Contains fulltext :
                  82459.pdf (publisher's version ) (Open Access

Stokkom, B. van

van Stokkom, B.

VU Research Portal

VU Research PortalEen breder wordende rivier vraagt om meer watervan Stokkom, B.published inTijdschrift voor Herstelrecht2009document versionPublisher's PDF, also known as Version of recordLink to publication in VU Research Portalcitation for published version (APA)van Stokkom, B. (2009). Een breder wordende rivier vraagt om meer water. Tijdschrift voor Herstelrecht, 9(3), 5-7.General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.            • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research.            • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain            • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ?Take down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.E-mail address:vuresearchportal.ub@vu.nlDownload date: 23. May. 2021REDACTIONEELEen breder wordende rivier vraagt om meer waterBas van Stokkom & John BladDit nummer wordt geopend met een repliek van Vanfraechem op de kritiek van deNederlandse criminoloog Van der Laan. In haar proefschrift over herstelgerichtgroepsoverleg in Vlaanderen (2007) zou niet aangetoond zijn dat het hierbij gaatom ‘een constructief antwoord’ op jeugddelinquentie, omdat nog niet is bewezendat de hergo recidive beperkt. Van der Laan heeft er ook bedenkingen bij dat deBelgische regering desondanks al overgegaan is tot verwettelijking van het herstel-gerichte groepsoverleg.Vanfraechem betoogt dat recidive weliswaar een belangrijk attentiepunt is, maardat er ook andere criteria zijn die wellicht nog van groter belang zijn. Zo is in deontwikkelingsgang naar de hervormde Jeugdwet van 2006 naar voren gebracht datde participatie van de direct betrokkenen, de grotere aandacht voor het slachtofferen de vermijding van plaatsing in een gesloten instelling belangrijke waarden zijn.Ook blijkt uit onderzoek van indicaties dat de recidive wel degelijk enige mategeringer lijkt te zijn na deelname aan een hergo, in vergelijking met jongeren dieook aan een hergo mochten deelnemen, maar waarbij de hergo uiteindelijk nietdoorging. Technocratisch doel-middeldenken is niet zaligmakend: er zou veel meermoeten worden gekeken naar de morele prestaties van een rechtssysteem en naarwat er werkelijk toe doet in termen van de sociale kwaliteiten van het samenleven.Het dienen van de kwaliteit van het samenleven motiveert Walgrave om te pleitenvoor een zo volledig mogelijke vervanging van het strafrecht door het herstelrecht.Dit maximalisme is het eigenlijke thema van dit nummer.Lode Walgrave geldt als een hervormingsgezinde pionier binnen de criminologie enis al vele jaren pleitbezorger van herstelrecht. Dat zijn inspanningen ook buitenherstelrechtelijke domeinen waardering krijgen, blijkt uit het feit dat hij vorig jaarin Edinburgh de jaarlijkse Award van de European Society of Criminology in ont-vangst mocht nemen. Hij maakte van die gelegenheid gebruik om zijn visie op idealecriminologiebeoefening onder ieders aandacht te brengen.1Vorig jaar verscheen ook zijn boek Restorative Justice, Self-interest and ResponsibleCitizenship. In dat boek heeft Walgrave zijn gedachten over herstelrecht in een bre-der kader geplaatst en verder uitgediept. Hij zoekt in het boek wederom de intel-lectuele grenzen op om zijn versie van maximaal herstelrecht radicaal te presente-ren, en schuwt niet daarop het etiket ‘utopische denkoefening’ te