Kiliańczyk-Zięba, Justyna

Komorowska, Magdalena

Terminus

Polish

Jagiellonian Univeristy Repository

TERMINUSR. XII (2010) z. 2 (23)JUSTYNA KILIAŃCZYK-ZIĘBA, MAGDALENA KOMOROWSKA (UJ, Kraków)L.D. REYNOLDS, N.G. WILSON, SKRYBOWIE I UCZENI. O TYM, W JAKI SPOSÓB ANTYCZNE TEKSTY LITERACKIE PRZETRWAŁY DO NASZYCH CZASÓW, PRZEŁ. PAWEŁ MAJEWSKI, WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO, WARSZAWA 2008 (SERIA: „COMMUNICARE. HISTORIA I KULTURA”)W serii „Communicare. Historia i kultura” Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego od kilku lat pod redakcją Andrzeja Mencwela ukazują się zarówno nowo powstałe prace, jak i książki opublikowane po raz pierwszy przed wieloma laty i mające status pozycji klasycznych. W tej ostatniej grupie znajdują się prace polskich uczonych oraz dzieła badaczy zagranicz-nych, dopiero teraz tłumaczone na język polski, choć od dawna czytane po angielsku, francusku czy niemiecku. Jedną z takich prac jest książka L.D. Reynoldsa i N.G. Wilsona Skrybowie i uczeni. O tym, w jaki spo-sób antyczne teksty literackie przetrwały do naszych czasów, opisująca dzieje recepcji literatury greckiej i rzymskiej najpierw w epoce hellenistycznej, potem w czasach republiki i cesarstwa rzymskiego, a następnie w wiekach średnich i wczesnej nowożytności. Wedle słów jednego z autorów, Nigela G. Wilsona, patrzącego na swą pracę niemal czterdzieści lat od pierwszej edycji (1968), Skrybowie i uczeni są próbą opisu „procesów historycznych, w wyniku których teksty dzieł klasycznej literatury greckiej i łacińskiej przetrwały do naszych czasów”. Książkę pomyślano jako podręcznik (przede wszystkim dla studentów fi -Justyna Kiliańczyk-Zięba, Magdalena Komorowska 132lologii klasycznej, historyków, teologów) wyjaśniający, jak przebiegała re-cepcja antycznych tekstów – czytanych, kopiowanych i komentowanych przez użytkowników żyjących w różnych epokach (od III wieku p.n.e. do XVIII stulecia n.e.) i na różnych obszarach geografi cznych (od Bliskie-go Wschodu po Wyspy Brytyjskie). Relację o fi lologicznych dociekaniach „skrybów i uczonych” autorzy połączyli z opowieścią o materialnych, kul-turowych, religijnych i politycznych uwarunkowaniach pracy intelektual-nej w następujących po sobie epokach, na przykład omawiając pokrótce techniczne trudności związane z ręcznym kopiowaniem tekstów, ich po-rządkowaniem i przechowywaniem. Bardzo ważną część książki Reynoldsa i Wilsona stanowi jej ostatni rozdział, poświęcony krytyce tekstu, a więc najstarszej i podstawowej dziedzinie fi lologii, zajmującej się nie tylko ba-daniem zapisów, za pośrednictwem których dotarł do nas utwór, ale także budującej wzorce postępowania dla naukowego wydawcy owego tekstu. Autorzy Skrybów i uczonych wyjaśniają tutaj między innymi, jak ocenia się wiek i wartość poszczególnych przekazów, omawiają (posługując się przykładami z Ajschylosa, Wergilusza, Kwintyliana) najczęściej występu-jące w dawnych przekazach błędy, piszą o metodach, jakimi posługuje się fi lolog, który próbuje rekonstruować postać tekstu najbliższą tej, jaką na-dał mu autor. Ta część pracy Reynoldsa i Wilsona stanowi bardzo dobre wprowadzenie w problematykę krytyki tekstu (choć jest to dziedzina stale się przecież rozwijająca) i jej lektura może być pożyteczna nie tylko dla fi lologów klasycznych, ale i dla początkujących edytorów pracujących nad wydaniami tekstów z epok późniejszych niż starożytność.Książka Reynoldsa i Wilsona miała trzy przerabiane i rozszerzane przez autorów edycje angielskie i liczne wydania w przekładach. Zyskała pozycję klasycznego opracowania, przystępnie napisanego wprowadzenia w dzieje tekstów najważniejszych dla europejskiej literatury. Jej główną cechą jest zwięzłość, która niekiedy jednak prowadzi autorów do nadmiernych, jak się wydaje, skrótów i uproszczeń. Choć poniekąd tłumaczy je podręcz-nikowy charakter opracowania, mogą one razić czytelnika. Jako przykład niech posłuży konstatacja, że unia fl orencka z 1438 roku była początkiem Kościoła greko-katolickiego: „zawdzięcza on zatem swoje istnienie Bessa-rionowi” (s. 201). Przygotowanie polskiej wersji językowej Skrybów i uczonych było nie-wątpliwie inicjatywą ważną i potrzebną, bo ułatwiającą dostęp do bardzo cenionej przez uczonych i studentów opowieści o fundamentalnym aspek-cie dziejów europejskiej kultury. Niestety, opracowanie redakcyjne pracy 133L.D. Reynolds, N.G. Wilson, Skrybowie i uczeni...budzi pewne zastrzeżenia. Niedostateczna wydaje się na przykład adiusta-cja przekładu Pawła Majewskiego: pozostawiono liczne kalki z języka an-gielskiego, szczególnie składniowe, często utrudniające uchwycenie sensu (między innymi na s. 73: „Jest to wyraźnie widoczne w utworach zawiera-jących elementy dialektu doryckiego, do których należą na przykład chóry tragiczne albo sielanki Teokryta”; na s. 164: „W ten sposób znaczna część korpusu dzieł Stagiryty została udostępniona Europejczykom, a ich teksty zaczęły intensywnie krążyć po kontynencie”; na s. 180: „Był on sekreta-rzem biskupa, pod którego jurysdykcję podlegał klasztor Montecassino, a zatem miał do niego swobodny dostęp i spędził tam okres od 1355 do 1357 roku”). Kłopotliwy dla tłumacza i redaktorów okazał się również an-glojęzyczny dyskurs naukowy, cechujący się większą bezpośredniością niż język polskich publikacji tego typu. Bliskie trzymanie się w tłumaczeniu tekstu oryginalnego spowodowało w wielu miejscach nadmierne obniżenie stylistycznego rejestru, co niepotrzebnie przykuwa uwagę czytelnika, od-rywając ją od głównego wątku (na przykład na s. 257 pracowitość Angelo Mai określono jako „niemal bezlitosną”, na s. 244 Johann Friedrich Gro-novius został przedstawiony jako „niesamowicie wrażliwy krytyk”, a Mu-zejon na s. 22 nazwano: „całą tą instytucją”, „całym tym zgromadzeniem”). W książce zdarzają się również dość liczne niekonsekwencje w odmianie nazwisk (na przykład Lovata Lovatiego), a także nieprzetłumaczone nazwy geografi czne (na przykład Pad pojawia się w tekście jako rzeka Po). Wskazane niedoskonałości niestety w wielu miejscach czynią lekturę Skrybów i uczonych uciążliwą, ale – co trzeba podkreślić – nie podważają merytorycznych walorów przekładu. Książki o takiej randze i tematyce – poprawność tekstu jest wszak jednym z głównych wątków omawianych przez Reynoldsa i Wilsona – zasługują jednak na opracowanie z większą fi lologiczną pieczołowitością i troską o szczegóły. 

Skrybowie i uczeni : o tym, w jaki sposób antyczne teksty literackie przetrwały do naszych czasów

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/78349/kilianczyk-zieba_komorowska_skrybowie_i_uczeni_o_tym_w_jaki_sposob_antyczne_teksty_2010.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Skrybowie i uczeni : o tym, w jaki sposób antyczne teksty literackie przetrwały do naszych czasów

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository