders en professionals. De onderzochte  zaken betreffen een selectie uit de totale verzameling verboden en de resultaten zijn daarom beperkt generaliseerbaar. In box 1 wordt de steekproeftrekking en afbakening van de zaken besproken.2Box 1. Steekproeftrekking: beschrijving zaken dossierstudie enslachtofferenquête (hoofdstuk 4)AFBAKENINGHet onderzoek geeft informatie met betrekking tot het signalerings- en handhavingsproces uit registraties en dossiers van het OM en 3RO. Politieregistraties- en dossiers ontbreken. De respons op de slachtofferenquête is selectief op bepaalde kenmerken: er is sprake van een oververtegenwoordiging van slachtoffers van stalking en oudere slachtoffers (ouder dan 40 jaar). Voor de zaken waarin slachtoffers de enquête ingevuld hebben staan ook meer schendingen geregistreerd (N=101) dan voor het totaal aantal zaken in de dossierstudie (N=423).RESULTATEN 1. HET PROCES VAN SIGNALERING BIJ SCHENDINGENSignalering door reclasseringIn een meerderheid van de zaken is sprake van toezicht, Bij een klein aandeel van de zaken (5%) in de dossierstudie is sprake van Elektronische Monitoring (EM). Zonder de inzet van EM hangt signalering vooral af van melding van incidenten door slachtoffers. (zie hoofdstuk 9).Signalering door politieVolgens de slachtoffers die de enquête hebben ingevuld, is bij ongeveer:- een vijfde van de zaken extra surveillance  door de politie ingezet- een derde van de zaken huisbezoeken  bij de verdachte of dader en het  slachtoffer door de wijkagent- een tiende de inzet van een specialistisch  team- twee derde een of meer extra  alarmeringsmaatregelen (zoals AOL,  verstrekking van een direct nummer en  of alarmknop) ingezetAlle zaken geregistreerd bij CJIB en OM waarin tussen 1-7-2015 en 17-12-2017 een verbod is opgelegd met afbakening:- Modaliteiten: bijzondere voorwaarde bij schorsing voorlopige hechtenis (art. 80 Sv), voorwaardelijke veroordeling  (art. 14a Sr) en voorwaardelijke invrijheidstelling (V.I.)  (art. 15a Sr) en vrijheidsbeperkende maatregel (art. 38v Sr)Random steekproeftrekking N=550: vanwege praktische redenen vervallen V.I.-zaken en OM-zaken zonder digitale dossiers, resulterend in N=423.Omschrijving zaken dossierstudie OM/3RO- Leeftijd verdachten/daders ≥ 18 jaar- Huiselijk geweld en niet huiselijk geweld- Modaliteit V.I. vervalt. In combinatie met de resterende drie modaliteiten kan er  sprake zijn van een verbod als gedragsaanwijzing (art. 509hh Sv)Aan alle slachtoffers in de dossierstudie is via het OM een slachtofferenquête gestuurd, die door een deel van de slachtoffers is ingevuld. Response op enquête is selectief. Zo betreft percentage  ≥ 1 schendingen geregistreerd bij OM/3RO in de enquête 30% maar was dit 23% in de totale dossierstudie OM/3RO (N=423).N = 3897N = 550N = 423N = 1013vvBox 2. Samenvatting van resultaten over het verloop van het proces van signalering van schendingen; knelpunten en succesfactoren (hoofdstuk 5).- Het proces van signalering door politie en 3RO  verloopt meestal reactief. - Het gebrek aan proactieve signalering is volgens  zowel professionals als slachtoffers een  probleem.- Slachtoffers rapporteren in de  slachtofferenquête dat zij het overgrote deel  van de incidenten hebben gemeld.Knelpunten volgens professionals en slachtoffers- Tekort aan capaciteit bij de politie voor  proactieve signalering.  - Kennis bij individuele politiemedewerkers  over het bestaan en de inhoud van de verboden  niet voldoende. - Contextinformatie die nodig is voor goede  afwegingen door de instanties (urgentie  prioriteit/proportionaliteit/andere belangen) is  onvolledig aanwezig.Succesfactoren volgens professionals en slachtoffers- Inzet van Elektronische Monitoring.- Inzet van een gespecialiseerde functionaris  (liaison huiselijk geweld) of een gespecialiseerd  team gericht op het verzamelen en monitoren  van kennis over de zaak.