plakken. Uitein-delijk zou het herstelrecht een volwaardig alternatief moeten zijn voor het huidigestrafrechtelijke systeem. Hij noodzaakt daartoe strafrechtgeleerden, criminologenen penologen hun vooronderstellingen te heroverwegen en lokt dan ook voortdu-1 Voor zijn dankwoord zie: <www.esc-eurocrim.org/newsletter/Nov08ESCnewsletter.pdf>.Tijdschrift voor Herstelrecht 2009 (9) 3 5Bas van Stokkom & John Bladrend tegenspraak uit. Zo plaatst hij veel vraagtekens bij de vergeldende straf alszodanig en stelt hij dat sancties primair in het teken moeten staan van schadever-goeding, niet van de normen van de rechtsorde.Walgrave schreef speciaal voor dit nummer een bondige samenvatting van relevantegedachten uit het genoemde boek. Zijn maximalistische visie komt erop neer datherstelrechtelijke sancties zo veel mogelijk binnen het rechtssysteem zouden moe-ten worden ingebouwd. Herstel wordt daarbij niet zozeer gezien als een overleg-proces, maar als doelgerichte sanctie, namelijk reparatie van schade. Walgrave zieteen misdrijf dan ook allereerst als een daad die schade veroorzaakt. Opnieuw richtWalgrave veel pijlen op de stigmatiserende werking van het strafrecht. Hij betoogtdat het strafrecht een beperkt middel blijft tot normbevestiging; het is meer en meereen beheersingsmechanisme geworden. Bovendien blijft onduidelijk of straf welnodig is om een normovertreding klaar en duidelijk te verwerpen. Leedtoevoegingblijft in principe onethisch en zonder aanwijsbare positieve effecten. Er moetendaarom andere mogelijkheden worden onderzocht om afkeuring te laten blijken enmaatschappelijke conformiteit te bevorderen. Walgrave ziet herstelrecht als omge-keerde vergelding: op constructieve wijze afkeuring duidelijk maken en de daderverantwoordelijk houden. Niet door leedtoevoeging, maar door herstel van de aan-gerichte schade. Een herstelsanctie kan weliswaar leed met zich meebrengen, maardat wordt door de oplegger van de sanctie niet beoogd. En passant neemt Walgraveafstand van communitaristische filosofieën waarin de mens te veel opgaat ingemeenschappen. Hij prefereert ‘gemeenschappelijk eigenbelang’ als een sociaal-ethische norm waarin meer ruimte is voor actieve verantwoordelijkheid. Ook ziethij herstelrecht als medespeler om een meer participatoire democratie tot stand tebrengen.Vervolgens heeft de redactie drie auteurs gevraagd om Walgraves ‘maximalistische’positie te kritiseren. Paul De Hert formuleert enige fundamentele bedenkingenwaarvan hij er een aantal samen met collega Gutwirth al eerder had verwoord. Opde eerste plaats is er volgens de auteur geen behoefte aan een nieuw paradigma tenaanzien van jongeren. Niet straffen, maar opvoeden staat centraal in hetjeugd(straf)recht en als herstellen daarbij helpt, is dat mooi meegenomen. Hetopwekken van schuld en schaamte is binnen het jeugdrecht geoorloofd, maar vol-wassen personen zou men niet meer op die wijze mogen betuttelen. De Hert betoogtdat het strafproces vooral zou moeten inzetten op distantie houden: afstand nemenvan emoties van betrokkenen (hoewel dat zijns inziens inmiddels een onrealistischevisie is geworden). Walgrave loopt eraan voorbij dat ook het emotionele slachtofferte veel macht is gegund. Sterker: Walgrave is met zijn ‘ideale wondgenezing’ kindvan zijn tijd. De Hert betoogt verder dat het strafrecht zich idealiter zou moetenbeperken tot een aantal aan vergelding gerelateerde kerntaken. Al het overige, ofhet nu schadevergoeding is of maatregelen, zou naar andere rechtsdomeinen kun-nen worden overgeheveld: civielrecht, bestuursrecht, maatregelenrecht enzovoort.De zogenoemde minoriteitsregels – die enkel door de bevolking gedragen wordenomdat ze strafbaar zijn en dus niet moreel onderschreven worden – zouden ookbuiten de kerntaken moeten vallen. Ten slotte: een rechtssysteem dat primair op6 Tijdschrift voor Herstelrecht 2009 (9) 3Een breder wordende rivier vraagt om meer waterschadevergoeding van het slachtoffer is gericht, bestaat reeds: dat heet het civielrecht (dat volgens De Hert ‘gouden kansen’ biedt op een waardige procesgang). Hetstrafrecht zou zich op de Staat en algemene belangen moeten richten, niet op dewensen van slachtoffers. Vandaar zijn advies: ‘Ik zou willen dat de helft van decreativiteit die Walgrave en andere hersteldenkers pompen in de afbouw of herori-entering van het strafrecht naar andere rechtsdomeinen gaat.’Vervolgens keert Pauline Westerman zich tegen Walgraves gedachte dat we eenmisdrijf moeten opvatten als een daad die schade veroorzaakt, niet als een overtre-ding van de strafwet. Het rechtssysteem is volgens Walgrave slechts van waardevoor zover het de kwaliteit van sociaal leven verhoogt. Maar, zegt Westerman, hoedan reageren op (grove) overtredingen die geen schade voortbrengen? Indien er welschade is, rijst het probleem dat iedereen anders denkt over schade. Uiteindelijk hebje toch regels nodig – na weging van vele uiteenlopende belangen – om vast te kun-nen stellen wat schade is. Bovendien kan de rechtszekerheid niet worden gegaran-deerd zonder regels. ‘Regelloos schade inschatten’ is dus onmogelijk en onwenselijk.Vandaar haar slotzin: ‘Zonder recht en regel is er geen uitzicht op rechtvaardigheid.’Al met al brengen De Hert en Westerman forse kritiekpunten naar voren. Hunreplieken dwingen aanhangers van herstelrecht bij de les te blijven. De stukken lerenook dat zij geen monopolie hebben op rechtshervorming, noch op kritiek op leed-toevoeging.John Blad baseert zich in zijn repliek ook op Walgraves boek en onderschrijft ingrote lijnen zijn theoretische benadering. Niettemin formuleert hij enkele stevigekritiekpunten, die op deelaspecten zijn toegespitst. We noemen er drie. Op de eersteplaats stelt Blad meer belang in een andere bejegening van de dader, waardoor eenwending in zijn biografische ontwikkeling kan optreden, en meer aandacht voornazorg en follow-up na de herstelgerichte ontmoeting. Op de tweede plaats hechtBlad meer waarde aan de rechtsorde en publieke normbevestiging: ook het herstel-recht moet reageren op het delict om het publieke vertrouwen te herstellen. Tenslotte is Blad er anders dan Walgrave voorstander van dat een rechtsprekendeinstantie uit oogpunt van proportionaliteit wel degelijk tot een verhoging van deovereengekomen sanctie kan besluiten. Blad benadrukt dat ook het herstelrecht eensociaal controleregime vertegenwoordigt: daders moeten zich voegen naar als legi-tiem ervaren gedragsverwachtingen.Walgrave haalt de mooie metafoor aan van herstelrecht als een steeds breder wor-dende rivier, en die mag treffend zijn, maar er blijkt nog heel wat water aangevoerdte moeten worden om die krachtig te laten doorstromen teneinde de landerijenvruchtbaar te maken.Het nummer wordt afgesloten met een verslag van Annemieke Wolthuis en KatrienLauwaert van het recente, negende congres van de Europese Vereniging van Crimi-nologie, waarop ook een herstelrechtelijk panel plaatshad.Tijdschrift voor Herstelrecht 2009 (9) 3 7

Dutch

Een breder wordende rivier vraagt om meer water

NARCIS 

Stokkom, B.A.M. van

Radboud Repository

DSpace at VU

REDACTIONEEL
Een breder wordende rivier vraagt om meer water
Bas van Stokkom & John Blad
Dit nummer wordt geopend met een repliek van Vanfraechem op de kritiek van de
Nederlandse criminoloog Van der Laan. In haar proefschrift over herstelgericht
groepsoverleg in Vlaanderen (2007) zou niet aangetoond zijn dat het hierbij gaat
om ‘een constructief antwoord’ op jeugddelinquentie, omdat nog niet is bewezen
dat de hergo recidive beperkt. Van der Laan heeft er ook bedenkingen bij dat de
Belgische regering desondanks al overgegaan is tot verwettelijking van het herstel-
gerichte groepsoverleg.
Vanfraechem betoogt dat recidive weliswaar een belangrijk attentiepunt is, maar
dat er ook andere criteria zijn die wellicht nog van groter belang zijn. Zo is in de
ontwikkelingsgang naar de hervormde Jeugdwet van 2006 naar voren gebracht dat
de participatie van de direct betrokkenen, de grotere aandacht voor het slachtoffer
en de vermijding van plaatsing in een gesloten instelling belangrijke waarden zijn.
Ook blijkt uit onderzoek van indicaties dat de recidive wel degelijk enige mate
geringer lijkt te zijn na deelname aan een hergo, in vergelijking met jongeren die
ook aan een hergo mochten deelnemen, maar waarbij de hergo uiteindelijk niet
doorging. Technocratisch doel-middeldenken is niet zaligmakend: er zou veel meer
moeten worden gekeken naar de morele prestaties van een rechtssysteem en naar
wat er werkelijk toe doet in termen van de sociale kwaliteiten van het samenleven.
Het dienen van de kwaliteit van het samenleven motiveert Walgrave om te pleiten
voor een zo volledig mogelijke vervanging van het strafrecht door het herstelrecht.
Dit maximalisme is het eigenlijke thema van dit nummer.
Lode Walgrave geldt als een hervormingsgezinde pionier binnen de criminologie en
is al vele jaren pleitbezorger van herstelrecht. Dat zijn inspanningen ook buiten
herstelrechtelijke domeinen waardering krijgen, blijkt uit het feit dat hij vorig jaar
in Edinburgh de jaarlijkse Award van de European Society of Criminology in ont-
vangst mocht nemen. Hij maakte van die gelegenheid gebruik om zijn visie op ideale
criminologiebeoefening onder ieders aandacht te brengen.1
Vorig jaar verscheen ook zijn boek Restorative Justice, Self-interest and Responsible
Citizenship. In dat boek heeft Walgrave zijn gedachten over herstelrecht in een bre-
der kader geplaatst en verder uitgediept. Hij zoekt in het boek wederom de intel-
lectuele grenzen op om zijn versie van maximaal herstelrecht radicaal te presente-
ren, en schuwt niet daarop het etiket ‘utopische denkoefening’ te plakken. Uitein-
delijk zou het herstelrecht een volwaardig alternatief moeten zijn voor het huidige
strafrechtelijke systeem. Hij noodzaakt daartoe strafrechtgeleerden, criminologen
en penologen hun vooronderstellingen te heroverwegen en lokt dan ook voortdu-
1 Voor zijn dankwoord zie: <www.esc-eurocrim.org/newsletter/Nov08ESCnewsletter.pdf>.
Tijdschrift voor Herstelrecht 2009 (9) 3 5
Bas van Stokkom & John Blad
rend tegenspraak uit. Zo plaatst hij veel vraagtekens bij de vergeldende straf als
zodanig en stelt hij dat sancties primair in het teken moeten staan van schadever-
goeding, niet van de normen van de rechtsorde.
Walgrave schreef speciaal voor dit nummer een bondige samenvatting van relevante
gedachten uit het genoemde boek. Zijn maximalistische visie komt erop neer dat
herstelrechtelijke sancties zo veel mogelijk binnen het rechtssysteem zouden moe-
ten worden ingebouwd. Herstel wordt daarbij niet zozeer gezien als een overleg-
proces, maar als doelgerichte sanctie, namelijk reparatie van schade. Walgrave ziet
een misdrijf dan ook allereerst als een daad die schade veroorzaakt. Opnieuw richt
Walgrave veel pijlen op de stigmatiserende werking van het strafrecht. Hij betoogt
dat het strafrecht een beperkt middel blijft tot normbevestiging; het is meer en meer
een beheersingsmechanisme geworden. Bovendien blijft onduidelijk of straf wel
nodig is om een normovertreding klaar en duidelijk te verwerpen. Leedtoevoeging
blijft in principe onethisch en zonder aanwijsbare positieve effecten. Er moeten
daarom andere mogelijkheden worden onderzocht om afkeuring te laten blijken en
maatschappelijke conformiteit te bevorderen. Walgrave ziet herstelrecht als omge-
keerde vergelding: op constructieve wijze afkeuring duidelijk maken en de dader
verantwoordelijk houden. Niet door leedtoevoeging, maar door herstel van de aan-
gerichte schade. Een herstelsanctie kan weliswaar leed met zich meebrengen, maar
dat wordt door de oplegger van de sanctie niet beoogd. En passant neemt Walgrave
afstand van communitaristische filosofieën waarin de mens te veel opgaat in
gemeenschappen. Hij prefereert ‘gemeenschappelijk eigenbelang’ als een sociaal-
ethische norm waarin meer ruimte is voor actieve verantwoordelijkheid. Ook ziet
hij herstelrecht als medespeler om een meer participatoire democratie tot stand te
brengen.
Vervolgens heeft de redactie drie auteurs gevraagd om Walgraves ‘maximalistische’
positie te kritiseren. Paul De Hert formuleert enige fundamentele bedenkingen
waarvan hij er een aantal samen met collega Gutwirth al eerder had verwoord. Op
de eerste plaats is er volgens de auteur geen behoefte aan een nieuw paradigma ten
aanzien van jongeren. Niet straffen, maar opvoeden staat centraal in het
jeugd(straf)recht en als herstellen daarbij helpt, is dat mooi meegenomen. Het
opwekken van schuld en schaamte is binnen het jeugdrecht geoorloofd, maar vol-
wassen personen zou men niet meer op die wijze mogen betuttelen. De Hert betoogt
dat het strafproces vooral zou moeten inzetten op distantie houden: afstand nemen
van emoties van betrokkenen (hoewel dat zijns inziens inmiddels een onrealistische
visie is geworden). Walgrave loopt eraan voorbij dat ook het emotionele slachtoffer
te veel macht is gegund. Sterker: Walgrave is met zijn ‘ideale wondgenezing’ kind
van zijn tijd. De Hert betoogt verder dat het strafrecht zich idealiter zou moeten
beperken tot een aantal aan vergelding gerelateerde kerntaken. Al het overige, of
het nu schadevergoeding is of maatregelen, zou naar andere rechtsdomeinen kun-
nen worden overgeheveld: civielrecht, bestuursrecht, maatregelenrecht enzovoort.
De zogenoemde minoriteitsregels – die enkel door de bevolking gedragen worden
omdat ze strafbaar zijn en dus niet moreel onderschreven worden – zouden ook
buiten de kerntaken moeten vallen. Ten slotte: een rechtssysteem dat primair op
6 Tijdschrift voor Herstelrecht 2009 (9) 3
Een breder wordende rivier vraagt om meer water
schadevergoeding van het slachtoffer is gericht, bestaat reeds: dat heet het civiel
recht (dat volgens De Hert ‘gouden kansen’ biedt op een waardige procesgang). Het
strafrecht zou zich op de Staat en algemene belangen moeten richten, niet op de
wensen van slachtoffers. Vandaar zijn advies: ‘Ik zou willen dat de helft van de
creativiteit die Walgrave en andere hersteldenkers pompen in de afbouw of herori-
entering van het strafrecht naar andere rechtsdomeinen gaat.’
Vervolgens keert Pauline Westerman zich tegen Walgraves gedachte dat we een
misdrijf moeten opvatten als een daad die schade veroorzaakt, niet als een overtre-
ding van de strafwet. Het rechtssysteem is volgens Walgrave slechts van waarde
voor zover het de kwaliteit van sociaal leven verhoogt. Maar, zegt Westerman, hoe
dan reageren op (grove) overtredingen die geen schade voortbrengen? Indien er wel
schade is, rijst het probleem dat iedereen anders denkt over schade. Uiteindelijk heb
je toch regels nodig – na weging van vele uiteenlopende belangen – om vast te kun-
nen stellen wat schade is. Bovendien kan de rechtszekerheid niet worden gegaran-
deerd zonder regels. ‘Regelloos schade inschatten’ is dus onmogelijk en onwenselijk.
Vandaar haar slotzin: ‘Zonder recht en regel is er geen uitzicht op rechtvaardigheid.’
Al met al brengen De Hert en Westerman forse kritiekpunten naar voren. Hun
replieken dwingen aanhangers van herstelrecht bij de les te blijven. De stukken leren
ook dat zij geen monopolie hebben op rechtshervorming, noch op kritiek op leed-
toevoeging.
John Blad baseert zich in zijn repliek ook op Walgraves boek en onderschrijft in
grote lijnen zijn theoretische benadering. Niettemin formuleert hij enkele stevige
kritiekpunten, die op deelaspecten zijn toegespitst. We noemen er drie. Op de eerste
plaats stelt Blad meer belang in een andere bejegening van de dader, waardoor een
wending in zijn biografische ontwikkeling kan optreden, en meer aandacht voor
nazorg en follow-up na de herstelgerichte ontmoeting. Op de tweede plaats hecht
Blad meer waarde aan de rechtsorde en publieke normbevestiging: ook het herstel-
recht moet reageren op het delict om het publieke vertrouwen te herstellen. Ten
slotte is Blad er anders dan Walgrave voorstander van dat een rechtsprekende
instantie uit oogpunt van proportionaliteit wel degelijk tot een verhoging van de
overeengekomen sanctie kan besluiten. Blad benadrukt dat ook het herstelrecht een
sociaal controleregime vertegenwoordigt: daders moeten zich voegen naar als legi-
tiem ervaren gedragsverwachtingen.
Walgrave haalt de mooie metafoor aan van herstelrecht als een steeds breder wor-
dende rivier, en die mag treffend zijn, maar er blijkt nog heel wat water aangevoerd
te moeten worden om die krachtig te laten doorstromen teneinde de landerijen
vruchtbaar te maken.
Het nummer wordt afgesloten met een verslag van Annemieke Wolthuis en Katrien
Lauwaert van het recente, negende congres van de Europese Vereniging van Crimi-
nologie, waarop ook een herstelrechtelijk panel plaatshad.
Tijdschrift voor Herstelrecht 2009 (9) 3 7


Een breder wordende rivier vraagt om meer water

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

VU Research Portal

NARCIS

Radboud Repository

DSpace at VU

NARCIS