Cohen, G.

Dragt, S.

Gaag, M. van der

Klaassen, R.M.C.

Rietdijk, J.

van der Gaag, M.

VU Research Portal

VU Research PortalTwee patiënten met verhoogd risico op een eerste psychoseCohen, G.; Klaassen, R.M.C.; Rietdijk, J.; Dragt, S.; van der Gaag, M.published inTijdschrift voor Psychiatrie2012document versionPublisher's PDF, also known as Version of recordLink to publication in VU Research Portalcitation for published version (APA)Cohen, G., Klaassen, R. M. C., Rietdijk, J., Dragt, S., & van der Gaag, M. (2012). Twee patiënten met verhoogdrisico op een eerste psychose. Tijdschrift voor Psychiatrie, 2012(4), 471-474. [54].General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.            • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research.            • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain            • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ?Take down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.E-mail address:vuresearchportal.ub@vu.nlDownload date: 26. May. 2021t i j d s c h r i f t  v o o r  p s y c h i a t r i e  5 4  ( 2 0 1 2 )  4  471g e v a l s b e s c h r i j v i n gTwee patiënten met verhoogd risico op een eerste psychoseg .  c o h e n ,  r . m . c .  k l a a s s e n ,  j .  r i e t d i j k ,  s .  d r a g t ,  m .  v a n  d e r  g a a gsamenvatting Patiënten in een prodromale fase hebben een verhoogd risico op een psychose in de nabije toekomst. Deze populatie is onder te verdelen in drie groepen: patiënten met een genetische predispositie voor schizofrenie, met subklinische psychotische klachten of met kortdurende voorbijgaande psychotische klachten. Deze patiënten hebben vaak comorbide angst- en stemmingsklachten. Wij beschrijven twee patiënten met subklinische psychotische klachten.[tijdschrift voor psychiatrie 54(2012)5, 471-474]trefwoorden adolescenten, prodromen, psychose, risico, vroegdetectieEen psychose ontstaat vaak in de adolescentie of op jongvolwassen leeftijd (14-35 jaar) en kan vooraf-gegaan worden door een prodromale fase. Het beloop van premorbide via prodromale fase naar een psychose gaat vaak geleidelijk en kan maanden tot jaren duren. De prodromale fase wordt in pros-pectief onderzoek de at risk mental state (arms) of ultra high risk(uhr)-fase genoemd. De arms is een fase waarin de persoon een risico loopt om psycho-tisch te worden. De scheidslijn tussen geen risico, verhoogd risico en psychosen is arbitrair en afhan-kelijk van de criteria en meetinstrumenten. Uit onderzoek is gebleken dat 13-54% van de mensen met arms daadwerkelijk een psychose krijgt bin-nen een jaar (Haroun e.a. 2006; Lencz e.a. 2003; Mason e.a. 2004; Miller e.a. 2002; Yung e.a. 2003; 2008). Er zijn drie subgroepen:-  patiënten die zelf een schizotypische persoon-lijkheidsstoornis of een eerstegraads familielid met een psychose hebben;-  patiënten met subklinische psychotische symp-tomen;-  patiënten die een kortdurende psychose hebben doorgemaakt, waarbij de symptomen niet lan-ger dan één week aanwezig waren en spontaan verdwenen (brief limited and intermittent psychotic symptoms; blips).Patiënten hebben een verhoogd risico als zij in een van deze groepen vallen en tevens een daling in het functioneren hebben.Het opsporen van jongeren met een verhoogd risico op een psychose in een vroeg stadium heeft mogelijk grote voordelen. Ten eerste kan de ont-wikkeling van de klachten worden gevolgd en kan bij een transitie naar psychose eerder met de behandeling gestart worden, waardoor de duur van onbehandelde psychose (dop) korter is en de prognose verbetert (Loebel e.a. 1992; Wunderink e.a. 2006). Ten tweede ligt de focus in onderzoek op mogelijke preventieve behandeling van de klach-ten, waardoor een psychose kan worden uitgesteld of voorkomen. Hoewel er bemoedigende resulta-ten zijn in kleine studies, is er op dit moment ontoereikende wetenschappelijke onderbouwing voor preventieve interventies zoals psychothera-pie of medicatie in de praktijk (de Koning e.a. 2009; McGorry e.a. 2009).Voor clinici blijft de vraag: hoe vinden we deze groep en hoe stel je een arms vast? Driekwart van de patiënten met schizofrenie heeft een pro-g .  c o h e n / r . m . c .  k l a a s s e n / j .  r i e t d i j k  e . a .472 t i j d s c h r i f t  v o o r  p s y c h i a t r i e  5 4  ( 2 0 1 2 )  5dromale fase doorgemaakt met stemmingsklach-ten en negatieve symptomen (An der Heiden & Häfner 2000). Patiënten zoeken hulp voor stem-mings- en angstklachten, waardoor screening van jongeren in de tweede lijn veelbelovend is (Klaas-sen e.a. 2006). Daarentegen is screening in de alge-mene bevolking niet renderend, gezien de lage incidentie van psychotische stoornissen en schizo-frenie (Van Os 1998). Bovendien komen psychoti-sche symptomen vaak voor in de algemene bevol-king zonder dat er sprake is van een stoornis (Eaton e.a. 1991; Rutten e.a. 2007; Stip & Letourneau 2009; Verdoux & van Os 2002).Voor het opsporen van het verhoogde risico kan allereerst gebruik worden gemaakt van een screeningslijst, bijvoorbeeld de ‘Prodromal Questi-onnaire’ (pq; Loewy e.a. 2005; van der Gaag e.a. 2008). Bij voldoende symptomen kan een gestruc-tureerd interview worden afgenomen zoals de ‘Comprehensive Assessment of At Risk Mental States’ (caarms; Yung e.a. 2005; van der Gaag e.a. 2008). Met de caarms worden (subklinische) psychoti-sche gedachten (ongewone gedachte-inhoud, niet-bizarre ideeën, waarnemingsstoornissen, gedesor-ganiseerde spraak) uitgevraagd. Het algemeen functioneren wordt bepaald met de ‘Social and Occupational Functioning Scale’ (sofas; Goldman e.a. 1992).Wij beschrijven twee patiënten met een arms.gevalsbeschrijvingPatiënt A, een 14-jarige jongen, werd aange-meld bij de kinder- en jeugd-ggz met depressieve klachten en akoestische hallucinaties. Hij had last van somberheid, anhedonie en verminderde eet-lust. Er was geen sprake van concentratiestoornis-sen, suïcidale ideatie, slaapstoornissen of ver-moeidheid. In de familie kwamen geen psychoti-sche stoornissen voor. Patiënt woonde samen met zijn zusje bij zijn moeder. Hij had een vriendin. Hij deed vmbo-kader, miste in het afgelopen jaar twee maanden school en presteerde onvoldoende. Hij voelde zich in deze periode niet op zijn gemak bij anderen en zag zijn vrienden ook minder. Hij gebruikte geen medicatie, alcohol of drugs.De uitslag van screening met de pq was posi-tief. Tijdens het caarms-onderzoek gaf patiënt aan dat hij enkele keren per week de omgeving als onwerkelijk en met dreiging ervoer als hij uit de lift bij zijn woning stapte. Dit leverde stress op, maar interfereerde niet met zijn dagelijkse bezig-heden. Daarnaast hoorde hij gemiddeld twee keer per maand gedurende een uur een onbekende stem in zijn hoofd die nare dingen over hem zei, waardoor hij niet goed insliep.Patiënt B, een 20-jarige student, werd verwe-zen door de studentenpsycholoog vanwege dwanggedachten en somberheid. De dwangge-dachten ontstonden nadat een vrouw, op wie hij in stilte verliefd was, vertrok naar het buitenland. Aanvankelijk gingen de dwanggedachten over de vrouw, later over een opmerking van een vriend. Verder had hij last van somberheid, concentratie-stoornissen, energieverlies, anhedonie en suïcidale gedachten. Hij woonde op kamers, bracht doorde-weeks veel tijd op zijn kamer door, probeerde (tevergeefs) door studeren afleiding te vinden van de dwanggedachten. Hij had weinig contact met studiegenoten. Hij sportte niet meer. Hij gebruikte geen medicatie, alcohol of drugs. In de familie kwamen geen psychotische stoornissen voor.De uitslag van screening met de pq was posi-tief. In het caarms-onderzoek gaf patiënt aan dat hij het gevoel had alsof hij bestuurd