Recenzja polskiego przekładu monografii "Litewskie konteksty Czesława Miłosza", przygotowanego przez znane z działalności na rzecz dialogu polsko-litewskiego wydawnictwo Fundacji Pogranicze. Książka, po raz pierwszy wydana w Wilnie w 2011 roku, ma dwóch autorów związanych z Katedrą Literatury Litewskiej Uniwersytetu Wileńskiego. Dzięki temu przedsięwzięciu polski czytelnik może spojrzeć na autora "Doliny Issy" z perspektywy jego miejsca urodzenia, oczyma ludzi dzielących z nim kulturowe zaplecze, w niewielkim stopniu dostępne nam skądinąd.A review of the Polish translation of the monograph "Lithuanian contexts of Czesław Miłosz" prepared by the publishing house of the Pogranicze Foundation, known for its activities for the Polish-Lithuanian dialogue. The book, first published in Vilnius in 2011, has two authors related to the Vilnius Literature Department of the Vilnius University. Thanks to this undertaking, the Polish reader can look at the author of "Issa Valley" from the perspective of his birthplace, through the eyes of people sharing cultural background with him, to a small extent accessible to us from somewhere else

Jarzyńska, Karina

English

Jagiellonian Univeristy Repository

Warte, ciekawe, do przemyślenia/ WORTH A THOUGHT233 czym świadczą równie kompetentne prace Davida Kirby’ego (TheBaltic World 1772-1993) Mattiego Klingego (Ostersjóvarlden). Ten pierwszy jednak akcentował peryferyjny charakter obszaru bałtyckiego, drugi zaś podkreślał zdeterminowanie jego dziejów przez grę sił mocarstwowych. North śmiało dowartościowuje Bałtyk i uwalnia od kompleksów - mieszkamy w integralnej części Europy, interesującej części świata. The Baltic. A History gorąco polecam uwadze czytelników, a także polskich tłumaczy i wydawców. Włodzimierz Karol Pessel*Michael North The Baltic. A HistoryTranslated by Kenneth Kronenberg Harvard University Press, Cambridge,M A  - London 2015The basie reason for recommending this book by Michael North, a German researcher at the University of Greifswald (not to be mis- taken witha recognised American literary scientist of the same name), is the ver v con- cept of the work, which is a significant contri- bution to the literaturę dealing with the history of the Baltic Sea basin. In doing so, I am setting Norths book againsta background of other publications available to the Polish reader that undertake to present a coherent vision of “the history of the Baltic” that can- not becontained on fewer than a few hundred pages yet with i n a single volume. Generally, there are two ways of tackling this mind-bog- glingtask. For howcan one simultaneously study Southern Scandinavia, the Baltic coun- tries, Finland, Poland, and the northern German domains, especially when you are a histo- rian and your colleagues who pay great atten- tion to details in the description of facts would be most keen to divide each monographic work into at least two parts. Academically speaking, the first way is called “synthesis”, the other is a deviation from it, and denotes the projection of interests of not just the political burdens of one’s own culture to an area of immense social, political and cultural complexity. It is the sec- ond model that Wolfgang Froese’s Geschichte der Ostsee: Vólker und Staatenam Baltischen Meer  (History of the Eastern Sea: Peoples and countries by the Baltic) follows. It is aselective work, as it was written from the Hanseatic and Prussian perspective: the issues of the Balts, Poles, and Scandinavians are accounted for. only as much as they collide directly or impactthe German presence on the shores of the Ostsee, while others are glossed over. In turn, synthesis was what Alan Palmer chose for his Northern Shores: A History of the Baltic Sea and Its Peoples.  