Knoops, W.A.

NARCIS 

Gouda 1787: Radicalisering - Revolutie - Restauratie

DSpace at VU

Gouda 1787
Radicalisering
Revolutie
Restauratie
De Bataafsche Leeuw
W.A. KnoopsIn januari 1795 trokken de Franse revolutielegers over de bevroren rivieren. 
Dat betekende het einde van de oude Republiek. 
Bijna vijftien jaar eerder was een uiterst rumoerig tijdvak begonnen, 
traditioneel de Patriottentijd (1780-1787) genoemd, maar moderner omschreven 
als de Nederlandse revolutie van de achttiende eeuw.
Het debacle van de Vierde Engelse Zeeoorlog (1780-1784) had aangetoond 
dat de Republiek in verval verkeerde. De patriotten streefden naar 
‘grondwettig herstel’. Ze keken terug naar het glorieuze verleden, 
maar via tijdschriften en pamfletten uitten ze zich tegelijk in een nieuwe, 
revolutionaire taal, een explosieve mix van historisch besef, 
nationalisme en verlangen naar staatkundige modernisering. 
Hun eerste slachtoffer was stadhouder Willem V, symbool van verstarring. 
Toen hij in 1785 gedwongen was residentiestad Den Haag te verlaten, 
werd de vraag acuut wie nu eigenlijk de werkelijke macht in handen had.
Macht moest, zeker in Holland, veroverd worden via de steden, 
ware bolwerken van autonomie in het versnipperde staatsbestel. 
De regentenoligarchie in de steden was vermolmd, de burgerij eiste politieke invloed.
De orangisten bouwden intussen aan een nieuwe, sterkere Oranjepartij, 
terwijl de patriotse burgers zich militair in vrijkorpsen organiseerden. 
Het land verkeerde vanaf het najaar van 1786 dan ook in een staat van burgeroorlog.
Zou in de Republiek een revolutie uitbreken?
Gouda kan model staan voor wat er in de Hollandse steden gebeurde 
en voor wat er mis ging.
De politieke verhoudingen in deze stad radicaliseerden snel in de eerste helft van
1787. Op 28 juni 1787 was het Goudse vrijkorps van gewapende burgers betrokken
bij de befaamde aanhouding van Wilhelmina van Pruisen bij de Goejanverwellesluis. 
Daarna smeedden de patriotten in het diepste geheim hun voorbereidingen voor 
een stedelijke revolutie. De regenten van de tegenpartij moesten worden afgezet. 
Maar de lokale Oranjepartij voltrok haar eigen (contra-)revolutie, 
mogelijk gemaakt door de invasie waarmee Pruisen Wilhelmina te hulp schoot. 
Gouda kreeg te maken met een gewelddadige afrekening en een georganiseerde 
plundering van de stad, door orangisten zelf een ‘zuivering’ genoemd. 
Patriotten ontvluchtten de stad; sommigen weken zelfs uit naar het buitenland. 
De stadhouder keerde terug en de restauratie begon. 
Er was voorgoed iets geknakt in de saamhorigheid van de natie...
Bij dit boek is een dvd gevoegd, met daarop een zeer uitgebreide bronnenpublicatie
over de patriottentijd (in het algemeen en Gouda in het bijzonder), 
kaarten en onderzoeksbestanden.
W
.A
. K
n
o
o
p
s
G
O
U
D
A
 1
7
8
7
  
 
W.A. Knoops 
 
 
 
Gouda 1787 
 
 
Radicalisering – Revolutie – Restauratie 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
De Bataafsche Leeuw 
Gouda 1787. Radicalisering – Revolutie – Restauratie 
 