werd door de gedachten. Hij had het idee dat de vriend de dwanggedachten met kwade bedoelingen in zijn hoofd had gestopt, maar was hiervan niet volledig overtuigd. Hij had hier dagelijks meerdere keren kortdurend last van, hetgeen veel stress veroor-zaakte.besprekingPatiënt A werd verwezen met depressieve klachten en patiënt B met dwangklachten en secundaire depressieve klachten. Omdat de stem-t w e e  p a t i ë n t e n  m e t  v e r h o o g d  r i s i c o  o p  e e n  e e r s t e  p s y c h o s et i j d s c h r i f t  v o o r  p s y c h i a t r i e  5 4  ( 2 0 1 2 )  5  473mings- en angstklachten op de voorgrond staan, worden subklinische psychotische klachten pas duidelijk als er naar doorgevraagd wordt. Dit is mogelijk met behulp van de caarms. Patiënt A ervoer enkele keren per week kortdurend een sterk gevoel van verbijstering (bij het uit de lift stappen) en dit werd gescoord onder ongewone gedachte-inhoud als waanstemming. Daarnaast had hij last van akoestische hallucinaties. Op basis van de intensiteit was de klacht psychotisch, maar door de lage frequentie wordt deze in de caarms toch subklinisch gescoord.Uit het caarms-onderzoek bleek dat patiënt B last had van ongewone gedachten (gedachte-inbrenging) en niet bizarre paranoïde ideeën (vriend wilde hem kwaad doen). Omdat patiënt nog twijfelde aan de gedachten, werden de klach-ten als subklinisch gescoord. Beide patiënten vol-deden bij het afnemen van de caarms aan de cri-teria van groep 2 van de arms (subklinische psy-chotische symptomen).conclusieIn dit artikel beschrijven wij twee patiënten met een arms. De arms werd bij beide patiënten gesteld op grond van subklinische psychotische klachten en een daling in het sociaal functioneren. In de praktijk blijkt dit de grootste subgroep te zijn van patiënten met een arms. De arms wordt meestal naast de aanmeldingsklacht en/of hoofd-diagnose gesteld. Bij een regulier intakegesprek gericht op de aanmeldingsklacht worden deze subklinische klachten vaak gemist. Met screening in de tweede lijn, aangevuld met het caarms-interview, kan de arms beter in beeld worden gebracht.literatuurEaton WW, Romanoski A, Anthony JC, Nestadt G. Screening for psychosis in the general population with a self-report interview. J Nerv Ment Dis 1991; 179: 689-93.Gaag M van der, Klaassen R, Wunderink L. Ervaringenlijst, geautori-seerde vertaling van Prodromal Questionnaire. 2008.Gaag M van der, van der Werf J, Wunderink L, Malda A, Klaassen R. CAARMS (Comprehensive Assessment of At Risk Mental States) geautoriseerde vertaling. 2008.http://www.kenniscentrum-kjp.nl/files/FILES/instrumentarium/caarms.pdfGoldman HH, Skodol AE, Lave TR. Revising axis V for DSM-IV: a review of measures of social functioning. Am J Psychiatry 1992; 149: 1148-56.Haroun N, Dunn L, Haroun A, Cadenhead KS. Risk and protection in prodromal schizophrenia: ethical implications for clinical practice and future research. Schizophr Bull 2006; 32: 166-78.An der Heiden W, Häfner H. The epidemiology of onset and course of schizophrenia. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci 2000; 250: 292-303.Klaassen MC, Nieman DH, Becker HE, Linszen DH. Wanneer heeft detectie van hoogrisicofactoren voor een eerste psychose zin? Tijdschr Psychiatr 2006; 48: 467-76.Koning MB de, Bloemen OJ, van Amelsvoort TA, Becker HE, Nieman DH, van der Gaag M, e.a. Early intervention in patients at ultra high risk of psychosis: benefits and risks. Acta Psychiatr Scand 2009; 119: 426-42.Lencz T, Smith CW, Auther AM, Correll CU, Cornblatt BA. The assessment of ‘prodromal schizophrenia’: unresolved issues and future directions. Schizophr Bull 2003; 29: 717-28.Loebel AD, Lieberman JA, Alvir JM, Mayerhoff DI, Geisler SH, Szymanski SR. Duration of psychosis and outcome in first-episode schizophrenia. Am J Psychiatry 1992; 149: 1183-8.Loewy