- Een actieve rol van de wijkagent gericht op  verzamelen en monitoren van kennis over  de zaak en het vergroten van de zichtbaarheid  van de politie bij slachtoffers en verdachten of  daders. - Inzet van extra alarmeringsmaatregelen (AOL,  AOP, alarmknop, direct nummer) die  slachtoffers de gelegenheid geven snel contact  te krijgen met politieagenten die weten of snel  kunnen achterhalen wat er in de zaak speelt.SITUATIESCHETSZo vertelt een wijkagent na oplegging van een verbod het verbod te uploaden op Agora (‘Facebook van politie’). Dit doet hij omdat een verbod volgens hem maar een week op briefing blijft staan, terwijl de informatie op Agora blijft staan. Dat is handig in geval dat het verbod in het weekend overtreden wordt en de hulp-officier het OM niet kan bereiken voor een kopie van het vonnis. Een andere politieagent kopieert en plakt de voorwaarden laagdrempelig in het systeem, zodat ze gemakkelijk in te lezen zijn.SITUATIESCHETSEen verdachte vertelt over hoe hij eenmalig bijna het verbod had geschonden, nadat het slachtoffer hem had opgebeld en hij zich geprovoceerd voelde door de dingen die het slachtoffer zei. De enkelband weerhield hem er toen van het slachtoffer op te zoeken: ‘dat was wel eng op dat moment, ze zei op een gegeven moment dingen en toen knapte het echt’. Hij geeft aan dat de enkelband er inmiddels af is en hij veel van de agressieregulatie therapie heeft geleerd: als zijn ex-partner nu zou opbellen zou hij anders reageren. (verdachte, huiselijk geweld, bedreiging met de dood, verbod bij schorsing voorlopige hechtenis en VV)ONBEKENDHEID BIJ INDIVIDUELE POLITIE- MEDEWERKERS EN ONTBREKEN CONTEXT- INFORMATIEMeldingen blijken vaak terecht te komen bij politiemedewerkers die niet op de hoogte zijn van wat er speelt in de zaak, waardoor die meldingen niet met de passende urgentie worden opgepakt. De informatie in het systeem van de politie is aanwezig, maar niet snel toegankelijk en bevat beperkte informatie over de context en wat er van de politieagenten verwacht wordt bij een melding. Er is bovendien geen landelijke uniforme werkwijze die zich specifiek op de omgang met verboden door de politie richt. Enkel voor bepaalde verboden is een algemene werkwijze beschikbaar. In de interviews bleek dat verschillende agenten op eigen initiatief de toegankelijkheid proberen te vergroten. Het meer systematisch doorvoeren van specifieke werkwijzen in de keten als het gaat om oplegging van en reacties bij schendingen van een verbod zou kunnen bijdragen aan het effectiever omgaan met meldingen. Hierdoor kunnen meldingen met het juiste gevoel voor urgentie worden afgehandeld.ACTIEVE ROL WIJKAGENTDe wijkagent kan onder andere via huisbezoeken een belangrijke rol spelen bij het verzamelen van contextinformatie. Echter worden wijkagenten niet standaard geïnformeerd en het hangt dus van de betrokken wijkagent zelf, de OvJ en de toezichthouder af of de wijkagent zich actief bezighoudt met het verzamelen van contextinformatie die van belang kan zijn bij de signalering en handhaving. Wanneer een agent dit wel doet, heeft dit volgens de respondenten een positieve invloed. Niet alleen op het signaleren van schendingen maar ook op het uitblijven van schendingen, omdat de verdachte of dader het gevoel heeft in de gaten te worden gehouden. 4Box 3. Samenvatting resultaten over handhavingsreacties  bij  schendingen; knelpunten en succesfactoren (hoofdstuk 6)- Het tot stand komen van  handhavingsreacties is maatwerk, waarbij  afwegingen rond proportionaliteit en  andere belangen (zoals behandeling of  aanstaande overleggen) belangrijk zijn.- OvJ’s en toezichthouders hebben  vaak andere ideeën over wat effectieve  handhavingsreacties zijn dan slachtoffers  en politie.- In de beleving van veel slachtoffers  volgen op veel (bewijsbare) schendingen  geen  handhavingsreacties, wat leidt tot  een beperkte bijdrage van het verbod aan  de veiligheidsbeleving.- De (verwachte) effectiviteit van de  handhavingsreacties bij schending van  een verbod blijkt door slachtoffers als  minder groot te worden beschouwd dan  door de meeste professionalsKnelpunten- Tekort aan capaciteit bij de politie voor  proactieve signalering,  - Onvoldoende kennis bij individuele  politiemedewerkers over het bestaan en de  inhoud van de verboden. - Contextinformatie die nodig is voor goede  afwegingen door de instanties (urgentie  prioriteit/proportionaliteit/andere belangen) is  onvolledig aanwezig.Succesfactoren- De aanwezigheid van uitgebreide  contextinformatie over de situatie waarin het  verbod speelt- De aanwezigheid van een gespecialiseerde  politiefunctionaris of team met uitgebreide  kennis over de situatie en de daarbij passende  handhavingsreacties. Deze mogelijkheid wordt  momenteel beperkt benut. - Goed overleg tussen de ketenpartners.2. DE HANDHAVINGSREACTIES BIJ SCHENDINGENVERSCHIL IN MENING TUSSEN SLACHTOFFERS EN HANDHAVERS OVER PASSENDE HANDHAVINGS-REACTIEUit interviews en de dossierstudie blijkt dat afwegingen van OvJ’s en toezichthouders voor het uitblijven van een (bestraffende) handhavingsreactie veelal gaan over proportionaliteit, met inbegrip van het belang van behandeling en begeleiding en het niet willen doorkruisen van geplande overleggen of zittingen. Zij lijken zich daarmee meer te richten op het waarborgen van veiligheid op de lange termijn. Bij slachtoffers lijkt dit minder voorop te staan, zo blijkt uit de interviews. Dit kan mogelijk verklaard worden doordat OvJ’s en toezichthouders optimistischer lijken te zijn over de mate waarin behandeling de risico’s voor recidive kan inperken dan de slachtoffers. Dit komt mogelijk doordat slachtoffers de verdachten of daders vaak goed kennen en ervaring hebben met eerdere terugval in geweld. Politieagenten richten zich, net als slachtoffers, meer op de directe veiligheid en zijn negatief over de soms beperkte gevolgen voor een verdachte of dader na aanhouding, of na eerdere waarschuwingen door de politie. Wanneer lijnen kort zijn kunnen deze afwegingen op basis van meer volledige informatie worden gemaakt en kunnen ketenpartners onderling aan elkaar en aan slachtoffers de inzichten en beslissingen beter toelichten. Hierdoor neemt het begrip en de acceptatie daarover toe en worden de verwachtingen beter afgestemd. Het is niet duidelijk hoe groot het aandeel zaken is waarin de afstemming thans onvoldoende is.  5Box 4. Samenvatting resultaten aard en omvang van schendingen van verboden en bijdrage aan  voorkomen van herhaald slachtofferschap volgens slachtoffers en professionals (hoofdstuk 7)Aard en omvang schendingen- De aard van de schendingen is divers waarbij  ook de grenzen van het verbod worden  opgezocht.- In een kwart van de zaken zijn schendingen  van het verbod geregistreerd.- Slachtoffers rapporteren in twee keer zo veel  zaken schendingen als er geregistreerd staan  bij het OM en de Reclassering.Voorkomen herhaald slachtofferschap- Professionals en slachtoffers zien positieve  effecten van de verboden.- Verboden kunnen volgens professionals  en slachtoffers effectief zijn via: afschrikking,  gelegenheidsbeperking, dossieropbouw,  ondersteuning in begeleiding of behandeling,  en slachtoffer ‘empowerment’.- Professionals en slachtoffers doen geen  feitelijke uitspraken over hoe effectief verboden  zijn voor het voorkomen van nieuwe  incidenten.3. DE AARD EN OMVANG VAN SCHENDINGEN EN HERHAALD SLACHTOFFERSCHAP EN 4. EN BIJDRAGE AAN VOORKOMEN VAN HERHAALD SLACHTOFFERSCHAP VOLGENS SLACHTOFFERS EN PROFESSIONALSFACTOREN DIE SAMENHANGEN MET DE KANS OP SCHENDINGFactoren die samenhangen met schending volgens eerdere studies en interviews worden maar deels in de analyse van de dossierinformatie en slachtofferenquêtes teruggevonden. Bevestiging wordt wel gevonden voor de verwachting dat er meer schendingen zijn:- wanneer er een wensenformulier  voorafgaande aan de zitting naar slachtoffers  is verstuurd- bij stalking, huiselijk geweld, psychische  problematiek- bij een kleinere relationele afstand- bij een geschiedenis van geweldGedrag in het verleden is dus voorspellend voor gedrag tijdens het verbod. Wat betreft de perceptie die slachtoffers hebben over de bijdrage van het verbod aan een afname van stalking en geweld, wordt geconcludeerd dat deze:- bij stalking als indexdelict hoger is- bij psychische problematiek en een lage  leeftijd (18-30 jaar) van de verdachte of dader  en bij een kleine woonafstand tussen  verdachte of dader en slachtoffer lager is.6Box 5. Samenvatting resultaten bijdrage verboden aan veiligheidsbeleving slachtoffers (hoofdstuk 8)- In 46% van de zaken van respondenten uit de  slachtofferenquête voelen slachtoffers zich  veiliger na oplegging van het verbod.- Vooral op de items die stellen dat het verbod  bijdraagt aan de erkenning als slachtoffer  (64%) en aan het gemak waarmee om hulp  kan worden gevraagd (55%) scoren veel  respondenten positief.- Slachtoffers en professionals beschrijven in de  interviews verschillende mechanismen  over de wijze waarop verboden bijdragen aan  de veiligheidsbeleving, maar zij doen geen  feitelijke uitspraken over hoe effectief verboden  zijn voor de veiligheidsbeleving.- Een groot deel van de slachtoffers is echter  ondanks het verbod nog steeds (erg) bang  voor schendingen (57%) en geweld (69%). Ook  de angst voor de veiligheid van dierbaren speelt  een grote rol.Verboden dienen ertoe een persoon te beschermen  tegen “een handeling die zijn leven, fysieke of psychologische integriteit, waardigheid, persoonlijke vrijheid of seksuele integriteit in gevaar kan brengen”(Richtlijn 2011/99/EU)AANDACHT VOOR SUBJECTIEVE VEILIGHEID EN DE ROL VAN INFORMATIE AAN SLACHTOFFERS Ketenpartners richten zich onder andere om redenen van proportionaliteit, bewijsbaarheid en een gebrek in capaciteit vooral op het voorkomen van fysiek herhaald slachtofferschap. Voor slachtoffers ligt de toegevoegde waarde van het verbod juist in het voorkomen van elke vorm van confrontatie met de verdachte of dader. Wanneer de gedachte aan de kans op confrontatie met verdachte of dader, slachtoffers in hun dagelijkse bezigheden in de greep houdt, wordt het effect van het verbod op het veiligheidsgevoel en het welzijn meer in het algemeen teniet gedaan.5. DE BIJDRAGE VAN STRAFRECHTELIJKE VERBODEN AAN VEILIGHEIDSBELEVING VOLGENS SLACHTOFFERS EN PROFESSIONALSOm met een verbod optimaal bij te dragen aan de subjectieve veiligheid is dus maatwerk nodig, door middel van:- intensievere communicatie met  slachtoffers om behoeften in kaart te brengen  en informatievoorziening te optimaliseren.- meer kennisopbouw bij politie, OM en de  Reclassering over de veelomvattende, diverse  en dynamische invulling van veiligheidsbeleving- de mogelijke inzet van andere maatregelen  naast het verbod om de behoeften van  slachtoffers beter te kennen en eraan te  beantwoorden tijdens het verloop van deze  zaken. Daarbij kan worden gedacht aan  intensivering van betrokkenheid van SHN  en continuering van deze betrokkenheid  na een vonnis waarin een verbod is opgelegd.  Ook contact van de politie, het OM en de  Reclassering met de slachtofferadvocaat kan  hier positief bijdragen.- opstellen van duidelijkere richtlijnen over de  mogelijkheden die er wel zijn om slachtoffers  op maat en binnen de mogelijkheden van de  privacywetgeving informatie te kunnen geven  over de situatie van de verdachte of dader.- een betere communicatie met het  slachtoffer over de overwegingen die het OM  of de rechter(commissaris) maakt bij  beslissingen over handhavingsreacties bij  schendingen. SITUATIESCHETSEen verdachte vertelt over hoe hij eenmalig bijna het verbod had geschonden, nadat het slachtoffer hem had opgebeld en hij zich geprovoceerd voelde door de dingen die het slachtoffer zei. De enkelband weerhield hem er toen van het slachtoffer op te zoeken: ‘dat was wel eng op dat moment, ze zei op een gegeven moment dingen en toen knapte het echt’. Hij geeft aan dat de enkelband er inmiddels af is en hij veel van de agressieregulatie therapie heeft geleerd: als zijn ex-partner nu zou opbellen zou hij anders reageren. (verdachte, huiselijk geweld, bedreiging met de dood, verbod bij schorsing voorlopige hechtenis en VV)

Handhaving en veiligheid bij strafrechtelijke contact-, locatie-, en gebiedsverboden ter bescherming van slachtoffers.

ARTS repository - University of Groningen

https://pure.eur.nl/files/47226293/RePub-118520-OA.pdf

Handhaving en veiligheid bij strafrechtelijke contact-, locatie- en gebiedsverboden ter bescherming van slachtoffers

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Erasmus University Digital Repository

University of Groningen

EUR Research Repository

Erasmus University Digital Repository

EUR Research Repository

ARTS repository - University of Groningen

ARTS repository - University of Groningen