If the most fund amen tal trap to faliinto in syntheses is spanningyour tale “from Iron Age to Iron Lady”, Palmer seems to yield to othertrends: first, a popular history spun from the perspective of an American admir- ing the transformations that led to the expan- sion of freedom in Northeastern Europę, and secondly laying his accents on bold histori- cal events involving vikings, pirate^ teutonic knights and commanders in battles.North, in turn, undertakes a challenge to do to the Baltic what Fernand Braudel, the man behind the concept of longue duree, managed to do with the xWediterranean, especially in his groundbreaking The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II. North is successful as he neither applies nor reproduces BraudePs concept without reflec- tion. His starting point is the observation that in the case of the Baltic Sea it would be impossi- ble to point to a single “longer picture” of events, a single “long duration”. Conversely, the countries and societies that line the Baltic coast, con- strued as a varied geographical and geopoliti- cal area and a field of research, can be perceived only in categories of multiple reconfigurations with defined dependent variables (or, one could say, rhe vehicles of changes taking place in history from the Yiking expansion to the fali of communism). In this case, the variables are culture and trade, so as to use the currently fash- ionable sociological categories - operators of flows and mutual connections. North encour- ages a look at Warsaw, Ltibeck, Stockholm,St Petersburg, and Tallinn not as centres of dis- tinct universes, whether conflicting or hon- ouring temporary alliances, but rather nodes within the same network. From the perspective of a cultural expert, this is a highly refreshing position, and I would be eager to cali it the Baltic holism. The synthesis that North presents to us consists of investigations of processes linked to specific Balticnodes.The author is right to present the Baltic as a space of incessant exchange, both in economic meaning and in that of transfer of cultural con- tent. This lets him avoid one-sidedness. The Bal tic proves to be the “Mediterranean of Northern Europę” not so much that it connects, but rather that it separates the peoples living on its shores. Although the presentation of some facts may seem to be of a purely handbook naturę and for people ignorant of what happened in Central and Eastern Europę, they perfectly well stand the test thanks to what speaks through them, possibly slightly without the author’s intention. I read part of Chapter Nine on Tallinn and “the Singing Revolution” with plentyof cognitive pleasure in thecontext of celebrating the European Day of Remembrance for Victims of Stalinism and Nazismthis August. Tallinn may be considered a symbolic city not becauseit is visited by this or that politician but - as North shows - because it is an important Baltic node. On the one hand, the history of the city is a perfect illustration of the process of Soviet- isation and displacement of the autochthonous Finno-Ugric ethnicity by Russian peoples dis- patched to the blocks of the new worker con- crete jungle, whilst on the other hand it brings up the underlying continuation of the Finno- -Ugric community energised by the spirit of trade. For the Soviet Union, Estonia became a particular window to the West. Foreign tour- ists, mostly Finnish “vodka tourists” were wel- comed to Tallinn as early as in 1956.To be precise, one needs to note that North is not the first contemporary researcher aspir- ing to be “the Braudel of the North”, which is attested by equally competent works by David Kirby (TheBaltic World 1772-1993) and Matti Klingę (Óstersjdvdrlden). The first, however, emphasised the peripheral naturę of the Bal tic area, w rhile the latter emphasised the dom- inance of prevailing political superpowers in its history. North daringly empowers the Baltic and liberates us from complexes: we are liv- ingin an integral part of Europę, and an inter- esting part of the world. I warmly recommend The Baltic. .4 History to the attention of read- ers, and also Polish translators and publishers.** Włodzimierz Karol PesselTranslated from the Polish by Piotr KrasnowolskiViktorija Daujotyte, Mindaugas Kvietkauskas Litewskie konteksty Czesława Miłosza. MonografiaPrzeł. Joanna Tabor Pogranicze, Sejny 2014Znane z działalności na rzecz dialogu polsko- -litewskiego wydawnictwo Fundacji Pogranicze przygotowało polski przekład monografii Litewskiekonteksty Czesława Miłosza. Książka, po raz pierwszy wydana w Wilnie w 2011 roku, ma dwoje autorów, każdy - choć w różnym stopniu - związany jest z Katedrą Literatury Litewskiej Uniwersytetu Wileńskiego. Dzięki temu przedsięwzięciu polski czytelnik może spojrzeć na autora Doliny Issy z perspektywy jego miejsca urodzenia oczyma ludzi dzielących z nim kulturowe zaplecze, w niewielkim stopniu dostępnenam skądinąd.Całość publikacji utrzymana jest w tonie sza-cunku i wdzięczności dla poety, a zarazem silnego litewskiego patriotyzmu. Autorzy wielokrotnie korzystają z formuły „my”, „nasze”, mając na myśli naród litewski. Ich perspektywę cechuje również czytelny pogląd na miejsce Miłosza na meandrycznych ścieżkach234Warte, ciekawe, do przemyślenia/ WORTH A THOUGHTpolsko-litewskiej tożsamości. Miłosz wyłania się z książki jako Litwin o kulturze polskiej, repre-zentujący znaczną grupę o podobnych uwarun-kowaniach, której członkowie zostali wyrzuceni poza nawias wspólnoty przez zwycięskie stron-nictwa narodowe w okresie powstawania nie-podległej Litwy. To zarazem szlachcic kultywu-jący tradycje Wielkiego Księstwa Litewskiego, żmudzki niedźwiedź oraz przyjaciel wielu litew-skich intelektualistów. Silna obecność tej proble -matyki pozwala czytać książkę nieco w poprzek, śledząc chronologiczne przemiany stosunku Miłosza do litewskiego komponentu własnej toż-samości - co jest tematem tyleż interesującym, cosłabo dotąd rozpoznanym.Monografia została podzielona na trzy części. W ich ramach można się zapoznać z prawie dwudziestoma artykułami omawiającymi wszystkielitewskie konteksty biografii Miłosza, które autorzy uznali za istotne. W pierwszej z nich, bardzo ogólnej i niewolnej od dygresji, zwraca uwagę analiza zachowanej w rękopisie wersji Doliny Issy, której bohaterem uczynił poeta chłopskiego syna mówiącego po litewsku, jakby przymierzając się do nakreślenia autobiografii alternatywnej; poznajemy też Miłoszowe tłumaczenie litewskiego hymnu, czyli Pieśni narodowej Vincasa Kudirki, nad którym poeta pracował około roku 1990. W części poświęconej stricte twórczości literackiej poety warto zajrzeć do listy wierzeń i obyczajów ludowych zapa-miętanych przez Miłosza z dzieciństwa, która zachowała się w archiwach katedry folkloruUniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley. Znalazł się tam między innymi taki zapis: „Od opiekunki Antoniny Rupis dowiedział się, że jeśli wieczorem w świetle świecy odwrócisz się i spojrzysz w lustro, zobaczysz diabła. We wsi w to wierzono, aleon sam nie wierzy” (s. 177). Nie znaczy to, że inne elementy ludowej demonologii nie budziły większego respektu poety.Najbardziej spójna - i najcenniejsza dla pol-skich miłoszologów - jest ostatnia część, przy-bliżająca historię kontaktów poety z różnymi środowiskami intelektualno-artystycznymi Litwinów w kraju i na emigracji. Jej lektura pozwala poznać szczegóły pobytu i działalności Miłosza na Litwie w roku 1940 (notabene, losy poety w tym okresie zasługują na interpretację w formie filmu sensacyjnego), historię powstania pierwszej książki z przekładami jego wierszy na język obcy - właśnie litewski - wydanej w Argentynie w 1955 roku pod tytułem Epochos Samoningumo Poezija (Poezja samoświadomości epoki), a także szczegóły jego przyjaźni z Mariją Gimbutas i związku ze środowiskiem Santara-Śviesa, czyli litewskimi liberalnymi emigrantami wusa, którzy kontaktowali Miłosza z litewskimi czytelnikami (poeta oceniał ich jako „stojących o parę stopni wyżej niż Polonia”) oraz zgłaszali kandydaturę Miłosza do literackiej Nagrody Nobla.Do zalet książki należy obfite wykorzystanie źródeł archiwalnych i wypisy z niedostępnych wcześniej po polsku tekstów, dokumentów osobistych i artykułów. LekturaLitewskich kontekstów Miłosza uświadamia potrzebę całej serii kolejnych publikacji, na którą składałyby się antologie omówień twórczości Miłosza w litewskiej prasie (powstające od lat 30.), jego