RL, Bearden CE, Johnson JK, Raine A, Cannon TD. The prodromal questionnaire (PQ): preliminary validation of a self-report screening measure for prodromal and psychotic syndromes. Schizophr Res. 2005; 77: 141-9.Mason O, Startup M, Halpin S, Schall U, Conrad A, Carr V. Risk factors for transition to first episode psychosis among individuals with ‘at-risk mental states’. Schizophr Res 2004; 71: 227-37.McGorry PD, Nelson B, Amminger GP, Bechdolf A, Francey SM, Berger G, e.a. Intervention in individuals at ultra high risk for psychosis: a review and future directions. J Clin Psychiatry 2009; 70: 1206-12.Miller TJ, McGlashan TH, Rosen JL, Somjee L, Markovich PJ, Stein K, e.a. Prospective Diagnosis of the Initial Prodrome for Schizophrenia Based on the Structured Interview for Prodromal Syndromes: Preliminary Evidence of Interrater Reliability and Predictive Validity. Am J Psychiatry 2002; 159: 863-5.g .  c o h e n / r . m . c .  k l a a s s e n / j .  r i e t d i j k  e . a .474 t i j d s c h r i f t  v o o r  p s y c h i a t r i e  5 4  ( 2 0 1 2 )  5Van Os J. Zin en onzin van detectie van pre-schizofrenie. Tijdschr Psychiatr 1998; 40: 570-576.Rutten S, Beuckens J, Boonstra N, Jenner JA. Positieve en negatieve auditieve vocale hallucinaties. Tijdschr Psychiatr 2007; 49: 803-12.Stip E, Letourneau G. Psychotic symptoms as a continuum between normality and pathology. Can J Psychiatry 2009; 54: 140-51.Verdoux H, van Os J. Psychotic symptoms in non-clinical populations and the continuum of psychosis. Schizophr Res 2002; 54: 59-65.Wunderink A, Nienhuis FJ, Sytema S, Wiersma D. Treatment delay and response rate in first episode psychosis. Acta Psychiatr Scand 2006; 113: 332-9.Yung AR, Phillips LJ, Simmons MB, Ward J, Thompson K, French P, e.a. Psychosis prediction: 12-month follow up of a high-risk (‘prodromal’) group. Schizophr Res 2003; 60: 21-32.Yung AR, Yuen HP, McGorry PD, Phillips LJ, Kelly D, Dell’Olio M, e.a. Mapping the onset of psychosis: the Comprehensive Assessment of At-Risk Mental States. Aust N Z J Psychiatry. 2005; 39:964-71.Yung AR, Nelson B, Stanford C, Simmons MB, Cosgrave EM, Killackey E, e.a. Validation of ‘prodromal’ criteria to detect individuals at ultra high risk of psychosis: 2 year follow-up. Schizophr Res 2008; 105: 10-7.auteursguido cohen was ten tijde van het schrijven arts in oplei-ding tot psychiater, Early Detection and Intervention Team (edit), Leiden; thans psychiater.rianne klaassen is kinder- en jeugdpsychiater en team-psychiater, edit Rivierduinen, Leiden.judith rietdijk is psycholoog en onderzoeker, Vrije Uni-versiteit Amsterdam.sara dragt is arts-onderzoeker, Vroege Onderkenning Ris-kante Symptomen (vors)-project, Academisch Medisch Cen-trum, Amsterdam.mark van der gaag is hoogleraar Klinische Psychologie, Vrije Universiteit, Amsterdam, hoofd psychoseonderzoek, Par-nassia, Den Haag.Correspondentieadres: Guido Cohen, Brechtzijde 20, 2725 NS Zoetermeer.E-mail: g.cohen@ggzzoetermeer.nlGeen strijdige belangen meegedeeld.Het artikel werd voor publicatie geaccepteerd op 31-8-2011.summaryPatients with an increased risk of developing a first psychotic episode: two cases –  G. Cohen, R.M.C. Klaassen, J. Rietdijk, S. Dragt, M. van der Gaag –Patients with an ‘at risk mental state’ (arms) run an increased risk of developing a psychosis within the near future. Patients with an arms  can be divided into three groups: those with genetic predisposition to schizophrenia and displaying decreased social functioning, those with attenuated psychotic symptoms and those with brief limited and intermittent psychotic symptoms (blips). Patients with an arms  are often suffering from comorbid anxiety and depressive symptoms. Our study focuses on two patients with an arms.[tijdschrift voor psychiatrie 54(2012)5, 471-474]key words arms, early detection, psychosis

Dutch

Twee patiënten met verhoogd risico op een eerste psychose

DSpace at VU

ti jdschrift  voor psychiatrie  54  ( 2012 )  4  471
gevalsbeschri jv ing
Twee patiënten met verhoogd risico op een eerste 
psychose
g.  cohen,  r .m.c .  klaassen,  j .  r ietdi jk ,  s .  dragt ,  m .  van der  gaag
samenvatting Patiënten in een prodromale fase hebben een verhoogd risico op een 
psychose in de nabije toekomst. Deze populatie is onder te verdelen in drie groepen: patiënten 
met een genetische predispositie voor schizofrenie, met subklinische psychotische klachten of met 
kortdurende voorbijgaande psychotische klachten. Deze patiënten hebben vaak comorbide angst- 
en stemmingsklachten. Wij beschrijven twee patiënten met subklinische psychotische klachten.
[tijdschrift voor psychiatrie 54(2012)5, 471-474]
trefwoorden adolescenten, prodromen, psychose, risico, vroegdetectie
Een psychose ontstaat vaak in de adolescentie of op 
jongvolwassen leeftijd (14-35 jaar) en kan vooraf-
gegaan worden door een prodromale fase. Het 
beloop van premorbide via prodromale fase naar 
een psychose gaat vaak geleidelijk en kan maanden 
tot jaren duren. De prodromale fase wordt in pros-
pectief onderzoek de at risk mental state (arms) of 
ultra high risk(uhr)-fase genoemd. De arms is een 
fase waarin de persoon een risico loopt om psycho-
tisch te worden. De scheidslijn tussen geen risico, 
verhoogd risico en psychosen is arbitrair en afhan-
kelijk van de criteria en meetinstrumenten. Uit 
onderzoek is gebleken dat 13-54% van de mensen 
met arms daadwerkelijk een psychose krijgt bin-
nen een jaar (Haroun e.a. 2006; Lencz e.a. 2003; 
Mason e.a. 2004; Miller e.a. 2002; Yung e.a. 2003; 
2008). Er zijn drie subgroepen:
-  patiënten die zelf een schizotypische persoon-
lijkheidsstoornis of een eerstegraads familielid 
met een psychose hebben;
-  patiënten met subklinische psychotische symp-
tomen;
-  patiënten die een kortdurende psychose hebben 
doorgemaakt, waarbij de symptomen niet lan-
ger dan één week aanwezig waren en spontaan 
verdwenen (brief limited and intermittent psychotic 
symptoms; blips).
Patiënten hebben een verhoogd risico als zij 
in een van deze groepen vallen en tevens een daling 
in het functioneren hebben.
Het opsporen van jongeren met een verhoogd 
risico op een psychose in een vroeg stadium heeft 
mogelijk grote voordelen. Ten eerste kan de ont-
wikkeling van de klachten worden gevolgd en kan 
bij een transitie naar psychose eerder met de 
behandeling gestart worden, waardoor de duur 
van onbehandelde psychose (dop) korter is en de 
prognose verbetert (Loebel e.a. 1992; Wunderink 
e.a. 2006). Ten tweede ligt de focus in onderzoek op 
mogelijke preventieve behandeling van de klach-
ten, waardoor een psychose kan worden uitgesteld 
of voorkomen. Hoewel er bemoedigende resulta-
ten zijn in kleine studies, is er op dit moment 
ontoereikende wetenschappelijke onderbouwing 
voor preventieve interventies zoals psychothera-
pie of medicatie in de praktijk (de Koning e.a. 2009; 
McGorry e.a. 2009).
Voor clinici blijft de vraag: hoe vinden we 
deze groep en hoe stel je een arms vast? Driekwart 
van de patiënten met schizofrenie heeft een pro-
g.  cohen/r .m.c .  klaassen/j .  r ietdi jk  e .a .
472 t i jdschrift  voor psychiatrie  54  ( 2012 )  5
dromale fase doorgemaakt met stemmingsklach-
ten en negatieve symptomen (An der Heiden & 
Häfner 2000). Patiënten zoeken hulp voor stem-
mings- en angstklachten, waardoor screening van 
jongeren in de tweede lijn veelbelovend is (Klaas-
sen e.a. 2006). Daarentegen is screening in de alge-
mene bevolking niet renderend, gezien de lage 
incidentie van psychotische stoornissen en schizo-
frenie (Van Os 1998). Bovendien komen psychoti-
sche symptomen vaak voor in de algemene bevol-
king zonder dat er sprake is van een stoornis (Eaton 
e.a. 1991; Rutten e.a. 2007; Stip & Letourneau 2009; 
Verdoux & van Os 2002).
Voor het opsporen van het verhoogde risico 
kan allereerst gebruik worden gemaakt van een 
screeningslijst, bijvoorbeeld de ‘Prodromal Questi-
onnaire’ (pq; Loewy e.a. 2005; van der Gaag e.a. 
2008). Bij voldoende symptomen kan een gestruc-
tureerd interview worden afgenomen zoals de 
‘Comprehensive Assessment of At Risk Mental States’ 
(caarms; Yung e.a. 2005; van der Gaag e.a. 2008). 
Met de caarms worden (subklinische) psychoti-
sche gedachten (ongewone gedachte-inhoud, niet-
bizarre ideeën, waarnemingsstoornissen, gedesor-
ganiseerde spraak) uitgevraagd. Het algemeen 
functioneren wordt bepaald met de ‘Social and 
Occupational Functioning Scale’ (sofas; Goldman 
e.a. 1992).
Wij beschrijven twee patiënten met een 
arms.
gevalsbeschrijving
Patiënt A, een 14-jarige jongen, werd aange-
meld bij de kinder- en jeugd-ggz met depressieve 
klachten en akoestische hallucinaties. Hij had last 
van somberheid, anhedonie en verminderde eet-
lust. Er was geen sprake van concentratiestoornis-
sen, suïcidale ideatie, slaapstoornissen of ver-
moeidheid. In de familie kwamen geen psychoti-
sche stoornissen voor. Patiënt woonde samen met 
zijn zusje bij zijn moeder. Hij had een vriendin. 
Hij deed vmbo-kader, miste in het afgelopen jaar 
twee maanden school en presteerde onvoldoende. 
Hij voelde zich in deze periode niet op zijn gemak 
bij anderen en zag zijn vrienden ook minder. Hij 
gebruikte geen medicatie, alcohol of drugs.
De uitslag van screening met de pq was posi-
tief. Tijdens het caarms-onderzoek gaf patiënt 
aan dat hij enkele keren per week de omgeving als 
onwerkelijk en met dreiging ervoer als hij uit de 
lift bij zijn woning stapte. Dit leverde stress op, 
maar interfereerde niet met zijn dagelijkse bezig-
heden. Daarnaast hoorde hij gemiddeld twee keer 
per maand gedurende een uur een onbekende 
stem in zijn hoofd die nare dingen over hem zei, 
waardoor hij niet goed insliep.
Patiënt B, een 20-jarige student, werd verwe-
zen door de studentenpsycholoog vanwege 
dwanggedachten en somberheid. De dwangge-
dachten ontstonden nadat een vrouw, op wie hij in 
stilte verliefd was, vertrok naar het buitenland. 
Aanvankelijk gingen de dwanggedachten over de 
vrouw, later over een opmerking van een vriend. 
Verder had hij last van somberheid, concentratie-
stoornissen, energieverlies, anhedonie en suïcidale 
gedachten. Hij woonde op kamers, bracht doorde-
weeks veel tijd op zijn kamer door, probeerde 
(tevergeefs) door studeren afleiding te vinden van 
de dwanggedachten. Hij had weinig contact met 
studiegenoten. Hij sportte niet meer. Hij 
gebruikte geen medicatie, alcohol of drugs. In de 
familie kwamen geen psychotische stoornissen 
voor.
De uitslag van screening met de pq was posi-
tief. In het caarms-onderzoek gaf patiënt aan dat 
hij het gevoel had alsof hij bestuurd werd door de 
gedachten. Hij had het idee dat de vriend de 
dwanggedachten met kwade bedoelingen in zijn 
hoofd had gestopt, maar was hiervan niet volledig 
overtuigd. Hij had hier dagelijks meerdere keren 
kortdurend last van, hetgeen veel stress veroor-
zaakte.
bespreking
Patiënt A werd verwezen met depressieve 
klachten en patiënt B met dwangklachten en 
secundaire depressieve klachten. Omdat de stem-
twee  patiënten met  verhoogd ris ico  op  een eerste  psychose
ti jdschrift  voor psychiatrie  54  ( 2012 )  5  473
mings- en angstklachten op de voorgrond staan, 
worden subklinische psychotische klachten pas 
duidelijk als er naar doorgevraagd wordt. Dit is 
mogelijk met behulp van de caarms. Patiënt A 
ervoer enkele keren per week kortdurend een sterk 
gevoel van verbijstering (bij het uit de lift stappen) 
en dit werd gescoord onder ongewone gedachte-
inhoud als waanstemming. Daarnaast had hij last 
van akoestische hallucinaties. Op basis van de 
intensiteit was de klacht psychotisch, maar door 
de lage frequentie wordt deze in de caarms toch 
subklinisch gescoord.
Uit het caarms-onderzoek bleek dat patiënt 
B last had van ongewone gedachten (gedachte-
inbrenging) en niet bizarre paranoïde ideeën 
(vriend wilde hem kwaad doen). Omdat patiënt 
nog twijfelde aan de gedachten, werden de klach-
ten als subklinisch gescoord. Beide patiënten vol-
deden bij het afnemen van de caarms aan de cri-
teria van groep 2 van de arms (subklinische psy-
chotische symptomen).
conclusie
In dit artikel beschrijven wij twee patiënten 
met een arms. De arms werd bij beide patiënten 
gesteld op grond van subklinische psychotische 
klachten en een daling in het sociaal functioneren. 
In de praktijk blijkt dit de grootste subgroep te 
zijn van patiënten met een arms. De arms wordt 
meestal naast de aanmeldingsklacht en/of hoofd-
diagnose gesteld. Bij een regulier intakegesprek 
gericht op de aanmeldingsklacht worden deze 
subklinische klachten vaak gemist. Met screening 
in de tweede lijn, aangevuld met het caarms-
interview, kan de arms beter in beeld worden 
gebracht.
literatuur
Eaton WW, Romanoski A, Anthony JC, Nestadt G. Screening for 
psychosis in the general population with a self-report 
interview. J Nerv Ment Dis 1991; 179: 689-93.
Gaag M van der, Klaassen R, Wunderink L. Ervaringenlijst, geautori-
seerde vertaling van Prodromal Questionnaire. 2008.
Gaag M van der, van der Werf J, Wunderink L, Malda A, Klaassen R. 
CAARMS (Comprehensive Assessment of At Risk Mental States) 
geautoriseerde vertaling. 2008.
http://www.kenniscentrum-kjp.nl/files/FILES/instrumentarium/
caarms.pdf
Goldman HH, Skodol AE, Lave TR. Revising axis V for DSM-IV: a 
review of measures of social functioning. Am J Psychiatry 1992; 
149: 1148-56.
Haroun N, Dunn L, Haroun A, Cadenhead KS. Risk and protection 
in prodromal schizophrenia: ethical implications for clinical 
practice and future research. Schizophr Bull 2006; 32: 166-78.
An der Heiden W, Häfner H. The epidemiology of onset and course 
of schizophrenia. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci 2000; 250: 
292-303.
Klaassen MC, Nieman DH, Becker HE, Linszen DH. Wanneer heeft 
detectie van hoogrisicofactoren voor een eerste psychose zin? 
Tijdschr Psychiatr 2006; 48: 467-76.
Koning MB de, Bloemen OJ, van Amelsvoort TA, Becker HE, Nieman 
DH, van der Gaag M, e.a. Early intervention in patients at ultra 
high risk of psychosis: benefits and risks. Acta Psychiatr Scand 
2009; 119: 426-42.
Lencz T, Smith CW, Auther AM, Correll CU, Cornblatt BA. The 
assessment of ‘prodromal schizophrenia’: unresolved issues 
and future directions. Schizophr Bull 2003; 29: 717-28.
Loebel AD, Lieberman JA, Alvir JM, Mayerhoff DI, Geisler SH, 
Szymanski SR. Duration of psychosis and outcome in first-
episode schizophrenia. Am J Psychiatry 1992; 149: 1183-8.
Loewy RL, Bearden CE, Johnson JK, Raine A, Cannon TD. The 
prodromal questionnaire (PQ): preliminary validation of a 
self-report screening measure for prodromal and psychotic 
syndromes. Schizophr Res. 2005; 77: 141-9.
Mason O, Startup M, Halpin S, Schall U, Conrad A, Carr V. Risk factors 
for transition to first episode psychosis among individuals 
with ‘at-risk mental states’. Schizophr Res 2004; 71: 227-37.
McGorry PD, Nelson B, Amminger GP, Bechdolf A, Francey SM, 
Berger G, e.a. Intervention in individuals at ultra high risk 
for psychosis: a review and future directions. J Clin Psychiatry 
2009; 70: 1206-12.
Miller TJ, McGlashan TH, Rosen JL, Somjee L, Markovich PJ, 
Stein K, e.a. Prospective Diagnosis of the Initial Prodrome 
for Schizophrenia Based on the Structured Interview for 
Prodromal Syndromes: Preliminary Evidence of Interrater 
Reliability and Predictive Validity. Am J Psychiatry 2002; 159: 
863-5.
g.  cohen/r .m.c .  klaassen/j .  r ietdi jk  e .a .
474 t i jdschrift  voor psychiatrie  54  ( 2012 )  5
Van Os J. Zin en onzin van detectie van pre-schizofrenie. Tijdschr 
Psychiatr 1998; 40: 570-576.
Rutten S, Beuckens J, Boonstra N, Jenner JA. Positieve en negatieve 
auditieve vocale hallucinaties. Tijdschr Psychiatr 2007; 49: 803-
12.
Stip E, Letourneau G. Psychotic symptoms as a continuum between 
normality and pathology. Can J Psychiatry 2009; 54: 140-51.
Verdoux H, van Os J. Psychotic symptoms in non-clinical populations 
and the continuum of psychosis. Schizophr Res 2002; 54: 59-65.
Wunderink A, Nienhuis FJ, Sytema S, Wiersma D. Treatment delay 
and response rate in first episode psychosis. Acta Psychiatr 
Scand 2006; 113: 332-9.
Yung AR, Phillips LJ, Simmons MB, Ward J, Thompson K, French P, 
e.a. Psychosis prediction: 12-month follow up of a high-risk 
(‘prodromal’) group. Schizophr Res 2003; 60: 21-32.
Yung AR, Yuen HP, McGorry PD, Phillips LJ, Kelly D, Dell’Olio M, 
e.a. Mapping the onset of psychosis: the Comprehensive 
Assessment of At-Risk Mental States. Aust N Z J Psychiatry. 
2005; 39:964-71.
Yung AR, Nelson B, Stanford C, Simmons MB, Cosgrave EM, Killackey 
E, e.a. Validation of ‘prodromal’ criteria to detect individuals 
at ultra high risk of psychosis: 2 year follow-up. Schizophr Res 
2008; 105: 10-7.
auteurs
guido cohen was ten tijde van het schrijven arts in oplei-
ding tot psychiater, Early Detection and Intervention Team 
(edit), Leiden; thans psychiater.
rianne klaassen is kinder- en jeugdpsychiater en team-
psychiater, edit Rivierduinen, Leiden.
judith rietdijk is psycholoog en onderzoeker, Vrije Uni-
versiteit Amsterdam.
sara dragt is arts-onderzoeker, Vroege Onderkenning Ris-
kante Symptomen (vors)-project, Academisch Medisch Cen-
trum, Amsterdam.
mark van der gaag is hoogleraar Klinische Psychologie, 
Vrije Universiteit, Amsterdam, hoofd psychoseonderzoek, Par-
nassia, Den Haag.
Correspondentieadres: Guido Cohen, Brechtzijde 20, 2725 NS 
Zoetermeer.
E-mail: g.cohen@ggzzoetermeer.nl
Geen strijdige belangen meegedeeld.
Het artikel werd voor publicatie geaccepteerd op 31-8-2011.
summary
Patients with an increased risk of developing a first psychotic episode: two cases –  
G. Cohen, R.M.C. Klaassen, J. Rietdijk, S. Dragt, M. van der Gaag –
Patients with an ‘at risk mental state’ (arms) run an increased risk of developing a psychosis 
within the near future. Patients with an arms  can be divided into three groups: those with genetic 
predisposition to schizophrenia and displaying decreased social functioning, those with attenuated 
psychotic symptoms and those with brief limited and intermittent psychotic symptoms (blips). 
Patients with an arms  are often suffering from comorbid anxiety and depressive symptoms. Our 
study focuses on two patients with an arms.
[tijdschrift voor psychiatrie 54(2012)5, 471-474]
key words arms, early detection, psychosis


NARCIS 

https://research.vu.nl/ws/files/3073163/Cohen%202012%20%233.pdf

Twee patiënten met verhoogd risico op een eerste psychose

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

VU Research Portal

DSpace at VU

NARCIS