In januari 1795 trokken de Franse revolutielegers over de bevroren rivieren. Dat betekende 
het einde van de oude Republiek. Bijna vijftien jaar eerder was een uiterst rumoerig tijdvak 
begonnen, traditioneel de Patriottentijd (1780-1787) genoemd, maar moderner omschreven 
als de Nederlandse revolutie van de achttiende eeuw. 
Het debacle van de Vierde Engelse Zeeoorlog (1780-1784) had aangetoond dat de Republiek 
in verval verkeerde. De patriotten streefden naar ‘grondwettig herstel’. Ze keken terug naar 
het glorieuze verleden, maar via tijdschriften en pamfletten uitten ze zich tegelijk in een 
nieuwe, revolutionaire taal, een explosieve mix van historisch besef, nationalisme en 
verlangen naar staatkundige modernisering. Hun eerste slachtoffer was stadhouder Willem V, 
symbool van verstarring. Toen hij in 1785 gedwongen was residentiestad Den Haag te 
verlaten, werd de vraag acuut wie nu eigenlijk de werkelijke macht in handen had. 
Macht moest, zeker in Holland, veroverd worden via de steden, ware bolwerken van 
autonomie in het versnipperde staatsbestel. De regentenoligarchie in de steden was vermolmd, 
de burgerij eiste politieke invloed. De orangisten bouwden intussen aan een nieuwe, sterkere 
Oranjepartij, terwijl de patriotse burgers zich militair in vrijkorpsen organiseerden. Het land 
verkeerde vanaf het najaar van 1786 dan ook in een staat van burgeroorlog. Zou in de 
Republiek een revolutie uitbreken? 
Gouda kan model staan voor wat er in de Hollandse steden gebeurde en voor wat er mis ging. 
De politieke verhoudingen in deze stad radicaliseerden snel in de eerste helft van 1787. Op 28 
juni 1787 was het Goudse vrijkorps van gewapende burgers betrokken bij de befaamde 
aanhouding van Wilhelmina van Pruisen bij de Goejanverwellesluis. Daarna smeedden de 
patriotten in het diepste geheim hun voorbereidingen voor een stedelijke revolutie. De 
regenten van de tegenpartij moesten worden afgezet. Maar de lokale Oranjepartij voltrok haar 
eigen (contra-) revolutie, mogelijk gemaakt door de invasie waarmee Pruisen Wilhelmina te 
hulp schoot. Gouda kreeg te maken met een gewelddadige afrekening en een georganiseerde 
plundering van de stad, door orangisten zelf een ‘zuivering’ genoemd. Patriotten ontvluchtten 
de stad; sommigen weken zelfs uit naar het buitenland. De stadhouder keerde terug en de 
restauratie begon. Er was voorgoed iets geknakt in de saamhorigheid van de natie... 
 
Bij dit boek is een dvd gevoegd, met daarop een zeer uitgebreide bronnenpublicatie over de 
patriottentijd (in het algemeen en Gouda in het bijzonder), kaarten en onderzoeksbestanden. 
 
W.A. Knoops (Rotterdam, 1959) behaalde in 1983 de acte Geschiedenis MO en studeerde 
daarna Geschiedenis aan de RU Leiden (1986). Samen met drs. F.Ch. Meijer schreef hij drie 
historische studies: Goejanverwellesluis (1987), De Spaanse Armada (1988) en De Franse 
Revolutie (1989). In 2006 won hij de Ignatius Walvisprijs met een publicatie over ‘Gouda na 
Goejanverwellesluis’. 
 
 


VU Research Portal

VU Research PortalGouda 1787Knoops, W.A.2011document versionPublisher's PDF, also known as Version of recordLink to publication in VU Research Portalcitation for published version (APA)Knoops, W. A. (2011). Gouda 1787: Radicalisering - Revolutie - Restauratie. [, Vrije Universiteit Amsterdam].Bataafsche Leeuw.General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.            • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research.            • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain            • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ?Take down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.E-mail address:vuresearchportal.ub@vu.nlDownload date: 19. Nov. 2023VRIJE UNIVERSITEITGouda 1787Radicalisering – Revolutie – RestauratieACADEMISCH PROEFSCHRIFTter verkrijging van de graad Doctor aande Vrije Universiteit Amsterdam,op gezag van de rector magnificusprof.dr. L.M. Bouter,in het openbaar te verdedigenten overstaan van de promotiecommissievan de faculteit der Letterenop donderdag 31 maart 2011 om 13.45 uurin de aula van de universiteit,De Boelelaan 1105doorWilhelmus Antonius Knoopsgeboren te Rotterdampromotor:  prof.dr. W.Th.M. Frijhoff

English