korespondencja z litewskimi literatami i intelektualistami oraz przekłady wielu pozycji literatury litewskiej, podejmującej podobne problemy i opracowującej podobne doświadczenia jak te, które stały się udziałem polskiego (?) noblisty. ^ Karina SarzyńskaYictorija Daujotyte, Mindaugas Kvietkauskas Litewskie konteksty Czesława Miłosza. Monografia (Lithuanian contexts of Czesław Miłosz. A monograph)Translated by Joanna Tabor Pogranicze, Sejny 2014The Pogranicze Foundation press, known for its work on behalf of Polish-Lithuanian dia- logue, prepared the Polish translation of the monograph Litewskie konteksty Czesława Miłosza  (The Lithuanian contexts of Czesław Miłosz). The book,first published in Vilnius in 2011, has two authors,both - although to var- yingdegrees - associated with the Department of Lithuanian Literaturę at Vilnius Uni- versity. Thanks to this undertaking, the Polish reader can look at the author of The Tssa Valley front the perspective of his birthplace, through the eyes of people who share a similar cultural background to hirn.The whole publication is kept in a tone of respect and gratitude for the poet, and also of strong Lithuanian patriotism. The authors repeatedly use “we” and “our” when refer- ringto the Lithuanian nation. Their perspec- tive is also rnarked by a distinct view of Miłosz’s place on themeandering path of Polish-Lithuanian identity. Miłosz emerges from the book as a Lithuanian with Polish culture, representing a significant group of similar people. members of which were banished from the community by the victorious nationalistic parties during the formation of independent Lithuania. He is also a nobleman, cultivatingthe traditions of the Great Lithuanian Duchy, a Samogitian bear and a friend of many Lithuanian intellectuals. The strong presence of this theme allows you to read the book in a, so to speak, diagonal way, followingthe chronological changes of Miłosz^ attitude to the Lithuanian component of his own identity - a theme both very interesting and barely explored.The monograph is divided into three parts, containing almost twenty articles analysing all Lithuanian contexts of Miłosz’s biogra- phy whichthe authors considered important. The first part is very generał and abounding inWarte, ciekawe, do przemyślenia/ WORTH A THOUGHT235digressions, though the analysis of a version of TheIssCi Yalley preserved as a manuscript is par- ticularly noteworthy. In this version of Miłosz’s novel, the protagonist is a Lithuanian-speak- ingpeasant son, as if the poet was intendingto writean alternative autobiography; we also dis- cover Miłosz’s translation of the Lithuanian anthem, that is The National Hymn  by Vincas Kudirka, which the poet worked on around 1990. In the part devoted strictly to Miłosz’s liter- ary work, it is worthwhile to take a look at the list of folk beliefs and customs remembered by the poet from his childhood, preserved in the archives of the Berkeley Folklore Pro- * gramme. We can find there, for example, the fol- lowingentry: “Rupis learned from his nanny Antonina that if in the eveningyou turn around in candlelight and look into the mirror, you will see the devil. People believe that in the vil- lage, but he himself does not” (p. 177). Which does not mean that other elenients of popular demonology were not regardedby the poet with greater respect.The most coherent - and most vałuable for Polish Miłosz scholars - is the last part, describ- ingthe story of the poet’s contacts with var- ious intellectual and artistic Lithuanian cir- cles at home and abroad. It provides details of Miłosz/s stay in Lithuania in 1940 (inciden- tally, the experiences of the poet in this period deserve a presentation in the form of an action film), the story of the creation of the first book with translations of his poems - into Lithuanian - published in Argentina in 1955 under the title Poetry ofSelf-Awareness ofthe Epoch , of his friendship with Marija Gimbutas and his relations with the circle of Santar-Śvies, that is the Lithuanian liberał immigrants in the United States, who put Miłosz in touch with Lithuanian readers (the poet judged them to be “a few degrees higher than the Polish emigre commu- nity”) and who nominated him for the Nobel Prize in Literaturę.The main value of the book lies in its ample use of archival sources and excerpts from texts, personal documents and articles previously not available in Polish. Hence, reading “Lithuanian contexts” makes us aware that there is a need for a whole series of further publica- tions, such as anthologies of studies of Miłosz/s work published in the Lithuanian press (writ- ten sińce the 1930s), his correspondence with Lithuanian literary figuresand intellectuals, as well as translations of many works of Lithuanian literaturę, takingup similar problems.and describingsimilar experiences as those which befell the Polish (?) Nobel laureate. ^ Karina JarzyńskaTranslatedfrom the Polish by Tomasz BierońPrzewodnik.  Bliski  nieznajomy  w  podróży,Gdańsk, Kaliningrad, KłajpedaCentrum Sztuki Współczesnej Łaźnia,Gdańsk 2015Szczególna rola Morza Bałtyckiego, które w różnych okresach historycznych i w zależności od konfiguracji czasem dzieli, a ostatnio coraz częściejłączy położone u jego wybrzeży kraje, stała się tematem wydanego niedawno Przewodnika. Bliski nieznajomy w podróży - rezultatu wspólnej inicjatywy trzech instytucji sztuki usytuowanych w nadmorskich miastach: Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia z Gdańska, Baltic Branch of the National Centre for Contemporary Arts z Kaliningradu i Klaipe- da Culture Communication Centre. To właśnie linia Gdańsk - Kaliningrad - Kłajpeda, znacznie mniej intuicyjna dla polskiej geografii wyobrażonej niż na przykład trajektoria Kraków - Praga - Wiedeń, wyznaczyła przestrzennyzakres interesującego z punktu widzenia tożsa-mości, historii i pamięci eksperymentu, którego celem - jak głosi strona tytułowa przewodnika - była promocja wzajemnego zrozumienia pomiędzy mieszkańcami tych trzech miast poprzez umożliwienie wymiany w dziedzinie współczesnej sztuki i kultury.Na projekt złożyła się dwutygodniowa wy-prawa wschodnim brzegiem Bałtyku (wraz z przyległościami), którą odbyli w lipcu 2013 roku pochodzący z trzech krajów przedstawiciele i przedstawicielki świata sztuki: kuratorzy,krytycy,  artyści,  pracownicy  instytucji  kultu ry.Trasa  wiodła  z  Gdańska  przez  Malbork,  Ka-liningrad, Mierzeję Kurońską i Nidę, po Kłajpedę iPołągę,  z  uwzględnieniem  kilku  mniejszychmiejscowości,  łącząc  w jedną  marszrutę  insty tucjekultury,  miejsca  pamięci,  świątynie  różnychobrządków,  parki  krajobrazowe,  stocznie  i  porty.Zadaniem  uczestników  projektu,  późniejszychautorów  i  autorek  zebranych  w  Przewodnikutekstów,  było  zmierzenie  się  z  tytułową  „bliskąnieznajomością”  reprezentowanych  przez  nichnarodów  i  kultur,  które  łączy  geografia  i  niezawsze własna historia.Książka podzielona została na sześć osobnych działów, w których zgromadzono szkice dotyczące różnych aspektów historii i kultury tych terenów, impresje i relacje z podróży, eseje fotograficzne, wspomnienia, tekstowe mapy. Mimo gatunkowej niejednorodności kontrybucji, a także różnorodności reprezentowanych perspektyw tekstyte łączy chęć stworzenia wspólnej narracji o tej podzielonej między trzy kraje przestrzeni i zbadania możliwości nowego wschodniobałtyckiego przymierza.Po pierwsze zatem autorzy i autorki poszukują tożsamości regionu w jego traumatycznej historii: jak pisze Herwig Hoeller, „nie ma takiego drugiegoregionu w Europie, gdzie tragiczne konsekwencje drugiej wojny światowej byłyby tak dostrzegalne”. Gdańsk, Kaliningrad, Kłajpeda - wszystkie trzy zrównane z ziemią w 1945 roku - różnie poradziły sobie z wymuszonym przez historię odrodzeniem z gruzów.

Litewskie konteksty Czesława Miłosza : monografia

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/78575/jarzynska_litewskie_konteksty_czeslawa_milosza_2015.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Litewskie konteksty Czesława Miłosza : monografia

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository